Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 7]

Brief uit Australië
Na de verkiezingen
P.M. Reinders

De parlementsverkiezingen van 9 december zijn volkomen anders uitgevallen dan men verwacht had. Alle voorspellers, pers- en radiocommentatoren, de heren van de Gallup Poll incluis, hebben zich zodanig in de vingers gesneden dat de stilte in hun gelederen alleen door kreetjes van pijn onderbroken wordt. Terwijl ik dit schrijf, precies een week later^*, wordt er nog druk geteld, en er zal nog heel wat tellen en overtellen voor nodig zijn om uit te maken wie gewonnen heeft. Als dat tenminste mogelijk is, want op het ogenblik lijkt het er nog het meest op dat het gelijkspel zal worden: eenenzestig zetels voor de regeringscoalitie van Menzies (Liberal Party en Country Party) en een gelijk aantal voor de Labour Party van Calwell. Er is een mogelijkheid dat Menzies toch nog een meerderheid haalt, maar in de praktijk zal dat weinig uitmaken, want die meerderheid zal nooit groter zijn dan twee zetels. Van die twee gaat er dan nog een af voor de voorzitter van de Kamer, zodat de effectieve meerderheid gereduceerd zou worden tot één. Precies hetzelfde geldt voor de Labour Party. Het is een hopeloze onderneming om met een meerderheid van één stem te regeren, al zegt Menzies nu dat hij het best wil proberen. Als hij de kans krijgt, zal hij het wel doen ook, maar dan zal de duur van zijn nieuwe regering eenvoudig afhangen van de gezondheidstoestand in de fracties: twee griepgevallen bij de liberalen tegenover één bij de socialisten, en hij ligt eruit. Hoe de laatste telling en zetelverdeling ook mag uitvallen, het is duidelijk dat geen van beide partijen van een overwinning kan spreken. De socialisten hebben daar nog eerder het recht toe dan de liberalen. Zij hebben namelijk ongeveer zeven procent meer stemmen gekregen dan hun tegenpartij, maar omdat het Lagerhuis gekozen wordt volgens het districtenstelsel hebben ze daar weinig aan. De uitslag is dus onbeslist en er zullen nieuwe verkiezingen gehouden moeten worden.

Een dergelijk gelijkspel is op zichzelf al merkwaardig en uniek in de Australische parlementaire geschiedenis, maar het is zeker even merkwaardig dat niemand er op gerekend had dat het deze kant uit zou gaan. Niemand had verwacht dat de liberalen zo'n klap zouden krijgen. Menzies is nu twaalf jaar aan het bewind, hij is een instituut geworden, en er leek weinig kans te bestaan dat hij ooit nog eens uit het zadel gewipt zou worden. De kracht van de liberale partij lag de laatste jaren overigens grotendeels in de zwakte van de oppositie. In 1955 heeft de overwegend katholieke rechtervleugel van de Labour Party zich afgesplitst om voor zichzelf te beginnen onder de naam van Democratic Labour Party, een mooie naam voor een tamelijk rancuneuze en negativistische partij die zo'n beetje tussen de liberalen en de socialisten in hangt. Deze partij krijgt wel altijd een behoorlijk aantal stemmen (ruim acht procent), maar is er nog nooit in geslaagd een zetel in het Lagerhuis te veroveren. Ook nu niet. Het enige wat de D.L.P. onder het districtenstelsel kan bereiken is de socialisten de voet dwars zetten. De afsplitsing van de D.L.P. heeft de Labour Party natuurlijk erg verzwakt en de communis opinio was dan ook dat de socialisten geen kans hadden om ooit een meerderheid in het parlement te halen, tenzij ze eerste een hereniging met de D.L.P. tot stand brachten. De liberalen voelden zich daardoor sterk en hebben zich voor deze verkiezing ternauwernood ingespannen.

Menzies heeft met een breed gebaar gewezen op de twaalf jaren van zijn bewind, in navolging van Adenauers ‘keine Experimente’ en Macmillans ‘you have never had it so good’, en dat was alles. De succesvolle afloop van een dergelijke passieve verkiezingscampagne moet een staatsman wel een bijzondere voldoening geven, maar het blijft een hoog spel, en het is nu duidelijk dat Menzies er het verkeerde ogenblik voor ge-

* Hoewel intussen dus een maand vestreken is, heeft de brief zijn actualiteit niet verloren. In het Lagerhuis heeft de regeringscoalitie inderdaad een meerderheid van twee zetels verworven; in het Hogerhuis hebben oppositie en regeringspartijen ieder evenveel zetels.

[p. 8]

kozen heeft. Australië lijdt al meer dan een jaar aan een economische depressie, teweeggebracht door een grootscheepse beperking van de kredietverlening, met als meest in het oog vallend resultaat een aanzienlijke werkloosheid. Menzies' verzekeringen dat het allemaal wel weer goed zou komen, zijn niet voldoende geweest om de kiezers het vertrouwen in zijn economische politiek terug te geven. Labour heeft de situatie handig uitgebuit door met een uitgebreid programma



van nieuwe sociale voorzieningen te komen. Of dat programma uitvoerbaar zal zijn zonder belastingverhoging, zoals Calwell beweert, is niet zeker, maar het moet grote indruk op de kiezers gemaakt hebben. Bovendien heeft Labour tijdens de verkiezingscampage de steun gehad van drie grote dagbladen in Sydney, waaronder de Sydney Morning Herald. Ook dat was een grote verrassing en er is veel gespeculeerd over de motieven van deze kranten, die anders altijd de liberalen steunen. Het is niet onwaarschijnlijk dat zij, als deel van de zakenwereld die erg te lijden heeft gehad van de economische maatregelen van de regering, Menzies eens goed bang hebben willen maken, zonder iets te voelen voor een Labourregering. Er is nog een andere factor die waarschijnlijk bijgedragen heeft tot de achteruitgang van de liberalen, en dat is Menzies' optreden naar buiten. Enige jaren geleden is de bekwame minister van Buitenlandse Zaken, Casey, weggepromoveerd naar het Engelse Hogerhuis, en sindsdien heeft Menzies Buitenlandse Zaken onder eigen beheer gehouden. Dat is geen groot succes geworden. Ik herinner alleen maar aan zijn verdediging van Verwoerd, zijn botsing met Nehroe in de Verenigde Naties, en in het algemeen zijn gebrek aan begrip voor Aziatische reacties op de Australische politiek.

Na de verrassende uitslag van deze verkiezingen waag ik me niet aan voorspellingen over de afloop van de volgende. Ze zullen wel niet voor maart of april van het volgend jaar gehouden worden en in de tussentijd kan er van alles gebeuren. In elk geval zal een aantal van huis uit liberale kiezers, die alleen maar hebben willen protesteren tegen de gang van zaken op het ogenblik en die erg geschrokken zijn van de uitwerking, terugkeren tot de liberalen. Aan de andere kant zijn er kiezers die liberaal gestemd hebben omdat zij genoeg hadden van de verdeeldheid en machteloosheid van de socialisten, maar die, nu de zaak anders is komen te liggen, zeker weer Labour zullen stemmen. Als deze twee groepen elkaar opheffen, wordt het weer gelijkspel. Men kan alleen maar hopen dat Australië daarvoor gespaard blijft en dat de toestand van politieke onzekerheid die hier in de komende maanden onvermijdelijk zal bestaan, zo gauw mogelijk opgeheven wordt.

Het is ironisch dat deze politieke onzekerheid ontstaan is na een verkiezing volgens het districtenstelsel, dat juist de naam heeft - bij de aanhangers tenminste - van duidelijke meerderheidsregeringen op te leveren. Als Hollander, grootgebracht in het principe van evenredige vertegenwoordiging, heb ik dit laatste altijd als rechtvaardiger en democratischer beschouwd. Het praktische nadeel ervan is natuurlijk dat het ontstaan van kleine partijen erdoor in de hand gewerkt wordt en dat elke regering bijna noodzakelijkerwijs een coalitieregering zal zijn. Deze verkiezingen hebben echter laten zien dat het districtenstelsel ook naar een dood punt kan leiden, erger nog dan bij evenredige vertegenwoordiging mogelijk is. Bovendien blijft het voor het democratische gevoel moeilijk te verteren dat een partij een veel groter aantal stemmen kan halen dan een andere partij, en toch een minderheid in het parlement krijgt. De Australische Labour Party wil dan ook wel van het districtenstelsel af, maar voordat ze dit aan de orde kan stellen, moet ze een tweederde meerderheid in het parlement hebben, en daar is ze, ondanks haar morele overwinning van verleden week, nog niet aan toe.