Hollands Weekblad. Jaargang 3

Klein autobiografisch woordenboek
J.A. Emmens

Bewustzijn. Wat mij betreft zijn er minstens zeventien lagen van bewustzijn. Datgene wat ik mij op de onderste laag bewust ben, schemert nog door in de bovenste laag. Bijv. ‘ik voel mij tamelijk vervelend’. Het is tamelijk vervelend om zich dit tegelijkertijd zeventien maal bewust te zijn: men komt er op die manier vanzelf toe, er zeventien verschillende redenen voor te bedenken.

Dertig. Vroeger dacht ik dat het moment waarop Dante zich in zijn duister bos verloor, volstrekt willekeurig was gekozen, nu heb ik het gevoel dat dit avontuur iedereen overkomt ‘op het midden van de weg van zijn leven’.

Drie leeftijden. In de eerste is men zich bewust van zijn bedoelingen, in de tweede van zijn middelen, in de derde van zijn effect. Eerst neemt men aan dat de bedoelingen het beoogde effect sorteren: men is zich nog niet bewust van zijn middelen. Dan worden de bedoelingen bescheidener, zodat ze soms door de middelen kunnen worden uitgedrukt. Tenslotte heeft men alleen nog die bedoelingen waarvoor men de middelen heeft om ze uit te drukken.

Eerlijkheid. In het algemeen krijg ik al het gevoel oprecht te zijn wanneer ik mij bewust word hoe moeilijk is het om niet te liegen, wat op zichzelf toch nog geen enkele eerlijkheid garandeert.

Eigen mening. Is gewoonlijk van iemand anders.

Flink. Betekent in het Nederlands: met een gebroken been en een maagzweer achter de toonbank blijven staan om krenten te verkopen.

Geluk. Het gezicht van oude huizen, zomersavonds, in een drukke straat, en niet te weten wanneer, door wie en voor wie ze gebouwd zijn.

Goed geheugen. Om zoveel te kunnen onthouden, moet hij weinig hebben beleefd.

Gymnasium. Mars dubius nec certa Venus. Want Mars is twijfelachtig en ook Venus is niet zeker, galmde de leraar. Het is jullie natuurlijk duidelijk, ja, E., vertel eens, wat is jou hier eigenlijk duidelijk? Ik schrok op uit mijn gebruikelijke halfslaap. De klassieken waren voor mij al bijna even zonderlinge lectuur als de bijbel waaruit iedere ochtend een stukje werd voorgelezen, maar ik vroeg mij gedwee af wat de deskundige dan wel duidelijk zou kunnen zijn in de mysterieuze zinsnede die hij had voorgedragen. Er lag iets dubbelzinnigs in, dus zei ik maar: er ligt iets dubbelzinnigs in, meneer. Inderdaad, de dubbelzinnigheid. Je

[p. 14]

begint er iets van te begrijpen, E., maar ik neem aan dat deze opwelling van intelligentie als puur toeval moet worden beschouwd. Dit in tegenstelling met het woordgebruik van Ovidius: Mars betekent tegelijkertijd de god en het begrip dat hij symboliseert: de krijgskans, de uitslag van de strijd. Wat Venus betreft: dito. Dus E., hoe zou je deze regel ook kunnen vertalen? - Want de uitslag van de strijd is twijfelachtig en de liefde is onzeker, meneer.

Homo Ludens. Voetballers spelen met een bal, politici met verantwoordelijkheid, dichters met woorden, kapitalisten met geld en intellectuelen met ideeën. Als ze iets anders zouden moeten doen, zouden ze het niet kunnen.

Huwelijk. Hun verhouding is nu zo ingewikkeld geworden dat een huwelijk onvermijdelijk moet worden geacht.

Jeugd. Soms moet ik 's ochtends opstaan uit een graf dat minstens tien eeuwen oud is: de geschenken die men mij destijds meegaf zijn vrijwel volledig vergaan.

Losingen. De situatie van een konijn dat door een slang wordt gebiologeerd, is niet hopeloos. Het konijn loopt alleen maar niet weg, al is dat de enige weg die het openstaat om zijn leven te redden. Waarschijnlijk moet men aannemen dat het konijn door een diepe sympathie voor de slang is bezield en daarom blijft zitten. Misschien is het konijn op dat moment wel van de prachtigste poetische uitvluchten vervuld, om te voorkomen dat het zich bewust wordt van zijn fatale sympathie. Misschien is het wel druk bezig zijn leven los te zingen van zijn betekenis.

Links. Is gevormd en geribd als een oude heuvel, rechts is ongrijpbaar en vluchtend als een zandverstuiving. Links is helder, vastbesloten, laat zich niet bedriegen, evenmin over anderen als over zichzelf, rechts is nalatig, laf, laat alles maar sloffen, geeft voortdurend toe, heeft geen plan of doel. Rechts doet te niet wat links produceert. Links is eerlijk, rechts liegt en maakt vlekken op wat links heeft geschreven.

Neurose. De kunstenaar verbergt zijn neurose in zijn kunst, de niet-kunstenaar in zijn optreden. Vandaar dat kunstenaars in hun optreden en niet-kunstenaars in hun kunst dikwijls een neurotische indruk maken.

Oude Kunst. Wekt bij sommige mensen een soort erotisch gevoel, bij anderen associates met rommelzolders, bij weer anderen beide tegelijk. Wat het is meent iedereen in elk geval te weten: het is oud en het is kunst. Toch is het vaak geen van beide.

Paradijs. Over de ligging van het paradijs lopen de meningen nog steeds uiteen. Nadat men het had weten te vinden in de hemel, op de aarde, in het verleden en in de toekomst, kan men het thans ook, al sedert enkele tientallen jaren, aantreffen te Moskou. De berichten van generzijds blijven echter schaars: kennen wij bijv. Atlantis slechts door enkele fragmenten van legenden, de Olympus door een aantal onwaarschijnlijke mythes, de hemel door een wonderlijke verzameling opstellen van de hand van God zelf, uit Moskou ontvingen wij tot nog toe alleen de verzamelde werken van Lenin en Stalin, het Moscovitisch gebak en de Prawda die toch niemand lezen kan.

Poezie. Niets is zo schadelijk voor poezie als het gevoel voor poezie.

Schilderijen. Sommige moderne schilderijen kunnen worden begrepen als postzegels, uitgegeven door een staat met één inwoner: de schilder. De inwoner is te bereiken wanneer men van zijn postzegels gebruik maakt.

Specialisme. Zie Homo Ludens.

Venetiaanse Courtisane. Und Knaben, Hoffnungen aus altem Hause, gehn wie an Gift an meinem Mund zugrund (Rilke). Ik heb een tijdlang gedacht dat ik een van die knapen was, al kwam ik niet voort uit een oud huis, ben ik er nooit de hoop van geweest en was de courtisane aan wier mond ik om onbegrijpelijke redenen te gronde had moeten gaan, een gezonde jongedame.

Vermoeiend. Mensen met een minderwaardigheidsgevoel die er voortdurend op uit zijn anderen te betrappen op uitingen van minachting.

Vooruitgang. Ik neem aan dat het voor de speelgoedfabrikanten van vandaag een hele besparing betekent dat zij de vliegtuigjes niet meer van propellers behoeven te voorzien.

Wens. Men zou over een geestelijk vocht moeten kunnen beschikken waarmee men zijn herinneringen zichtbaar maakt, als bij een brief die met onzichtbare inkt is geschreven.

Woordenboek. De samenhang van een individu is niet groter dan van een woordenboek.