Hollands Weekblad. Jaargang 3

Vanuit de provincie
J. Pen

Over het lot dergenen, die als Nederlanders buiten de randstad wonen, heerst grote onzekerheid. In Amsterdam en Den Haag wordt wel gemeend, dat wij ten noorden en oosten van de IJsel, een bij uitstek rustig bestaan leiden, gekenmerkt door bezigheden die met de landbouw verband houden: ofwel het zware, doch gezonde ploeterwerk op de akker en bij de koeien; ofwel de wandeling in de ruime dreven, waarbij terloops de stand van het gewas wordt beoordeeld of een traag gesprek gevoerd met de eigenlijke agrariërs. Dat is een benijdbaar bestaan, blijkbaar. Het steekt wel zeer af bij het nerveuze stadsleven. Anderzijds bestaat ook het vermoeden, dat wij hier, bij ontstentenis van toneelpremières, stimulerend cafébezoek, de laatste mode en concerten die het aanhoren waard zijn, half doodgaan van verveling. Menig bezoeker van Helpman (Gr) spreekt er zijn oprechte verbazing over uit, dat hier zo fiks in de huiselijke kring wordt gemusiceerd (hij had bij twee mensen een viool - twee violen dus, om met Kan te spreken - zien hangen) of dat de gezelligheid en het ongedwongen onderling verkeer hier zo hoog zijn ontwikkeld. Op het laatste antwoord ik in de regel, dat de mindere afleiding ten plattelande ons wel dwingt tot zulke vormen van vrije-tijdsbesteding. Allerwegen wordt trouwens Groningen geroemd als een aardig stadje, maar dan spreekt men ook al niet meer over de provincie.

Het spiegelbeeld van deze ideologieën valt aan deze kant van de demarcatielijn aan te treffen. Holland is te vol, verzucht de Noorderling, die een hele dag in het westen heeft doorgebracht, in casu met vergaderen in een volle en rokerige vergaderzaal, met lunchen in een vol restaurant, en met enkele korte tochten over straat, die op het spitsuur vallen. Hij is blij weer thuis te zijn, want daar kan hij ademhalen. En omgekeerd worden sommige nieuwe provincialen alleen van de dood-door-verveling gered door hun mijmeringen over het bruisende stadsleven elders, en door periodieke tochten naar Amsterdam om kleren te kopen en naar de schouwburg te gaan.

Tussen deze uitersten liggen nog wel andere standpunten, maar deze dragen slechts bij tot de verwarring. ‘Tussen de rails’ heeft ettelijke reportages gewijd aan die aardige stadjes, die om strijd, bij monde van hun burgemeesters en hun nieuwe ingezetenen, laten merken hoe bij de tijd ze zijn en hoe bij de tijdser zij nog denken te worden. De gymnastiekleraar A., hoewel afkomstig uit Rotterdam, verklaart dat hij niet meer terug zou willen. Ook Mevrouw A., terecht trots op haar nieuwe woning, is heel tevreden. Men kan hier werkelijk heel goed winkelen.

[p. 5]

En de mensen zijn hier zo vriendelijk. Er is een kaartclub. De fabrikant B. heeft niets dan lof voor de medewerking van het gemeentebestuur, voor de spoorverbindingen en de mentaliteit van de arbeiders. Foto's van wuivende bomen en rijen woningwetwoningen illustreren deze stellingen. De treinreiziger, die tussen Zwolle en Leeuwarden kennis neemt van zo'n reportage in het vage besef, dat wat hij uit het raam ziet een dooie boel is, merkt dat het allemaal nogal meevalt; maar misschien wordt hij toch ook getroffen door de apologetische inslag van die verklaringen der nieuwe inwoners. Iemand heeft blijkbaar toch maar verondersteld dat er géén kaartclub zou zijn, dat er een uur gefietst zou moeten worden om een pond bruine bonen te kopen, en dat het gemeentebestuur de hele dag op jacht zou zijn. Als hij nog nooit over de bewuste dorpen en steden had nagedacht als plaatsen om te wonen (wel als stations - Meppel voor koffie met zo'n platte koek, stopt niet te Beilen) kan hij nu toch licht op de gedachte komen dat er iets onnatuurlijks in zit, daar te gaan wonen. En onnatuurlijk is het in zekere zin ook wel - alleen de eigen woonplaats is de natuurlijke.

Het beeld wordt verwarder als men Godfried Bomans au sérieux neemt - en dat dunkt mij, in het algemeen, raadzaam. De Groningse Commerciële Club, die een krachtig jubileum vierde en deswegen ministers, ambassadeurs, humoristen, journalisten en kamerleden met een speciale trein uit de randstad had doen halen, liet Bomans zo'n onvermijdelijk forum voorzitten, waarbij hem de onvermijdelijke vraag werd gesteld, of hij niet onder de indruk was gekomen van de Groningse industriële activiteit. Het antwoord luidde, dat deze vraag een suggestie behelsde als zou men in Haarlem geen bliksem uitvoeren, en dat deze suggestie inderdaad juist was. Daar werd thee gedronken, en in de Hout gewandeld. Uit dien hoofde was het voor Haarlemmers altijd weer een genoegen om te mogen constateren, hoe noest men elders in Nederland aan het industrialiseren is; dat stelt de Haarlemmers des te beter in staat, een passend herenleven te leiden.

Daar zit veel in. Het tempo van de industrialisatie is in de drie Noordelijke provincies aanmerkelijk hoger dan in de rest van Nederland. De overgang van de ‘eerste sektor’ (de agrarische) naar de tweede (de nijverheid) voltrekt zich voorshands in een bevredigend tempo. Maar na de tweede sektor moet ook de derde tot bloei komen: de dienstverlening, die zonder veel machines en met gebruikmaking van direkte persoonlijke eigenschappen der producenten, het moderne produktiepatroon begint te domineren. In de Verenigde Staten komt ongeveer twee derde deel van de extra-produktie voor rekening van deze derde sektor: de communicatie, het wetenschappelijk onderzoek, de collectieve voorzieningen, het toerisme, het onderwijs, de kunsten. Het is geen denkbeeldige ontwikkeling, indien een gebied



door middel van industriële produktie het surplus levert, met behulp waarvan andere gebieden hun derde sektor opbouwen. Vanouds is die relatie min of meer kenmerkend voor de verhouding tussen het platteland en de stad. Dat kan de provincie niet toejuichen; bij alle onzekerheid over deze kwestie staat dát wel vast. Het genoeglijke leven des landmans gaat zo naar de haaien, en het genoeglijke leven der Haarlemmer theedrinkers komt er niet voor in de plaats. Als zo'n ontwikkeling zou doorzetten verdient straks de platte- en semiplattelander inderdaad de meewarigheid waarmee sommige randstedelingen over hem denken.