Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 3]

Electronische evolutie
H. Brandt Corstius

Met de constructie van steeds grotere en steeds duurdere electronische breinen zijn we op de verkeerde weg. Men zou de vraag kunnen stellen of het vele denkwerk dat het maken van zo'n machine vereist wel opweegt tegen het denkwerk dat hij uitspaart. Men kan deze vraag echter niet stellen, want een computer spaart niet zozeer denkwerk als wel denkt over problemen waarmee wij onze hersenen niet durven belasten. Ofwel omdat het probleem te groot voor onze hersenen is, of omdat het er een belediging voor is. Het nieuwste atoomdeeltje is onlangs aan de Universiteit van Californië ontdekt door een electronische rekenmachine die een groot aantal foto's analyseerde en een belletje liet horen toen het omegameson gevonden was. Zo doet de machine met volkstellingen en belastingaanslagen werk dat de mens wel zou kunnen doen, maar dat gewoon te vervelend is. Dat er voor de constructie van zo'n machine zwaar moet worden nagedacht, is dus in ieder geval al een kwalitatief voordeel. Maar het liefst zouden we de machines gebruiken voor problemen waar ons denkorgaan te beperkt voor is. Helaas verschaffen de machines zoals die nu bestaan ons niet veel hoop. De eenvoudige vraag: ‘Moet in het schaakspel wit of zwart winnen, of is er altijd remise te forceren?’ is nog ver af van een antwoord. De eenvoudige opgaaf ‘lees een woord in slordig handschrift’ laat de huidige machine met de mond vol tanden staan. Dat komt gewoon omdat ze er te klein, te langzaam voor zijn. Maar men kan toch steeds grotere, snellere machines ontwerpen? Dat kan zeker, maar de twee eenvoudige problemen die ik noemde zullen er niet mee opgelost worden. Dat is makkelijk aan te tonen. Er zijn ongeveer 10¹⁰⁰ (een één met honderd nullen) mogelijke schaakspelen. Voor het herkennen van een schrijfletter in een rasterfoto van 20 bij 20 punten (het menselijk oog heeft tienduizend bij tienduizend punten, de televisie 500 lijnen) moeten ook 10¹⁰⁰ mogelijkheden onderzocht worden. De grootst mogelijke machine is die, die de gehele aarde als materiaal heeft. Zo'n machine kan, als er zuinig met het materiaal is omgesprongen, hoogstens 10⁹⁰ (een één met maar negentig nullen) operaties per jaar verrichten, zodat het echt te lang zou duren voor hij weet wie het schaken wint of welke letter er staat. Het mooie is nu dat het laatste probleem, het herkennen van een slordige schrijfletter, door de paar ons hersenen die wij bezitten, wel kan worden opgelost. Hoe, weet niemand. Maar kennelijk niet met de lompe methoden waarmee we onze electrische kastjes laten werken.

Tot zover negatieve geluiden. Hoe moeten we fundamenteel betere denkmachines fabriceren? Een idee zou zijn om het werk niet langer aan ingenieurs en professoren over te laten, maar kinderen en gevangenen in te schakelen, die ongehinderd in een enorme bak met transistors, draadjes en lampjes mogen rondploeteren totdat eens door het loutere toeval alle verbindingen zo liggen dat een werkelijk goede machine geschapen is. Maar een kleine berekening toont aan dat zo'n proces nog langer zou duren dan met I.B.M.-machines het schaakspel te analyseren. Dit is dus geen goed idee. Een ander idee is om electronische rekenmachines in te schakelen bij het maken van de door ons gewenste revolutionair goede machines. Dat wordt nu al gedaan om berekeningen voor de ontwerper uit te voeren, maar een ingrijpender gebruik lijkt me wenselijk. Het voorstel is dit: Ontwerp een stevige, goedkope, electronische machine. Erg veel wiskunde hoeft hij niet te kunnen. Er zit een geologisch automaatje in dat hem naar metalen en brandstoffen laat zoeken. Verder is het enige wat we van hem eisen, dat hij na verloop van tijd een stevige, goedkope, electronische machine heeft gebouwd, die niet veel hoeft te kunnen rekenen, maar wel na verloop van tijd een stevige goedkope, electronische machine kan afleveren, die niet veel hoeft te kunnen rekenen... enzovoort. Zo'n ontwerp is op het ogenblik technisch uitvoerbaar. Van dit ontwerp worden tienduizend exemplaren gemaakt en deze worden losgelaten op een mooi, ongebruikt stuk land, ik zou zeggen de Zuidpool, daar zijn delfstoffen, het is onbewoond, en er zijn meteen geen koelingsproblemen. Tot nog toe niets nieuws. Maar in plaats van deze oerdomme machines zomaar te laten ronddraven gaan we het ze, en dit is essentieel, een beetje moeilijk maken. Er is net wat te weinig brandstof voor zoveel machines, van tijd tot tijd ontploft er een a-bom-

[p. 4]

metje, dat slechtgebouwde machines helemaal vernielt, in andere een paar schakelingen verandert, door de straling komen er hier en daar stroompjes die er eigenlijk niet behoorden te zijn, kortom er verandert wat. Er moet nog even uitgerekend worden hoeveel bommen er per jaar nodig zijn en met hoeveel machines we moeten beginnen, maar de bedoeling is duidelijk: van de wijzigingen blijven de goede bewaard doordat gunstig veranderde machines genoeg materiaal en brandstof zullen vinden om een evenbeeld te kunnen afleveren, maar ongunstige mutaties resulteren in het uitsterven van de ongelukkige exemplaren. Of verworven eigenschappen overerfbaar zijn is helemaal geen vraag: dat bepalen wij zelf. Een essentieel veranderde schakeling wordt zeker aan de volgende generatie doorgegeven, een deukje in het omhulsel niet. De bevolking van 10.000 zal misschien dalen, misschien stijgen, maar in ieder geval steeds beter van kwaliteit worden. Wellicht is het goed om de machines in twee standaardmodellen te vervaardigen, zodat alleen een paar van twee verschillende een nieuwe kan voortbrengen, maar dit is een technisch détail.

We zullen goed moeten blijven kijken hoe de zaak zich ontwikkelt. Hoeveel generaties zal het vergen voordat ze ontdekken samen beter naar olie te kunnen zoeken dan apart? Hoe lang voor er een op het idee komt om door een geniepige schakeling anderen voor zich te laten werken? Hoe lang voor deze slaven in opstand komen? Hoe lang voordat ze ons schaakspel hebben opgelost? Hoelang dat ze een spel bedacht hebben dat ze zelf niet kunnen oplossen? Hoelang voor ze de Zuidpool verlaten om hun instincten elders uit te leven? Hoe lang voor er staten ontstaan? Hoe lang voor ze pal staan voor hun Berlijn? Wij zullen het wel niet meer meemaken. Maar laat dan niemand zeggen dat we ons door onze eigen machines hebben laten overmeesteren. Heeft het zin om te zeggen dat de vis door het reptiel, het reptiel door de aap, de aap door de mens ‘overmeesterd’ werd? Het zuidpoolgebroed is eenvoudig de volgende schakel in de evolutie en wij zijn-voor zover bekend-de eersten die de evolutie van het lichamelijke naar het geestelijke hebben overgebracht. Apen moesten hun voorpoten van de grond halen om mens te worden, wij hoeven slechts dit stukje te lezen en na te denken om de volgende evolutiesoort te scheppen. Er is, gezien de vele vredesplannen die bij de UNO worden ingediend, wel enige haast bij het Zuidpoolproject.