Hollands Weekblad. Jaargang 3

Brieven aan mijn man (II)⁺
Renée Plate

Lieve Pim,

Dank je voor je telegram, de manier waarop je reageerde vind ik zo ontwapenend dat ik een ogenblik zin kreeg om het er verder maar bij te laten en weer als vanouds aan je voeten te komen liggen. Die verleiding heb ik maar weerstaan, want daar schiet natuurlijk niemand veel mee op, ik wist tenslotte altijd al dat je aardig was. Nee, we zullen het voorlopig nog maar even zonder gemoedsrust moeten doen, ik heb nog een paar nare dingen op mijn hart die er nu echt allemaal afmoeten voor we verder kunnen.

Wist jij, om maar eens iets te noemen, dat ik, toen we elkaar nog maar een paar maanden kenden en telkens tegen elkaar zeiden dat er toch onmogelijk veel mensen zoveel van elkaar konden houden als wij, dat ik toen ondertussen verliefd op Rob Cremer was? Reken maar dat mijn geweten daarover heeft opgespeeld, ik geloof niet dat ik me ooit in mijn leven schuldiger heb gevoeld dan toen. Toen Rob wat later zelfmoord pleegde was de ellende helemaal volmaakt, toen kon ik me tegenover hem ook nog schuldig gaan voelen. Want niet dat ik nou geloof dat hij ineens uit de brand geweest zou zijn met mij en mijn verliefdheid, maar denk je niet dat het toch wel wat geholpen zou hebben misschien, als hij met mij in een groot warm bed was beland inplaats van aan dat water, die nacht? En als er voor en na mij nog eens wat meer van die verliefde vrouwen ook niet zo rechtschapen waren geweest? In elk geval, toen ben ik voor het eerst gaan twijfelen, half onbewust en ook



alweer schuldig natuurlijk, of het eigenlijk wel zo dapper en geweldig is om tegen dit soort ongewenste verliefdheden te gaan vechten, of het niet eerder tamelijk hysterisch is om zo zot te doen over een beetje liefde, gillend op de loop te gaan voor iedereen die toevallig niet in je schema-tje voorkomt, om vooral maar alles geheim te houden waar je zelf intussen geen raad mee weet. Anderen in de kou laten barsten en zelf verbranden, je moet me toch eens vertellen wie daar mee opschiet. In elk geval, ik was toen bepaald minder trots op mijn trouw dan ik van de moraal wel zijn mocht, na dat geval met Rob. Trouwens, jij zag in diezelfde tijd een heleboel in een van die meisjes die wel eens bij mij aten, ik weet waarachtig niet meer hoe ze heette maar er straalde wel een hoop animale belangstelling van haar af. We wilden allebei iemand anders toen, en we wilden het voor elkaar en voor onszelf niet weten, en als ik nog een beetje gekker was geweest was ik zo nog mijn hele leven doorgegaan ook.

Daarna was het Rudolf, dat moet je haast wel gemerkt hebben. Voor we trouwden was ik van hem al erg onder de indruk, en op onze bruiloft wist hij niet beter te doen dan me te zoenen, zo keurig als het maar kon natuurlijk, maar toen was ik helemaal niet meer te houden. De bruid verliefd op de getuige, kan je je voorstellen hoe ik mevoelde op onze huwelijksreis, met al die koffers vol schuldgevoelens achterin? Het werd moeilijk: ik kon het jou niet vertellen van Rudolf, omdat ik je wou sparen natuurlijk en eigenlijk ook omdat ik doodsbang was voor je gegooi met dingen wat je toen ook al had, en tenslotte omdat ik het zelf niet eens wou weten, maar aan de andere kant vond ik het bijna nog erger om het te verzwijgen. Ik hèb het niet op verzwijgen, liever slaande ruzie, als het moet ook met jou, dan sympathie op basis van bedrog, liever gewone eerlijke eenzaamheid die je te lijf kan gaan,

+ ‘Brieven aan mijn man (I)’ staat in het nummer van 29 november.

[p. 9]

dan die geniepige onderhuidse verwijdering die zo vredig lijkt omdat er nooit ‘woorden’ vallen. Bovendien is het nog zo stom als iets ook, want als iedereen zijn zonden onder zich houdt blijven het eeuwig zonden en kom je ook nooit van de taboes af. Dat zeg ik nu wel heel flink maar ik wou dat iemand mij dat zes jaar geleden eens gezegd had, dan had ik de zonde die ik je nu ga vertellen niet al die tijd op mijn ziel hoeven meeslepen, dan had ik hem zelfs niet hoeven begaan. Maar nu ik er dan eindelijk achter ben krijg je het ook te horen, ik zal je vertellen welke ‘oplossing’ ik vond voor mijn probleem: verliefd zijn op Rudolf, jou sparen en de illusie sparen dat jij mijn liefde voor het leven was. Het is om van te ijzen maar ik moet het absoluut kwijt nu, weet je hoe ik je ‘spaarde’? 's Avonds in bed en bij voorkeur als jij al sliep lag ik, heel vaag bewust anders had het eenvoudig niet gekund, zo'n beetje advertenties op te stellen: heden overleed, tot mijn diepe droefheid, mijn geliefde man enz. Die kwamen dan in mijn verbeelding bij Rudolf terecht en dan verder maar afwachten. Leuk hè? Tot zoiets ben je blijkbaar in staat als er maar genoeg onmogelijks van je geëist wordt. Je zat me in de weg, maar ik was veel te ‘lief’ om je te kwetsen, en te ‘gewetensvol’ om je zelfs in gedachten ontrouw te zijn, en zo liet ik de voorzienigheid opdraven om te doen wat ik zelf niet durfde: jou van mij scheiden. De dood was de enige manier om van je af te komen en toch de illusie te sparen dat ik je niet kwijt wou. Ik zag toen voor het gemak maar over het hoofd dat dit ‘doodwensen’ toch door mij gebeurde en aan die onredelijkheid kan je meteen mijn nood afmeten, ik kwam er anders niet meer uit. Bovendien was ik tenslotte pas twintig toen. Je kan dit niet gauw erger vinden dan ik zelf, het is de meest ontmoedigende schijnheiligheid waar ik ooit van gehoord heb, maar dat kan wel komen doordat je dit soort schijnheiligheden ook als regel niet te horen krijgt. En verder is het een troost dat ik nu in elk geval precies weet hoe het kwam: door een combinatie van aan de ene kant een veel te sterke extatische binding aan jou, en aan de andere kant een normaal functionerend erotisch temperament dat met monogamie maar heel weinig heeft uit te staan. Pim, begrijp je nu waarom ik langzamerhand de woorden ‘lief’, ‘trouw’ en ‘gewetensvol’ niet meer

De tekeningen in dit nummer zijn van Chr. van Geel

zien kan? Lief ja, je moest eens weten hoe graag ik lief wil zijn en misschien komt het er wel weer van, maar niet zolang onze verhouding is gebaseerd op de leugen dat we aan elkaar genoeg hebben, niet zolang lief en eerlijk niet kan samengaan.

Ik had nog wel meer van die uitwegen in die tijd, maar schrik maar niet, verder waren ze allemaal nogal braaf, alleen maar ellendig van uitzichtsloosheid. Ik nam een poes. Hij streek me aanhankelijk langs de benen en zoende me zelfs in mijn gezicht als het hem schikte, en daar zag ik wel wat in. Het was wat vochtig en sprieterig maar het was in elk geval niet buitenechtelijk, het mocht hoor, vrijen met poes. En ik was verliefd op Beethoven, een mooie vereenzaamde woesteling. Dat mocht ook leek me, en het heeft mijn pianostudie tenminste nog bevorderd. En ik was verliefd op Vestdijk, dat mocht al iets minder al was hij wel erg abstract. Nou ja, enzovoort, het is niet zo erg interessant eigenlijk, ik teerde op illusies en aanbad ferne Geliebten tot ik er bij neerviel, maar eindelijk kreeg ik toch in de gaten dat ik mezelf voor de gek hield. Toen deed ik het verder met dezelfde prachtoplossingen die je overal om je heen ziet bij getrouwde mensen: ruime grapjes maken over ontrouw, leuk doen over ieder woord waar maar een lettergreep van iets erotisch in te vinden is, en het ergste van alles: flirten. Dat lamlendige en zielige geflirt van mensen die nooit meer iets zullen ondernemen maar wel voor zichzelf de schijn ophouden, dom gefladder tegen het glas, je hoeft niet te denken dat ik me daar nog een keer mee laat afschepen. In de hongerwinter lazen we kookboeken thuis, dat is net zoiets, je kreeg er alleen nog maar meer honger van. Als je eenmaal precies weet wat je wilt, en dat weet ik op het ogenblik heel precies en jij mag het ook weten, ik wil liefde van Frits, gewone warmte en genegenheid en dan zoveel als hij maar heeft, en ik wil niets liever dan nachtenlang met hem vrijen, dan is flirten toch een volslagen belachelijke laffe vertoning, gewoon nog een eerbetoon aan de halfslachtigheid.

[p. 10]

Je merkt het wel, ik ben er op het ogenblik niet in de eerste plaats op uit om iets van ons huwelijk te maken, ik ben nu voor de verandering eens bezig om iets van mezelf te maken en je waagt het niet om dat egoistisch te vinden: het is gewoon nodig, en bovendien, ik ben er nu van overtuigd dat het tevens de enige manier is om iets van ons huwelijk te maken. Want al heb ik jou ook een eind opzij moeten duwen, je snapt toch zeker wel dat deze vrijheid van denken onze verhouding alleen maar ten goede kan komen. En je snapt ook wel, hoop ik, dat vrijheid van denken zonder vrijheid van handelen alleen maar opstand kan worden. Je voelt het zeker wel aankomen, ik wou je voorstellen om er maar eens mee op te houden, met de trouw. Misschien was je daar zelf intussen ook al opgekomen, nu ik eenmaal zover ben kan ik me eigenlijk nauwelijks voorstellen dat iemand er nog anders over zou kunnen denken, ik betrapte me zelfs even op de angst dat ik je een waarheid als een koe zit op te dringen. Ja, je kan natuurlijk nog voor zelfbeheersing gaan pleiten, al je verlangens gaan zitten beheersen, dan ben je het fijn ‘baas’. Maar dan valt er ook voor zelfmoord nog wel iets te zeggen, dan ben je jezelf



helemaal ‘baas’, en dan heb je het o zo rustig. Waarom zou je je liefde, en ik geloof niet dat ik overdrijf als ik zeg het beste in je leven, in mijn leven tenminste, waarom zou je die in godsnaam gaan beheersen als het helemaal niet nodig is, wie schrijft ons hier eigenlijk de wet voor als ik vragen mag? Waarom moet ineens mijn hele huwelijk instorten als jij of ik eens een flinke stap buiten de deur zet, welke zwartkijker heeft dat toch bedacht? Ik weet niet hoe jij erover denkt maar mij dunkt dat een verbintenis die niet bestand is tegen de vrijheid onmogelijk een erg stevige basis van overeenkomst en vriendschap kan hebben, ik zou haast zeggen, als daar de demagogie niet al te dik oplag: als je dat niet eens aandurft dan geef ik niet veel voor je huwelijk. Ik ben heus niet te beroerd om, als het nodig is, mezelf geweld aan te doen, maar het moet een aardigheidje blijven, dit vind ik geen nuttige aanpassing meer, dit vind ik onnodige verminking, volkomen onheroische zelfkwelling. En als jij dat overdreven vindt dan vrees ik dat ik jou nog afgestompt vind ook. Ik geloof waarachtig niet dat de wereld ervan zal vergaan als we allebei af en toe eens een nacht verstek laten gaan, al heb ik dan ook zeven jaar nodig gehad om daarachter te komen en aan het idee te wennen. Pim, stel het je eens voor, in volle ernst: jij en ik samen in ons huis, in een verhouding die zo ontspannen is dat zelfs de woorden vertrouwen en geweten als overbodig kunnen worden opgeruimd - en wat een opruiming -, samen bezig voor dezelfde belangen, voor dezelfde kinderen, met eenzelfde ongecompliceerd behagen in elkaars gezelschap, en, wie weet, op den duur elkaar nog vertellend over de wederzijdse liefdes als over iedere andere emotie die de moeite waard is. Jij hebt altijd veel tegen het woord ‘gezelligheid’ gehad, maar is het gek als ik dat woord - en alsjeblieft helemaal zonder cynisme - voor dit toekomstbeeld gebruik: al het kneuterige en muffe eruit en een uniek soort vrijheid er voor in de plaats? Een huwelijk als een rustpunt in een avontuurlijk leven, wat vind je ervan? Ik hoop in vredesnaam dat ik jou zal kunnen overtuigen want je hebt kans dat ik toch nog gek genoeg zou zijn om alles waar ik nu achter ben weer zoet te gaan verdringen als jij er niet aan wilt. Maar als je maar weet dat ik hier bezig ben je duizenden aan psychiaters uit te sparen.

Natuurlijk zullen we in het begin allebei jaloers genoeg zijn, maar ik geloof niet dat je je daardoor moet laten afschrikken. Je weet dat ik een expert ben op het gebied van jaloezie, wat heb ik je vaak geknepen en gekrabt in het begin, als je langer dan een seconde naar een andere vrouw keek. Dat soort jaloezie is eigenlijk de enige die ik als onvermijdelijk wil erkennen, ik bedoel, dat was misschien wel zielig voor je, en overdreven van mij, maar in elk geval toch niet helemaal idioot. Jij was in die tijd zo volstrekt mijn hele wereld dat ik alleen daardoor doodsbang was je te verliezen aan een ander. De jaloezie had verder helemaal geen aanleiding nodig, het was gewoon een omkering van mijn verliefdheid. Je hoefde een andere vrouw maar een sigaret te geven en ik begon al te knarsetanden, vuur geven was nog veel erger, dat was eigenlijk al zoenen. En dit soort jaloezie mag dan ‘onredelijk’ zijn, het is in elk geval een directe en op zichzelf nog niet eens onlogische reactie op iets anders, op een veel te sterke, overspannen verliefdheid. Maar de jaloezie die ik nu op het ogenblik voel als ik er nu eens voor ga zitten om me de voorstelling voor ogen te halen van jou met een andere vrouw in bed - want dat is een toer op zichzelf - die is

[p. 11]

geloof ik veel onredelijker. Dat klinkt wel gek, maar ga nu eens na: wat kan het mij schelen of jij op een andere vrouw verliefd bent, als ik zelf niet verliefd meer op je ben en daar bovendien, eindelijk, vrede mee heb, en tenslotte zeker ben van je vriendschap of hoe je het noemen wilt. Het lijkt me dat die jaloezie veel heeft van een slaperig soort gewoonte, een soort achterlopen van je reacties in elk geval. Maar dat is het niet alleen, van het ene jaar op het andere pathologisch jaloers en dan ineens helemaal niet jaloers zou misschien nog gaan op zichzelf, als je tenminste niet al te traag bent. Maar niet, lijkt me, zonder dat ooit officieel is afgekondigd dat de reden tot jaloezie - de verliefdheid - is weggevallen. Zolang je dàt stelselmatig geheim houdt blijft die jaloezie ook wel zo'n beetje meezaniken, ik zou haast zeggen: je moet wel jaloers zijn voor je fatsoen, het past in elk geval precies in de rest van de halfslachtigheid. Het zou wel eens te onthullend kunnen werken als je het niet was, en daarom ga je er zonder meer van uit dat je het bent. En voorzover het dat niet is en ik werkelijk een schok krijg bij het idee van jou met die ander, zie ik dat toch aan voor een automatische reactie, of traumatisch is misschien het goede woord, maar in elk geval iets wat meer met je herinnering te maken heeft dan met het heden. En als je dat nou maar even weet lijkt die schok me heus wel overkomelijk, daar moet je gewoon even doorheen. Het klinkt wel een beetje imbeciel voor zoiets: ‘even wennen’, maar ik geloof toch dat het waar is, het zou toch verdorie wel grijs worden als je nota bene wel aan de monogamie zou kunnen wennen en niet meer aan de vrijheid. In elk geval, je mag het van mij best eens proberen, al hoef je mij er nou ook weer niet bij te roepen om de proef op de som te komen nemen. Dat had je zeven jaar geleden ook niet gedacht hè, toen je onder de blauwe plekken zat.

En dan vergeet ik nog wat over die jaloezie: de vernedering. Jij zal je vast wel vernederd voelen bij het idee dat ik een ander zou kunnen prefereren boven jou in de liefde. Het lijkt dan of ik die ander beter vind, of jij tekort geschoten bent of zoiets, maar je moet toch begrijpen dat dat helemaal onzin is. Ik vind je bijna volmaakt, en ik heb vaak genoeg spijtig gedacht: ‘wat zou ik daar verliefd op worden als ik er niet al zes jaar mee getrouwd was’, wat wil je nou nog meer? Voor deze vergissing, dat zoiets vernederend is, kan je de monogame beschaving wel weer bedanken: je gaat ervan uit, onbewust, want het wordt je met de paplepel ingegeven, dat het mogelijk moet zijn om met één man zalig te worden, je



hebt er maar van uit te gaan want de hele monogamie zou anders onmiddellijk een aanfluiting worden en dat kan niet, want die is er ‘nu eenmaal’. Dat ‘nu eenmaal’ vind ik gewoon een uitdrukking om te verbieden, daar kan je zo pretentieus, als een wijze beruster, achter insuffen. In elk geval, dat wou ik dus maar zeggen, ik vind Frits aardiger dan ik je in dit stadium durf aan te geven, en hij heeft genoeg deugden die jij niet hebt, maar ik ben waarachtig nog wel nuchter genoeg om te snappen dat ik, afgezien van zo'n tijdelijke verliefdheid, hem niet zou verkiezen boven jou. En aan de andere kant ben ik ook nuchter genoeg, en nu word ik weer even vervelend, om te vermoeden dat ik, afgezien van alle bindingen aan jou, met hem wel net zo gelukkig had kunnen worden als ik met jou ben, en met een paar anderen misschien ook wel, al is de keus dan klein. Je hoeft mij niet te vertellen dat dit koud klinkt maar het is waar, dus ik zou zeggen: probeer eens om die kou lekker fris te vinden, na al die drukkende warmte.

Dat was het dan, en de beslissing laat ik aan jou. Maar de verantwoording wil ik wel nemen, dan mag jij later ‘zie je nou wel’ zeggen als er iets niet goed gaat. Ik neem heus wel aan dat er aan mijn voorstel ook bezwaren zitten, maar staar je er in elk geval niet blind op: aan de oude toestand zaten, op zijn zachtst gezegd, ook bezwaren, al waren we daar dan ook bijna voor afgestompt geraakt. En denk er vooral aan dat het voor het plezier begonnen is, laten we alsjeblieft niet teveel meedoen aan de traditie om zo gauw het over de liefde gaat zo zwaarwichtig te worden, en over ‘gevaren’ en ‘consequenties’ te praten in plaats van over veranderingen en verrassingen. En dan, we zijn toch in elk geval samen in al die ‘gevaren’, ik laat je heus niet in de steek, dat nooit. Dat is namelijk het enige dat me nog erger lijkt dan trouw.

Je Renée