Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 14]

De ondergang van het Algemeen Bewaarhuis
Enige fragmenten van een detective-roman.
D. Hillenius

‘Professor, zouden we die oude rommel nu maar niet weggooien? We hebben veel te weinig ruimte.’

De rommel bestond uit een hoop verschilferende gipsafgietsels zoals ze wel in tekenklassen voor model worden gebruikt. Het voorstel leek niet ongerijmd. Toch duurde het enige minuten eer professor Zaanlief tot wie de woorden gericht waren zijn woede zover beheerste dat hij enige normale zinnen kon uitspreken. Dit uitstel geeft ons gelegenheid om professor Zaanlief wat nader te bezien.

Een langwerpige, kreukelige man, met ongekamd grijs haar dat zijn schouders bevuilde. Zijn oogholten leken gevuld met uitgeknepen paarsgrijze klapbessen die in het midden een klein kiertje oog te zien gaven. Hij droeg een goor geruit wollen jasje en een zakkerige broek met zo op het oog vele bergplaatsen. Hij was een pionier op verzamelgebied. Hartstochtelijk (vreemd schouwspel met zijn uiterlijk) kon hij op congressen uittoepen dat het thans niet meer mogelijk was om een simpele straatscène van b.v. 1630 te reconstrueren compleet met alle voertuigen, lantaarns, kleding, het soort vuil dat op de keien lag. Zeker men had van alles wat, maar alleen het mooie of merkwaardige, nooit het alledaagse. ‘Toekomstige generaties zouden ons dankbaar zijn als we van alle hedendaagse voortbrengselen enige exemplaren onderbrachten in een Algemeen Bewaarhuis. Weet U dat er van vóór 1917 geen stofzuigers bewaard zijn gebleven?!’

Zijn ijver was beloond doordat hem twintig jaar geleden een oud pakhuis was toegewezen. Maar het spreekt vanzelf dat hij de ruimte en de financiële middelen om van elk product één of meer monsters te kopen belachelijk onvoldoende vond. Dat had hem vroegtijdig een zeurig uiterlijk gegeven. Of was het misschien omdat toch wel een beetje tot hem doordrong dat zijn taak een schone, maar hopeloze was?

In ieder geval was hij nu weer in staat Vaalegeer te antwoorden. ‘Ik begrijp jou niet. Je hebt toch ook iets van een verzamelaar. Direct toegegeven dat dat hoopje gipsbrokken een zielige waardeloze indruk geeft. Maar je moet het zien met de ogen van hen die na ons komen, die zielsblij zullen zijn met het geringste scherfje van onze suikerpot.’

‘Maar dit zijn ellendige copieën van beeldhouwwerken die tweeduizend jaar geleden al oud waren’, zei Vaalegeer. - ‘Het is een feit dat die copieën nu, althans een paar jaar geleden, in onze maatschappij een bepaalde functie vervulden. Wil men ooit later iets van deze maatschappij begrijpen dan is het kleinste vuiligheidje van belang om het geheel te reconstrueren. Er is trouwens een groter doel nog.’ Hij zweeg alsof hij verdergaand te intieme verlangens zou onthullen.

Vaalegeer keek verbaasd. Dat belang voor ons nageslacht kende hij al uittentreure, maar een ander zelfs belangrijker doel? Met vernieuwde belangstelling bekeek hij de smoezelige figuur voor hem.

‘Vaalegeer, ik heb hier nog nooit met iemand over gesproken, maar jij had het toch kunnen vermoeden. Ik heb jou indertijd aangesteld als bioloog om in principe álle planten en dieren op de een of andere manier in dit Bewaarhuis onder te brengen. Je bent systematicus en je hebt ideeën over evolutie. Je moet toch dat gevoel kennen, een soort inspiratie of misschien alleen maar een aesthetische belevenis als je b.v. een stuk of zes salamanders naast elkaar ziet die elk iets van elkaar verschillen. Bij elke echte verzamelaar - en dat is hun diepere kern, Vaalegeer - bij elke verzamelaar of het nu van salamanders of van bierviltjes is, komt op zo'n moment iets van plotseling inzicht. Het is niet altijd te formuleren in graden van verwantschappen of door evolutie uit elkaar af te leiden, maar het is steeds de kortsluiting tussen de twee polen: verschil en overeenkomst.

Als men de boekenkast van een bepaald persoon nakijkt, krijgt men uit de keus van boeken, de in getallen uit te drukken voorkeuren, een idee van het karakter van hun eigenaar. Door álle salamanders te verzamelen en nauwlettend te bezien krijgt men een idee van wat er achter die salamanders steekt, wat ze tot salamanders maakt. Darwin deed hetzelfde als jij. Hij was verzamelaar van in principe álle plant- en dierkundige feiten. En daardoor heeft hij iets mogen zien van wat zowel de overeenkomsten als de verschillen in de natuur veroorzaakt.’

Het schemerde Vaalegeer voor ogen. ‘En U wilt...’

‘Ja, ik wil niet alleen álle feiten van levende wezens verzamelen, van alles wat de mensen maken, maar ook alles van de dode natuur, van alles. En daarmee wil ik komen tot een inzicht in wat de wereld is, waarom en hoe. Gewone philosophen hebben er zo maar een slag in geslagen, maar ik wil het

[p. 15]

exact doen, net als Darwin het leven behandelde.’

Lange tijd bleef een gedachtenvol zwijgen hangen. Professor Zaanlief zweeg omdat hij niets meer te zeggen had. Vaalegeer zweeg omdat er zoveel tegenstrijdige gedachten in zijn hoofd verwekt waren, dat hij ook niets zeggen kon.

Hij was vertederd door het absurde van Zaanlief's streven, zag er tegelijk iets heroïsch in als van Don Quichotte, vroeg zich af in hoeverre de vergelijking met Darwin opging en bedacht opeens dat het volslagen kolder was. Zaanlief deed immers niets met zijn ontelbare feiten. Zijn bibliotheek gold als de meest volledige, maar hij keek nooit een boek in. Het was alsof hij meende dat het bezit van een bepaald boek hem op magische wijze kennis gaf van de inhoud ervan. Precies zo met zijn kaartsysteem.

Maar de vertedering overheerste bij Vaalegeer en gedwee zei hij dat hij de gipsrommel (natuurlijk noemde hij het nu anders) voorzichtig zou laten opbergen.

*

En dan was daar Gabedetta Laarheuvel. Dochter van een ‘onvergetelijke vader’ zoals zij het bij herhaling geliefde te vertellen. Haar vader was een soort priesterfiguur geweest, hoofd van een zondagsschool. Enige roem had hij verworven doordat hij door iemand, die daar de grap niet van in zag, voor de radio was gehaald, om daar elke zondag bibberige liederen van eigen vinding voor te zingen.

Gabedetta zelf was een grote, wel-doorregen vrouw, aan de zware kant van de vijftig. Ze had een snor en heerszuchtige ogen. Ze droeg altijd kleverig-glimmende zwarte jurken en steeds zweefde om haar een wonderlijk mengelmoes van geuren, waaraan men met zekerheid kattebak en hyacinth meende te herkennen.

Zij werkte aan het kaartsysteem van professor Zaanlief, maar dit heeft even weinig te maken met haar wezen als het douanierschap van Rousseau. Het gaat om de grote hobby, die in het geval van Gabedetta haar vrije tijd, haar werktijd en de nachtmerries van vele nette mensen vervulde. Het was n.l. op een dag tot Gabedetta doorgedrongen dat er iets slaps in stak om te leven op de roem van haar ‘onvergetelijke vader’, om met haar volle klankkast zijn hederen te zingen en zelfs om alleen maar van tijd tot tijd het ‘mijn onvergetelijke vader’ uit te roepen. Zij moest zelf een roeping hebben en toen ze eenmaal zover kwam, was het niet moeilijk er een te vinden. Zij werkte toen al aan het kaartsysteem, maar het was nooit tot haar doorgedrongen welk een diepzinnige taak ze hiermee eigenlijk verrichtte. Op een onzalig moment van zwakte had professor Zaanlief haar daar eens wat over verteld. Het viel net in de vruchtbare periode en als een monsterachtig kind schoot toen de eerzucht in haar wakker: ‘Ik, Gabedetta, zal het Algemeen Bewaarhuis redden, opbrengen in de vaart der volkeren’ en wat ze verder ooit voor leuzen gelezen had.

Kort daarop had ze een Coöperatie opgericht van Kameraden van het Algemeen Bewaarhuis. Professor Zaanlief had wel zwak geprotesteerd tegen de term Kameraden - vrinden had hij mooier gevonden - maar nu Gabedetta eenmaal losgemaakt was, kon ze niet meer geremd worden en als een dolgeworden bulldozer daverde ze door de mierenhoop van clubs en andere nuttige organisaties die Matsadrem zo vooruitstrevend maken.

Er kwam een comité van allerlei onbekende mannen en vrouwen, die verlegen de hand kwamen schudden van prof. Zaanlief, waarna hij ze nooit meer te zien kreeg.

‘Voorlichting moet er zijn’, sprak Gabedetta, ‘films, lezingen, ichtbeelden, tentoonstellingen. Het volk moet weten dat hier iets Groots gebeurt’.

En professor Zaanlief knikte ongelukkig, steeds meer beangst dat Gabedetta opeens op zijn schoot zou gaan zitten.

Overigens hoefde hij zelf nergens voor te zorgen. Alleen af en toe zijn handtekening zetten en als hij er prijs op stelde mocht hij aanwezig zijn bij films en lezingen, mocht hij zelf ook wel eens wat vertellen.

‘Eigenlijk is het een heel goede regeling’, zei hij wel eens tegen Vaalegeer als die te kwaadaardige dingen zei over Gabedetta.

‘Je kunt haar minstens mevrouw Laarheuvel noemen. En wie zou haar werk over moeten nemen?’

*

Ik weet niet of U de term ‘macereren’ kent. Indien niet, ga dan uit de weg, want zelfs het woord alleen zou kunnen stinken. Ik weet niet of de Uebermensch ooit een biologische realiteit zal zijn, maar ik hoop hem niet meer mee te maken. Het staat wel vast dat zo'n supermens ons, primitieve voorgangers, even radicaal zal uitroeien als wij het indertijd onze aapachtige voorouders deden.

Er zijn meer geuren dan levende wezens, sommige verdringen de andere, maar de übergeur, de geur die elke andere geur uitroeit door ons reukorgaan te vernietigen zodat alleen deze geur nog kan binnendringen, is die welke optreedt bij het zonderlinge procédé der maceratie. Macereren is

[p. 16]

simpelweg het door rotting vleesloos maken van skeletten voor wetenschappelijke doeleinden. Dit zegt net zo weinig van de realiteit als wanneer men toegeeft dat Van Gogh olieverf gebruikte voor zijn schilderijen.

Een beest gaat dood. Het museum wil zijn skelet. De praeparateurs (beklagenswaardige lieden) maken een bad klaar. Een gewoon zaterdags kuipbad, met warm, schoon water. Met behulp van een electrisch apparaatje wordt de temperatuur constant op 40°C. gehouden, een ideale toestand voor langdurige badgebruikers. In dit bad gaat het dode beest. Na ± twee weken is hij volledig van de graat gevallen, d.w.z. het vlees en de andere zachte delen zijn zover gerot dat ze het lichaam geen samenhang meer geven. Op dat moment komen de praeparateurs om met messen en vorken de botten schoon te schrapen. Het is onbegrijpelijk dat dit beroep, het praeparateurschap, kan bestaan.

Wij nemen nu een kijkje in de macereerruimte op een bijzonder moment. De praeparateurs hebben nl. bij Hogerhand een douche-gelegenheid aangevraagd om zich na afloop van hun werk te reinigen. Hogerhand komt nu in een van zijn vele gedaanten, een vaal ambtenaartje, onderzoeken in hoeverre de aanleg van een douche gewettigd is.

De, zoals reeds vermeld, vale ambtenaar staat met de hand aan de knop van de deur van de macereerloods. Nog staat hij in de zonnige straat, hij ziet spelende kinderen, een moeizaam chaufferen-lerende mooie dame. Dan draait hij de knop om en doet de deur open. De doos van Pandora, een plotselinge metamorphose tot darmparasiet, de hel van bloempoëten, wijn-, koffie-, theeproevers, zeg maar de vleesgeworden stank viel als een gewatteerde deken op de reeds vale ambtenaar.

Hij werd voorzichtig binnengebracht door twee praeparateurs, die er uitzagen als gewone sigaretten rokende mannen. Slaapwandelend als een nieuwe Dante werd hij langs de werkbanken geleid, waarop reeds schone skeletstukken nog wat nageurden.

‘En dit zijn de feitelijke macereerkuipen’, zei de hoofdpraeparateur. Hij wees op de bovenvermelde natte badkuipen. ‘We hebben juist een butskop hier, de 14e vondst in Nederland sedert Karel de Grote’. (Personeel is altijd goed in dat soort details.) ‘Kijk’, zei hij en hield het houten deksel van een van de kuipen op. Een bruisend rottende substantie, iets als kokende erwtensoep, maar dan in de kleur van wagensmeer werd zichtbaar. De ambtenaar was niet vaal meer, maar viel. Gelukkig op een juist ondergeschoven stoel. De praeparateurs die net deden of ze niets merkten, sloofden zich uit om vooral toch maar hun douche te veroveren.

‘En nou meneer, halen we der een stukkie uit. Om schoon te maken. Dan kan U meteen zien wat we hier doen.’ De ambtenaar zat als een macererenswaardig lijk onbeweeglijk op zijn stoel. De praeparateur stak zijn blote arm in de broeiende brei, voelde rond en kwam toen met een klein brokje boven.

Met vork en mes, als begon hij aan een fijnzinnige carbonade, sneed hij de zwarte weke substantie weg en vertoonde enkele ogenblikken later, triomfantelijk, een mooi ribvormig botje.

‘Kijk meneer, der is geen kunst aan. Alleen mot je uitkijken met lijkvergiftiging.’ Nog even keek hij tevreden naar zijn buit, maar toen verschoot hij van schrik, alsof plotseling met terugwerkende kracht de stank nog toegang tot zijn bewustzijn had gekregen. ‘Verdomme meneer, maar dat kan niet.’

De ambtenaar zei niets, bewoog niets, was alleen bezig langzaam te vergrijzen.

‘Maar dat is geen butskop! Dat is een mensenrib! Zeg, wie heeft er hier een geintje uitgehaald.’ Tenslotte zou een handig medisch student voor studiedoeleinden hier clandestien wat skeletdelen kunnen laten schoonmaken. Maar de hoofdpraeparateur hield niet van die grapjes.

De politie adviseerde - ze bleven natuurlijk buiten staan - om de kuip langzaam te laten leeglopen, niet te haastig opdat er geen delen zouden wegspoelen.

‘Wat zie je nu,’ vroeg de inspecteur door de deur.

‘Nog steeds alleen maar stukken butskop.’

Maar even later toen men deze stukken had verwijderd bleek als late kluiven in de rest van de soep een compleet herenlijk te liggen. Compleet op de rib na die de praepaparateur even tevoren had opgegrabbeld, trouwens niemand zou op het gezicht hiervan van compleetheid hebben gesproken, maar praeparateurstechnisch viel het niet te ontkennen. Tot afgrijzen van de praeparateurs werd hun voorstel om de botjes even schoon te maken en met ijzerdraad aan elkaar te monteren door de politie afgewezen. Met gasmaskers voor werden de resten op een brancard gelegd en verwijderd.

‘Is het zelfmoord meneer?’ probeerde de hoofdpraeparateur nog te weten te komen. Hij kreeg geen antwoord. Uren laten zat nog steeds een nette man, wat valer dan een gewoon ambtenaar, moeizaam het leven terug te winnen, op de rand van het trottoir.