Hollands Weekblad. Jaargang 3

Versterkte Europese integratie
E. Damen

Omstreeks de jaarwisseling hebben de zes landen van de EEG in Brussel verbeten onderhandeld om de condities te scheppen, waarop het mogelijk was de verwezenlijking van de economische integratie van Benelux, West-Duitsland, Frankrijk en Italië de z.g. ‘tweede fase’ te laten ingaan. Het heeft er door de aard der problemen vaak op geleken, dat de Europese integratie een zaak van de boeren en tuinders was, zó centraal stond de landbouwpolitiek. Ook in de verdere ontwikkeling zal er reden zijn om te spreken van de komende zeven landbouwjaren, maar toch ging het in laatste instantie niet om landbouwzaken. Want het is zelfs de vraag of de onderhandelende ministers accoord uiteen waren gegaan, indien slechts landbouwaangelegenheden in het geding waren geweest.

Het bereiken van een accoord - waarbij inderdaad de landbouw speciale moeilijkheden opleverde - was een politieke prestatie en wel om de volgende reden.

Het Verdrag van Rome, dat de basis vormt voor de Europese economische gemeenschap voorzag in een overgangsperiode van 12 jaar, te verdelen in drie fasen van vier jaar. De eerste fase was op 31 december 1961 achter de rug. Die eerste fase voorzag slechts o.a. in een zeer gedeeltelijke vrij making van het goederenverkeer. De landen moesten aan de nieuwe verhoudingen wennen. Er moesten in die eerste fase bepaalde doelstellingen worden verwezenlijkt, maar niemand behoefde zijn hoofd te zeer te wagen, want ieder land had een vetorecht en het bestuur van de EEG - misleidend ‘commissie’ geheten - had weinig te zeggen. Vier jaar geleden leverde het begin van de EEG ten aanzien van de industrie niet zulke grote moeilijkheden op. Maar bij de landbouw wel. De landbouw werd dus uitgesteld. Pas als voor de landbouw de basis kon worden gelegd voor een communautair beleid kon de tweede etappe beginnen. Zo weinig zeker was men vier jaar geleden nog van zijn zaak, dat de mogelijkheid was opengehouden de eerste fase niet op vier jaar te stellen, maar op vijf.

Door de presentatie van Engeland als zevende land-lid van de EEG werd het echter wel wat moeilijk te gaan onderhandelen met Engeland, terwijl in het eigen huis een evident belangrijke zaak als de landbouw nog op basis van nationale improvisatie werd geregeld. Vooral de vice-president van de ‘Commissie’, de Nederlandse socialist Mansholt, heeft er als landbouwvakman veel toe bijgedragen om van de Commissie initiatieven te doen uitgaan, die de basis legden voor een Europese landbouwpolitiek, die de zes nationale moest vervangen. Althans vijf, want België en Luxemburg zijn in zekere zin een eenheid; ten dele ook valt de kleine Luxemburgse landbouw buiten de EEG-hoofdlijnen. Een bundel documenten ging van de commissie uit en viel als een bom in de nationale deskundige hoenderhokken. Even was het stil en toen brak het geschreeuw los. Be-

[p. 4]

twijfel

halve - dat moet gezegd zijn - in Nederland. Aan de ene kant liet men hier zijn constructieve geest blijken en werd er niet gezeurd maar aan de andere kant bevond Nederland zich in het algemeen in de niet ongunstige positie, dat men al eerder was begonnen de landbouwpolitiek meer Europees te oriënteren, de bedrijven sterker te maken en de bescherming te verminderen. Daarbij speelde natuurlijk een rol, dat zowel voor de belangrijke zuivelsector, als voor allerlei veredelde landbouwprodukten Nederland een belangrijke exporteur was. Moesten in de eerste fase zaken worden geregeld als gelijke lonen voor mannen en vrouwen, kartelrecht en tariefverlagingen, het sluitstuk was toch de aanvaarding van het ‘Plan Mansholt’ dat in 1960 werd opgesteld en waarop meer dan een jaar werd gestudeerd voordat de ministers der landen in staat waren een onderhandelingspositie in te nemen. Zij kwamen in december naar Brussel, versterkt met de deskundigen en dezulken waren zeer groot in getal.

Iedereen had achter zich een historisch gegroeid landbouwbeleid. Landbouwbeleid dateert van de industriële revolutie. Zo lang de samenleving overwegend agrarisch en de handel nog betrekkelijk beperkt was, produceerde de landbouw heel aardig in overeenstemming met de merendeels lokale behoeften. Slechts grotere steden - in de oudheid is Rome er het klassieke voorbeeld van - waren genoodzaakt de invoer van broodgranen enigszins te regelen, maar de regelingen golden dan de handel en niet de produktie. Na de opkomst van de industrie zijn er een paar forse landbouwcrises geweest en voornamelijk sinds de jaren dertig is er geen enkel industrie- of agrarisch land meer dat zijn landbouw niet helpt het hoofd economisch boven water te houden. Het meest dreigende gevaar voor de landbouw is de overschotproduktie en het daaruit resulterend prijsverval.

Bij het ondersteunen van de landbouw - uit indirecte sociale overwegingen, minder om de boeren, dan wel om de industriebevolking aan zo goedkoop mogelijk voedsel te helpen - werd uiteraard per nationaal gebied gewerkt. De grenzen bakenden de bevoegdheden af en gaven bovendien veel steun bij contingenteringen, invoerheffingen etc. Hoewel de feitelijke overeenkomst tussen landbouwbedrijven overal ter wereld - door de binding aan de jaarcyclus in de natuur en de aard van het produkt - verrassend groot is, ging het landbouw(steun)beleid toch van land tot land steeds meer verschillen, waarbij van grote invloed was de politieke pressie, die de landstand kon uitoefenen en het emotionele element van de beveiliging welke de landbouw betekende tegen de honger.

Vandaar dat het ineens loslaten van een nationaal landbouwbeleid twee dingen kan

[p. 5]

betekenen: aan de ene kant een aanmerkelijke stijging van de kosten van het levensonderhoud doordat subsidies vervallen en aan de andere kant een verdwijnen van existenties bij boeren, tuinders en veehouders, eventueel zelfs zuivelverwerkers door het wegvallen van beschermende maatregelen. Daar echter de landbouw een overschotproduktie heeft - afgezien van incidenteel voorkomende magere jaren - was de bescherming van de producent in zekere zin belangrijker dan die van de consument.

De onderhandelingen in Brussel begonnen in een toestand, waarvan men van te voren wist, dat het volstrekt onmogelijk zou zijn alle beschermende maatregelen en reglementeringen zonder meer af te schaffen. De enige oplossing van een economische integratie op landbouwgebied was dus een centrale idee (Plan Mansholt) die zover werd gewijzigd als nodig was om nationale ongelukken te voorkomen. Hoewel het Plan-Mansholt er al rekening mee had gehouden, dat de toestand van land tot land verschilde (Nederland voert zuivel uit, Frankrijk graan, Duitsland rogge etc.) mocht worden verwacht, dat de ministers in dit stadium van onderhandelingen zouden trachten zoveel mogelijk van de nationale vertrouwde regelingen te redden en verder bij het Plan-Mansholt vooral in dat zouden toestemmen, waarvan men nationaal vooruitgang verwachtte. Achteraf bezien, is dit een redelijke basis geweest: de drang tot zelfbehoud en het conservatisme zijn vaak een beter uitgangspunt dan vaag idealisme. Zodoende werd er letterlijk produkt per produkt vergaderd en daarom zal het nu weken duren voordat de landbouw per land precies weet waar men aan toe is.

Tot nog toe zijn er geen ernstige bezwaren ingebracht tegen hetgeen van de afspraken is bekend geworden. Er bestaat nationaal overal een neiging om te zeggen: van het Plan-Mansholt uitgaande viel het mee. De grote overwinning van het politieke denken is echter geweest, dat het beleid nu overgaat op de commissie van de EEG. Het is(terzijde opgemerkt), niet wellicht voor Nederland, maar voor een vlotte ontwikkeling heel erg te hopen, dat in de komende zeven jaren, waarin de landbouwintegratie geleidelijk aan een feit wordt, Mansholt voor de Commissie behouden zal blijven.

Het gevaar van technocratie en daarmede een zekere bedreiging van de democratie is niet gering. Op dit moment vergadert het Parlement der Europese Gemeenschappen in Straatsburg. De zitting is begonnen met politieke verklaringen van de fractieleiders over het bereikte in Brussel. Deze verklaringen zijn eensluidend waarderend en positief geweest. Doch hoeveel parlementariërs zijn op de hoogte van de regelingen voor granen, pluimvee, groente en fruit, de concurrentie en de kwaliteitsvoorschriften? Zeker, de deskundigen in de bedrijfssfeer weten de parlementariërs wel te vinden als er iets, in hun ogen, verkeerd dreigt te lopen; ook zijn er enige deskundigen in het parlement aanwezig, maar toch. Gebleken is dat tot directe voorlichting over de landbouwbesluiten van Brussel slechts enkele landbouwspecialisten in staat waren. De belangstelling van het publiek gaat er naar uit of het brood nu één of twee centen duurder wordt en wat de melk gaat kosten. Het redelijke antwoord van minister Marijnen de vorige week in Den Haag was, dat er voorlopig helemaal niets verandert. Dat geldt dan voor Nederland. Op de dag evenwel, dat de besluiten van Brussel in grote lijnen bekend werden gemaakt, publiceerde het Nederlandse landbouwschap een heel pakket voorstel-verordeningen, waarvan aangenomen kan worden, dat ze niet allemaal meer ‘kloppen’ met het in Brussel uitgestippelde beleid. Dat gebeurt ook in West-Duitsland, waar de reglementering nog aanzienlijk groter is dan bij ons. Van een vrije markteconomie is in de westduitse landbouw echt helemaal geen sprake, kan wellicht ook geen sprake zijn, als men alle factoren in aanmerking neemt. Het rustigste land was Italië en het in veel opzichten meest redelijke land was in deze zaak - merkwaardig misschien in het licht van het recente verleden - Frankrijk. Maar op wijn

[p. 6]

en graan kan Frankrijk gerust zijn, dus waarom zou het....?

Hoe dit alles zij, de steeds verder voortschrijdende feitelijke regering der specialisten breekt hiermede verder baan, ook in de sfeer van de Gemeenschap. Het is een aanwijzing, dat wij op korte termijn uitsluitend-Europese parlementariërs moeten kunnen kiezen. Wil men een voorbeeld? Er wordt deze week in Straatsburg een interessant rapport behandeld over de handelspolitiek, een rapport en straks een resolutie die belangrijk zijn bij de komst van Engeland. Rapporteur was de chr.-dem. afgevaardigde uit Nederland mr. P.A. Blaisse. Maar die was niet in Straatsburg, tot zijn eigen ergernis. Want hij was nu eenmaal opgetreden als woordvoerder voor de KVP in het Nederlandse parlement in de kwestie Nieuw-Guinea en het nationale moest prevaleren. De positie van de Europese parlementariërs was bij de eerste Gemeenschap (kolen en staal) nog wel redelijk, maar nu wordt er voor een goede functionering van een werkelijk serieuze controle veel te veel gevergd, zowel zuiver fysiek, als geestelijk. In de eerste overgangstijd naar het nieuwe Europa kon dit nog wel gaan, omdat er ten slotte zoveel improvisatie was, maar allengs wordt het onaanvaardbaar. Minder om de nationale belangen, dan wel om de democratie zelf.

Juist bij dit uiterst technische landbouwprobleem is wel heel duidelijk aan het licht getreden hoever het al is met het regiem der specialisten. Deze technici mag geen kwade trouw worden aangewreven; dat is helemaal het punt niet. Zelfs moet de geest tot samenwerking voorop staan. De mogelijkheid van het doorzien, overzien en vooruitzien moet echter óók aan de parlementaire kant gewaarborgd

De tekeningen in dit nummer zijn van W.A. van Ravesteyn

worden. Het is de vraag of dat nog langer kan worden uitgesteld. De zittende parlementariërs zullen zelf de eersten zijn, om hiermede in te stemmen, want zij weten het beste hoe moeilijk al die technische dingen zijn en hoe bekwaam de specialisten aan de regiemkant. De grote tragedie van de EEG zou zijn als de gemeenschap in een soort sovjet ontaardde. Het landbouwprobleem veel meer dan de technische EGKS heeft laten zien, dat dit gevaar geheel niet denkbeeldig is. Minister Marijnen werkte de vorige week op zijn persconferentie met begrippen (interventie-prijzen) waarbij de grote meerderheid der toch met deze materie vertrouwd zijnde publicisten niet duidelijk voor de geest stond wat hij bedoelde. Zo zouden er meer voorbeelden te noemen zijn.

Nu is dus een groot deel van het nationale gezag over het landbouwbeleid overgegaan op de commissie van de EEG. Dat wil zeggen, dat t.z.t. aan Engeland precies kan worden gezegd, waaraan het toe is met de landbouw in de gemeenschappelijke markt. Prompt heeft The Economist gereageerd met de opmerking, dat er een ‘fel gevecht’ op komst is. Wel achtte het blad het nu geconstrueerde kader redelijk geschikt voor de komende onderhandelingen, doch in voorafgaande nummers van The Economist is al duidelijk geworden hoe uitermate complex de situatie met de landbouw in Engeland zelf is.

In dit verband is het wellicht toch niet ondienstig een mening te citeren van ir. Posthumus, de energiespecialist van de EGKS van de P.v.d.A. Hij meende, dat in zaken van kolen en staal de positie van Engeland veel overeenkomst vertoonde met de Nederlandse en dat trouwens ook in algemeen economisch opzicht Engeland in grote trekken dezelfde positie inneemt als Nederland. Waar in de grond van de zaak voor Nederland de aanpassing in het geheel der Europese gemeenschappen geen ernstige moeilijkheden heeft opgeleverd, is er vooralsnog geen reden om de komende onderhandelingen met zorg tegemoet te zien. Of zij nog in 1962 kunnen worden afgesloten, is een andere kwestie. Er komt deze week in het Europa-parlement een rapport ter sprake (W. Birkelbach) dat wel zeer concreet de eisen en desiderata stelt, maar dat niet direct tot optimisme zal leiden bij Britten die het ter kennis nemen. Bij de onderhandelingen staan op de achtergrond ook nog de problemen van de - eigenlijke automatische - toetreding van Engeland tot de EGKS en Euratom en vooral de problemen van de z.g. associaties.