Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 3]

Pleidooi voor een moordenaar
J. Roukens

Het vonnis over Eichmann stond in vele kranten op een plaats waar men het kon verwachten, op een binnenpagina. De doodstraf gaf mij even weinig voldoening als een andere straf of zelfs vrijspraak gegeven zou hebben. Aan Eichmanns daden kan dat niet liggen, kwantitatief heeft hij meer uitgericht dan elke willekeurige sluipmoordenaar. Aan zijn persoon? Het is wel duidelijk, dat er nooit iemand door zijn toedoen vermoord zou zijn, wanneer hij niet gemeend had het Recht aan zijn zijde te hebben. Zonder een Nazi-rijk om zich heen was de beklaagde Eichmann niet denkbaar. Zonder opdracht zou hij wellicht niet gemoord hebben, zonder instemming had hij het nooit gedaan. Daarom is hij voor mij niet het type van een moordenaar, maar het prototype van de moordenaar.

Dat ik, en velen om mij heen, nooit iemand zullen vermoorden, weet ik best. Ik heb nimmer de behoefte gevoeld een dergelijke laatste konsekwentie te trekken. Ook is voor mij het leven meer een kwestie van wederzijdse krenkingen, dan van leven en dood. De dood hoort er niet bij, een dode antwoordt niet al zouden velen dat graag willen. Maar of ik geen Eichmann zou kunnen zijn, en velen om mij, daarop kan alleen de proef op de som antwoorden. Maar misschien is dat niet eens nodig, als ik zeg dat ik hem wel zou kunnen zijn. Daarbij behoef ik het mijzelf helemaal niet moeilijk te maken, door ook even beroemd te moeten worden als Eichmann.

Waarin verschilden zij die vlucht na vlucht de duitse steden platbombardeerden, van de moordenaar? Het doel, dat voor nederlanders een bevrijding was, voor duitsers de massale dood, was voor de vliegers het zaaien van vernietiging; misschien door sommige in het morele vlak getrokken met de gedachte, dat dit alles voorbereiding was en dus behoorde tot de ‘laatste slag’. Wat natuurlijk ook zo is, een woestijn groet niet terug.

Maar uiteindelijk hebben in de laatste oorlog en ook daarna, de grootste woestelingen achter een bureau gezeten. Zij vertegenwoordigden het recht, en zij voerden het uit. En zij zaten ver genoeg van de verwoesting vandaan, om er de morele weerslag niet van te hoeven gevoelen. Zij die de atoombommen dirigeerden gaan vrijer uit dan zij die ze lieten vallen. Zij registreerden de vernietiging zoals zij de uitgezonden vernietigingskrachten hadden geregistreerd, en hun verantwoordelijkheid bestond daarin, dat het één in een behoorlijke verhouding moest staan tot het ander. Een taak waarvoor zij de volksdank gekregen hebben, meer nog dan de nazi-heren die hetzelfde deden, maar tenslotte altijd nog afhankelijk waren van de willekeur van een onredelijk tiran.

Men is al gauw man achter het bureau, en er zijn vele liefdes die ons tot die plaats kunnen verleiden. Liefde voor de wetenschap, de techniek, het vaderland, de vrijheid, het systeem, voor een vader, een kerk, ja zelfs voor die verre naaste die van ons werk straks het slachtoffer wordt; omdat die hetzelfde doet als wij, maar nu eenmaal in een andere streek geboren is.

Het is mijn eigen ervaring dat men achter een bureau kan zitten en moordenaar worden, zonder dat daar iets aan te verhelpen is; ja, dat men zelfs schuldgevoelens op kan lopen, als men daarachter niet was gaan zitten.

De praktische moraal is een kwestie van prioriteiten. Dit stuk beroept zich op de prioriteit van het moordenaarschap, omdat ik aanhechtte bij Eichmann. Daarmee maakte ik het mij gemakkelijk omdat de grens tussen leven en dood zo streng getrokken is. Maar voor een gelovige, die zijn leven na de dood elders voortzet, zal de kerk kunnen prevaleren. En voor mijzelf, in de praktijk, is het de sympathie voor omwonenden, de onredelijkheid van de eventuele tegenstander (maar evengoed had het kunnen zijn de onredelijkheid van de momentele medestander), ja zelfs, o verschrikkelijke noodoplossing, de hoop dat de potentiële verwoester de moordenaar in toom houdt.

Was Eichmann direkt na de oorlog geexekuteerd, velen hadden wellicht gevochten om een plaats in het exekutiepeleton. Dat er nu nog veel joden zijn, voor wie het vonnis belangrijk genoeg was om het met de doodstraf eens te zijn, dat kan ik mij voorstellen. Maar voor mij was het proces-Eichmann verjaard voordat het begonnen was. En wel om de, achteraf gezien, verwisselbaarheid van de verdachte. Het had proces-Müller, proces-Soundso, kunnen heten.

Waarmee niet alleen gezegd wil zijn dat velen juist zijn plaats hadden kunnen in-

[p. 4]

nemen, maar vooral dat er honderdduizenden processen gevoerd kunnen worden met een soortgelijke strekking.

Dat de uitroeiing van joden binnenkort nog eens op dezelfde schaal zal worden geentameerd zoals in Duitsland gebeurd is, geloof ik niet. Maar dat iets soortgelijks elke dag gebeurt, daarvoor probeert men ons te verdoven door van Eichmann genoegdoening te vragen; onder andere. Maar Eichmann is in zoverre mens, dat hij de schuld van anderen niet op zich kan nemen; hij is waarschijnlijk zelfs zo klein, dat hij zijn eigen schuld niet bevatten kan. Zijn pogingen zich te beroepen op het apparaat waarbinnen hij leefde, zijn daarom binnen zekere grenzen helemaal niet zo belachtelijk, en getuigen misschien niet van moed, maar wel van enige werkelijkheidszin. Het is heel redelijk voor zijn eigen slaafsheid uit te komen, misschien als verdachte hypokriet, maar ook weer niet meer dan wanneer hij pardoes alle schuld op zich genomen had.

De hoop die meen ik bij velen leefde, namelijk dat met Eichmann de duivel geketend was, is gelukkig in hoop vervlogen. Ondanks zijn beroemdheid is hij een radertje gebleven. De duivel te kunnen vernietigen in één mens, dat zou ook te gemakkelijk zijn.

De minachting die men Eichmann vervolgens in ons individualistisch vaderland toedraagt vanwege zijn onskrupuleus ambtenaarschap, is lachwekkend waar wij elke dag te horen krijgen ons beste beentje voor te moeten zetten om een actief radertje van de maatschappij te worden. En vooral in die streken, waar het libertinisme pal staat voor ongenuanceerd gedrag, moest men maar eens in de vlakke spiegel kijken.

Het proces-Eichmann was niet het proces tegen een persoon: Eichmanns positie daarbinnen was minder die van verdachte dan van een getuige. De vernederendste en misschien menselijkste straf die ik hem toe kan wensen is, vaste getuige te zijn in een eeuwig ‘proces-de moordenaar’.