Hollands Weekblad. Jaargang 3

Oud en zijn malcontenten
A.F. Luyendijk

Het is niet gemakkelijk over de zaak-Van der Putten te schrijven. De handelingen van de centrale figuur zijn moeilijk te begrijpen, het beleid van minister Visser is erg vreemd en de houding van de nieuwe hoofdpersoon, prof. Oud, is ook niet zo eenvoudig te verklaren.

Ik begin met Oud. Na zijn felle uitval tegen zijn eigen minister (Oud heeft hem indertijd gepousseerd na het aftreden van Van den Bergh) is van verschillende kanten aan de liberale fractievoorzitter verweten, dat hij alleen maar hard is geweest uit angst voor stemmenverlies bij de komende raadsen statenverkiezingen (die altijd een landelijke tendens weergeven). Hij zou zo geschrokken zijn van De Telegraaf, dat hij zijn partijgenoot als zoenoffer zou willen laten fungeren. Het klinkt luguber.

Die verklaring is niet helemaal onjuist, maar te simpel. Zeker, een flink gedeelte van Oud's electoraat bestaat uit lezers van De Telegraaf. Vage middengroepen, die antisocialistisch zijn, op zichzelf geen doodzonde in een parlementaire democratie. Dat antisocialisme, door Oud gepredikt in zijn laatste verkiezingscampagne, heeft voor de VVD grote winst opgeleverd. De gedachten van deze kiezers kan men in De Telegraaf precies terugvinden: een flinke zakenman is meer waard dan een politicus, het parlement is een praatcollege, ministers moet je altijd in de gaten houden, overheidsbemoeiing en sociaal perfectionisme zijn heel kwalijke dingen. Die VVD'ers zijn malcontenten, maar geen ‘fascisten’ zoals men in sommige kringen erg gemakkelijk beweert. Zij zien in de staat overal rotzooi, corrupte ambtenaren, ploertige officieren, zij worden opgehitst door Jacques Gans (van wie zij niet weten, dat hij een oud-communist is, die in zijn Berlijnsch Dagboek een vernietigend beeld heeft gegeven van de Germaanse middenstand, die het nationaal-socialisme steunde) en door Pasquino, die in de oorlog zeer sociaal schreef voor de Winterhulp en na de oorlog zeer sociaal in het communistische dagblad De Waarheid.

En toch, fascisten zijn zij niet, dat is nonsens. Fascisten waren in hun wezen ook niet de kleine middenstandertjes in Nederland, die vóór 1940 lid werden van de N.S.B. Het

[p. 5]

was een naargeestige samenleving in die jaren. De kabinetten-Colijn presteerden weinig en de liberale staatspartij, de Vrijheidsbond, was te verkalkt om die middenstandertjes uit de greep van de N.S.B. te houden. Op een enkeling als prof. Telders na, hebben de liberalen toen slechts weinig aandacht besteed aan de economische en sociale achtergronden van het nationaal-socialisme. Volk en Vaderland vond gretig aftrek in liberale kringen, Mussert was vòòr zijn debuut als oppernazi een degelijk lid van de liberale partij. Een mooi voorbeeld van de verwantschap van het liberale electoraat in die dagen met de geest van de N.S.B., was de uitslag van de statenverkiezingen in 1935: de N.S.B. die toen voor het eerst meedeed, haalde een winst van 44 zetels, de Vrijheidsbond verloor 25 zetels. Het leeuwenaandeel van de nationaal-socialistische winst kwam dus uit de liberale hoek. Ook hierbij was antisocialisme, angst voor proletarisering de belangrijkste drijfveer. Al die kiezers waren geen fascisten, maar de rellerij in Volk en Vaderland deed hun hart goed, er werden tenminste weer spijkers met koppen geslagen. De Vrijheidsbond kon niet veel meer bieden, hij had geen contact meer met de kiezers, de grote tijd was allang voorbij.

Er is niet veel veranderd in de samenstelling van het liberale electoraat. De economische en sociale toestanden zijn veel beter dan in de jaren dertig, maar er is nog altijd ontevredenheid. Het is een irrationeel element, dat de moderne politicus liefst buiten zijn calculaties houdt. De welvaartstaat is vervelend, de sociale voorzieningen kosten maar geld, Sijmen betaalt, vrijheid, o vrijheid, ik moet kunnen doen, wat ik zelf wil. En zit de smeerlapperij op een bepaald moment niet bij een kabinet zonder socialisten, pan zit de vuiligheid bij een psychiater of bij het leger, bij hoge officieren, die met de Japanners hebben gecollaboreerd, die na de oorlog in Indonesië hebben gezwendeld (eens waren deze lieden onkwetsbaar, want zij waren de goede vaderlanders en niet de halfzachten, die ons Indië verkwanselden. Waar blijft nu het Veteranenlegioen, dat altijd zo haastig is met barse verklaringen?) en eindelijk is er een man in Nederland, die dat allemaal in de openbaarheid sleurt, de ambtenaar Van der Putten, opgejaagd door duistere militairen, die hem willen elimineren, omdat hij zoveel weet. En die onversaagde kerel (dat is Van der Putten, daar zijn geen termen uit de psychopathologie tegen opgewassen) wordt er door de minister van defensie, nota bene een liberaal, uitgetrapt zonder nadere verklaring. De karikaturen



van Oud en Visser in De Telegraaf waren meedogenloos.

Wat had Oud nu wèl moeten doen volgens zijn critici? Als hij een giftige peroratie had gehouden tegen De Telegraaf en Visser met milde kritiek had gedekt, zou hij tot een monster zijn verwrongen in spotprent en commentaar. Oud is bevreesd voor De Telegraaf, natuurlijk, maar de vooroorlogse liberalen glimlachten om Volk en Vaderland. Oud heeft het initiatief genomen door openheid van zijn eigen minister te eisen. Eerst nogal kalm, later opgewonden, omdat die minister niet zo erg gewillig was.

Nu komt Visser ten tonele. Hoe wil hij aantonen, dat Van der Putten geen schijn van bewijs bezit voor zijn beweringen (juridisch een belachelijke constructie, maar in een politieke kwestie noodzakelijk), als hij zich wil beperken om bepaalde mensen niet te kwetsen? Wanneer beschuldigingen onbewezen zijn, moet men dat als minister aantonen. Daarbij kunnen bezwarende feiten naar voren komen, die een uitgebreid onderzoek naar het gedrag van bepaalde officieren noodzakelijk maken. Dat moet dan maar gebeuren. Er is geen enkele reden om het leger in een uitzonderingspositie te plaatsen. Met een aantasting van de weerbaarheid, zoals minister Visser heeft gezegd (een goedkope vergelijking trekkend met de agitatie van de communisten) heeft de zaak niets te maken,

[p. 6]

zo een opmerking kan men eveneens ‘fascistisch’ noemen. Ook al hebben de geopenbaarde feiten geen oorzakelijk verband met de ‘jacht’ op Van der Putten, zij worden in elk geval bekend. Voor Van der Putten een triomf, maar die moet men hem gunnen, omdat hij dan eindelijk rust heeft. En als het leger in Nederlandsch-Indië en later de politiële krijgsmacht in Indonesië niet zo voortreffelijk zijn geweest als ons altijd is verteld, is dat akelig voor wederom het Veteranenlegioen en ook de Telegraaflezers, die juist dat leger in de oost hebben verheerlijkt. Dat moet dan ook maar.

Visser is onhandig geweest en het is mogelijk, dat hij aan het eind van zijn ministeriële carrière is. Dat zou dan de tweede liberaal zijn, die van defensie verdwijnt; de derde minister, die uit het kabinet De Quay tuimelt. De christelijk-historische staatssecretaris Calmeyer, zeer nauw bij deze kwestie betrokken, zal, als het zover komt, ook moeten verdwijnen. Dat wordt gevaarlijk voor het kabinet. Oud heeft dus ririso's durven nemen. Zijn sympathie voor het kabinet is bekend, maar in zijn situatie kon hij moeilijk anders. Voor de kritiek in De Telegraaf moet de V.V.D. nu eenmaal gevoelig zijn. Het is een pijnlijke realiteit, die de liberale leiders moeten aanvaarden en waarin zij zo handig mogelijk moeten trachten te manoeuvreren. Gelukkig voor hen is Visser niet zo een geëxponeerde V.V.D.'er, dat men erg voorzichtig moet zijn met hem. Om over de autoritaire staatssecretaris Calmeyer maar niet te spreken.

Het zou verkeerd zijn, als de nota van minister Visser in de Kamercommissie eclipseert. De andere fracties in de Kamer waren niet zo gebrand op openbaarheid en het is mogelijk, dat er helemaal niets in de openbaarheid komt. Wat dan? Oud zal moeten doorgaan, want De Telegraaf zal niet stoppen, wanneer de Kamer zwijgt.

Het allerbeste zal een parlementaire enquête zijn. Zo een enquête kan interessant worden en niet heilzaam voor de legende van onze krijgsmacht in Indonesië. Nogmaals: als er bedenkelijke zaken aan het licht komen, wat zal het legioen der veteranen, stevige smullers van het voedsel in Telegraaf en Burgerrecht, dan verklaren? Schermerhorn was de schuld? Nieuwe onthullingen van ambtenaar Pietersen of Jansen enzovoort, enzovoort, enzovoort? Politiek is een hard bedrijf, zei Oud verleden week, je moet goed gepantserd zijn. Maar zelfs een pantser is niet tegen alles bestand.