Hollands Weekblad. Jaargang 3

Chroesjtsjow: onberekenbaar uit noodzaak
H. Gerwig

Tien maanden nadat Chroesjtsjow op het twintigste partijcongres (februari 1956) zijn onthullende rede over wijlen J.W. Stalin had gehouden, wees het orgaan van de Chinese Communistische Partij er op dat het opkomen van het zogenaamde dogmatisme een van de ernstigste gevolgen van Stalin's fouten was. ‘De strijd tegen het dogmatisme is dringend noodzakelijk’ schreef het blad, maar liet er onmiddellijk een waarschuwing op volgen. ‘Een deel van de communisten werkte echter het opkomen van een revisionistische stroming van het marxismeleninisme in de hand, door de weg in te slaan van een volledige verwerping van Stalin. Zij hieven daarbij de verkeerde leuze aan van de strijd tegen het Stalinisme’. In hetzelfde artikel werd met nadruk vastgesteld dat de verdiensten van Stalin aanmerkelijk groter waren dan zijn fouten.

De ‘Prawda’ van 19 januari 1957 meldde dat Chroesjtsjow tijdens een receptie in de Chinese ambassade te Moskou, die ter ere van Tsjoe En-Lai werd gegeven, onder meer het volgende over Stalin had gezegd: ‘God geve, dat iedere communist weet te strijden zoals Stalin streed. Voor ons allen, die ons leven gewijd hebben aan de revolutionaire strijd voor de belangen der arbeidersklasse en haar militante voorhoede, de partij van Lenin, is de naam van Stalin onafscheidelijk verbonden aan het marxisme-leninisme. Daarom wenst ieder van ons, leden van de communistische partij der Sowjet-Unie, aan de zaak van het marxisme-leninisme en van de belangen der arbeidersklasse even trouw te zijn als Stalin was’.

Ook op 17 oktober 1961, in zijn meer dan 50.000 woorden tellende rede op het tweeëntwintigste partijcongres, maakte Chroesjtsjow nog gewag van ‘de grote verdiensten, die Stalin voor de partij en de communis-

[p. 5]

tische beweging heeft gehad. Wij dragen hem daarvoor de verschuldigde achting toe’. Hij gaf vervolgens een treffend openhartig overzicht van zijn strijd om de macht en begon de zonden van de leden der zgn. partij-vijandige groep, Molotow, Kaganowitsj, Malenkow, Worosjilow, Boelganin, Perwoechin, Saboerow en Sjepilow, breed uit te meten. Dat er een hemelsbreed verschil in opvattingen bestaat tussen Molotow en Malenkow zei hij er niet bij, maar hij karakteriseerde zijn strijd met deze mannen als een strijd tussen het nieuwe en het oude en riep uit: ‘Het ongeluk van velen, die zich als sterren aan de maatschappelijke horizon bevonden, bestaat daarin dat zij menen nog altijd licht uit te stralen, terwijl zij reeds lang in smeulende, verkoolde stukken hout zijn veranderd’.

Ongetwijfeld was het Chroesjtsjow heel wat waard geweest, indien hij het adjectief ‘smeulende’ weg had kunnen laten. De macht en invloed, die zijn tegenstanders nog altijd bezitten, hebben het tweeëntwintigste partijcongres tot een uitermate verwarde bijeenkomst gemaakt. Nieuwe, felle aanvallen waren nodig om deze mannen en hun aanhangers uit te schakelen. Het gevolg is een verdere destalinisatie. Het stoffelijk overschot van Stalin werd uit het mausoleum verwijderd, wat tienduizenden Russen een schok moet hebben gegeven. De naamsverandering van Stalingrad in het kleurloze Wolgograd moet nog harder zijn aangekomen. Want Stalingrad - alleen Trotzky maakte tijdens Stalin's leven bezwaar tegen deze naam - is door de tweede wereldoorlog een gewijde klank geworden in de USSR. Wat zullen de helden van Stalingrad er van zeggen? De volledige verguizing van Stalin is nu begonnen. Dit is een van de redenen, waarom de Chinezen zo boos zijn.

Het laatste partijcongres heeft volkomen het karakter gekregen van een tweede destalinisatie-congres. Sinds Chroesjtsjow in 1956 de machtigste man in de Sowjet-Unie was geworden, is het ledental van de partij met bijna vier miljoen toegenomen. De partij heeft nu ongeveer tien miljoen leden. Men mag aannemen dat die vier miljoen allen aanhangers van Chroesjtsjow zijn. Hij had er dan ook op gerekend op het tweeëntwintigste partijcongres te triomferen met zijn nieuwe partijprogramma. Dit is evenwel niet gebeurd. Er is meer over het verleden dan over de toekomst gesproken. Het partijprogramma is wel aangenomen, maar de moeilijkheden om het volledig te realiseren zijn juist door dit congres toegenomen. Een heilige stuurt men nu eenmaal niet ongestraft naar de hel.

Wie het partijprogramma - een uitermate rommelig document - leest, merkt hoe ver Chroesjtsjow van Lenin staat en hoeveel hij van Stalin heeft overgenomen. In november 1951 werd in de Sowjet-Unie een uitgebreide discussie gehouden over het ontwerp voor een nieuw leerboek van de politieke economie. De econoom L.D. Jarosjenko beweerde toen, dat met een rationele organisatie van de produktiekrachten een overvloed aan produkten bereikt kon worden en verschoof het accent van produktie naar consumptie. Niet produceren om nog meer te kunnen produceren, maar om er van te genieten. Stalin heeft hem uitvoerig geantwoord in zijn laatste bijdrage tot het marxisme-leninisme: ‘De economische vraagstukken van het socialisme in de Sowjet-Unie’. Hij formuleerde hierin de drie hoofdvoorwaarden, waaraan voldaan moet worden om tot het communisme (‘Van een ieder naar zijn capaciteiten, aan een ieder naar zijn behoeften’) te komen:

1.	Ononderbroken groei van in de eerste plaats de zware industrie, de basis voor de toekomstige overvloed.
2.	Het eigendom van de kolchozen verheffen tot algemeen volkseigendom. De wezenlijke verschillen tussen stad en dorp worden hierdoor overwonnen. De boer onderscheidt zich niet meer van de fabrieksarbeider, die een volkstuintje

[p. 6]

	voor eigen genoegen heeft.
3.	Het ontwikkelingspeil van het gehele volk verhogen, waartoe nodig zijn: verkorting van de arbeidsdag, betere woningen, verhoging van het reële inkomen. De arbeider wordt een soort ingenieur. Het verschil tussen lichamelijke en geestelijke arbeid verdwijnt en daarmee het verschil tussen de lage en hoge inkomens.

Deze drie hoofdvoorwaarden heeft Chroesjtsjow in zijn nieuwe programma overgenomen. Lenin schreef in 1917 dat de hele maatschappij als het ware één kantoor en één fabriek met gelijke arbeid en gelijk loon moest worden, waarin allen moesten leren te besturen en zelfstandig de maatschappelijke produktie te leiden. Hij zag een dergelijk ontwikkeling op vrij korte termijn. De invoering van arbeidersraden in Joegoslavië zou men een leninistische maatregel kunnen noemen, de Chinezen hebben er dan ook veel waardering voor. Chroesjtsjow denkt er echter niet over om de ideeën van Lenin te gaan verwezenlijken, daarvoor noemt hij zichzelf te graag een realist.

Het Stalinisme kan men als een complex van methoden beschouwen om een machtige industriestaat met een slaafs-gewillige bevolking op te bouwen. En tegen deze methoden heeft Chroesjtsjow absoluut geen bezwaren. In feite gaat zijn kritiek op Stalin helemaal niet diep. Wat hij veroordeelt, vat hij samen in het woord ‘persoonscultus’. Chroesjtsjow voelt meet voor public relations. Dat is moderner en niet zo platvloers. Bovendien past het beter bij de soepelheid, waarmee hij te werk moet gaan.

Chroesjtsjow bezit de bekwaamheid om net op het juiste moment over een gevaarlijke sloot te springen en zijn concurrenten er ondertussen in te duwen. Om maar een voorbeeld te geven: Malenkow deelde in de jaren 1953, 1954 mee dat een kernoorlog onmogelijk was, aangezien geen mens dit zou overleven, en betoogde dat de Sowjet-Unie meer aandacht kon gaan schenken, en moest gaan schenken, aan consumptiegoederen. Beide keren vond hij Chroesjtsjow tegenover zich. De partijleider beweerde dat een kernoorlog het einde zou betekenen van de imperialistische staten, maar de USSR zou de gevolgen beslist te boven komen. Het is bekend wat hij thans beweert, ook al heeft hij zijn kritici, die hem een te zachte en meegaande politiek t.a.v. de kapitalistische staten verwijten, gerustgesteld door het laten ontploffen van een stuk of twintig kernbommen. Na Malenkow's betoog dat de lichte industrie op volle toeren moest gaan draaien, wees Chroesjtsjow met behulp van het partijorgaan ‘Prawda’ op de gebleven belangrijkheid van de zware industrie, die hij nu zo graag ‘ons machtige werkpaard’ noemt. Overigens geeft hij thans toe dat er meer produkten voor dagelijks gebruik moeten komen.

Het nieuwe programma betekent dat Chroesjtsjow in het binnenland de zaken met harde hand moet gaan aanpakken. Er moet keihard gewerkt worden. ‘Twintig jaar is maar een korte periode’ roept hij telkens uit. Zijn wapen is de morele terreur. Wat in Staphorst gebeurde, wil hij in de Sowjet-Unie tot een dagelijkse gang van zaken laten worden. Het ‘collectief’ gaat ingrijpen en de onwilligen straffen. Ook nu worden er nog mensen - vooral nozems - naar correctiekampen gestuurd, maar niet door Chroesjtsjow's geheime politie, maar door bijvoorbeeld de inwoners van een dorp (dorpscollectief). Als in de rechtzaal een zwarthandelaar ter dood wordt veroordeeld - dankzij Chroesjtsjow's wijziging van het wetboek van strafrecht - applaudisseert de publieke tribune. Het collectief is tevreden. Men behoeft maar aan het tumult rond Pasternak te denken, om te weten hoe intens gemeen en goed georganiseerd deze vorm van terreur is. Alle groepen van personen, die iets met elkaar te maken hebben, vormen in de USSR een collectief, dat steevast geleid wordt door een partijlid. Chroesjtsjow is er op uit deze collectieven meer macht te geven, maar stuit daarbij op bezwaren. Soms willen de leden van een collectief eenvoudig niet meewerken.

De destalinisatie van 1956 heeft tot gevolg gehad, dat vele intellectuelen met een morele kater rondlopen. De schrijver Fadejew, die aan het hoofd stond van de bond van schrijvers, zag er geen gat meer in en schoot zich een kogel door het hoofd. Tal van schrijvers en dichters eigenden zich een stukje vrijheid toe en werden door Chroesjtsjow op de vingers getikt. In sommige gevallen tevergeefs.

[p. 7]

De orthodoxe communisten, waartoe men ook de stalinisten kan rekenen, haten Chroesjtsjow om zijn onhistorische uitlatingen over de grote communist Stalin en om zijn verwarde ideologische geklets in het partijprogramma, dat inderdaad geen communistisch perspectief biedt. De managers van de industrie, die geweldige salarissen verdienen en eigen datsja's en doorgaans een grote hoeveelheid juwelen bezitten, zijn bang dat Chroesjtsjow het door Stalin ingevoerde erfrecht zal afschaffen en zal proberen een einde te maken aan hun macht. Bovendien beschermen deze partijleden veelal hun verwende kinderen, die zich onttrekken en kunnen onttrekken aan het grondwetsartikel ‘Wie niet werkt, zal ook niet eten’.

Er zijn de laatste jaren tal van opstandige stemmen opgegaan in de Sowjet-Unie. Opstandig s.v.p. niet te verstaan als anti-communistisch, maar wel als anti-Chroesjtsjow. Zij, die op meer revolutionaire vernieuwingen aandringen, zoals minder onrechtvaardige inkomensverschillen, meer macht voor de arbeiders om tegen eigengereide bazen op te treden, meer welvaart nu en niet over twintig jaar, meer vrijheid voor de kunstenaar, minder angst voor ideologische beïnvloeding door het kapitalistische westen, enzovoort, noemen zich leninisten. Zij vormen een machtige groep van protestanten, ook al zijn ze onderling wellicht net zo verdeeld als de protestanten, zoals wij die in het westen kennen. Door de destalinisatie kregen zij hun kans en vooral de jongeren, die de stalinistische terreur nooit hebben meegemaakt, durven hun mond open te doen. De voortzetting van de destalinisatie zet hoogst waarschijnlijk een nieuwe kettingreactie in werking.

Chroesjtsjow moet rekening houden met tal van groeperingen. Hij gooit met kernbommen, herstelt de pseudo-wetenschappelijke dictator Lysenko in ere, breidt het premiestelsel uit, wil de gezinnen kapot maken door de kinderen in internaten communistisch te laten opvoeden, probeert de kolchozboeren hun eigen stukje grond en koe te ontnemen, verwijdert Stalin uit het mausoleum, verklaart dat men nu lichter adem kan halen in de Sowjet-Unie en laat zijn schoonzoon Aleksej Adzjoebej een openhartig interview met Kennedy afdrukken in de ‘Izwestia’.

Hij is onberekenbaar, zegt men in het westen. Als hij dat niet was, had Chroesjtsjow de strijd allang moeten opgeven. ‘God geve, dat iedere communist weet te strijden zoals Stalin streed’. Misschien was dit meer dan een schietgebedje.