Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 12]

De zomer op Majorca
J.J. Peereboom

- Kijk nou, Govert heeft waarachtig zijn auto laten staan, zei Anthuis toen hij de voordeur opengedaan had en als eerste naar buiten gestapt was. Zo zie je, wat een driftkoppie. Hij wou niet weer aanbellen om te zeggen, halen jullie die andere auto eens weg. Nog liever gaat hij lopend naar Den Haag terug.

- Het is prettig dat hij niet dwars door de rozen is weggereden, zei Smallens. Het rozenperk is heilig hier in huis.

Jan Teyte glimlachte met een zucht. Hij had enige reden om zich verantwoordelijk te voelen, want het was zijn voorstel geweest om nog eens met zijn vieren bij elkaar te komen. Vlak na de oorlog in Djakarta borrelden ze geregeld samen; nu zagen ze elkaar zelden meer, alleen Hans Anthuis en hij nog wel eens doordat ze allebei in Amsterdam woonden. Hij had gedacht aan iets eten ergens in de stad, maar Jan Smallens had voorgesteld dat ze 's avonds bij hem zouden komen in Hilversum, hij wou liever niet uit eten. Jan Teyte had niet geweten hoe hij het af moest slaan; maar inderdaad, zonder borrel om op te warmen was hun gesprek moeilijk op gang gekomen, bij koffie en bodempjes cognac, met bovendien Hetty Smallens erbij die graag al de vrienden eens wou zien ‘waar ik al zoveel van gehoord heb’, en zich pas na een uur terugtrok. Op den duur was het gesprek toch levendig geworden, en als ze om half twaalf uiteen gegaan waren in plaats van nog een laatste glas te nemen, hadden ze een vredige herinnering behouden.

Nu waren ze op het onderwerp van atoombommen gekomen, en Jan Smallens had gezegd dat er natuurlijk op gerekend moest worden dat iemand die binnen afzienbare tijd zou gebruiken. Het is heel vriendelijk van de mensen om te denken dat het niet zal gebeuren omdat het verschrikkelijk is, zei hij, maar dat is tenslotte een onwetenschappelijke manier van de dingen zien. Hij glimlachte erbij zoals vroeger, op een manier alsof hij zich verontschuldigde voor zijn luciditeit maar de waarheid niet kon verhelpen. Govert was altijd de eerste geweest die erdoor geprikkeld werd, en nu was het glimlachende gezicht iets dikker dan toen, met een meer geposeerde en minder verontschuldigende uitdrukking. Het was Govert te machtig geweest, en hij had gezegd dat het géén houding was, deze instemming bij voorbaat met massamoord. Maar er is geen principieel verschil met vroeger, had Jan Smallens geprobeerd hem uit te leggen: alles gaat per massa tegenwoordig, dat is het resultaat van onze ontwikkeling - de mens doet wat hij kan, zou je kunnen zeggen, al klinkt het een beetje cynisch: hij steekt zijn vijanden een voor een dood als het nodig is, maar als hij er honderdduizend tegelijk te pakken kan krijgen, dan veel liever. Govert had een mond getrokken als iemand die probeert zich in te houden, maar het was te zien geweest dat hij niet van plan was om te slagen. Toen Jan Teyte juist begonnen was aan een redenering waarmee hij waarschijnlijk volgens zijn gewoonte iedereen een deel van het gelijk zou toewijzen, kwam de uitbarsting. Dit soort lafheid maakte de massamoord mogelijk, zei Govert; de lafheid, en het gebrek aan verbeeldingskracht, waarmee doden en stervenden en verminkten en monstergeboorten bij voorbaat in statistieken verwerkt werden; zo'n onwil om partij te kiezen tegen het kwaad was eenvoudig misdadig, anders niet, hijzelf zou zich schamen om een dergelijke houding in te nemen; hij voelde zich zelfs vernederd dat hij in het gezelschap zat van iemand die zo praatte, en hij wilde Jan Smallens alleen een kans toewensen om nog eens de verbrande en verkankerde kinderen om zich heen te zien. Zulke mensen als jij zijn nu al moordenaars, schreeuwde hij, en oorlogsmisdadigers; en ik verdom het om er naar te luisteren, en ik verdom het om jouw soort te

[p. 13]

accepteren, ik verdom het! Na deze woorden was hij de kamer en het huis uitgelopen, met stampen van voeten en slaan van deuren.

- Hij wond zich veel te veel op, zei Jan Smallens die nog steeds iets van dezelfde glimlach toonde toen hij in de deuropening stond, een kwartier later, en met zijn linkerhand de lok sluik haar boven zijn rechteroog omhoog harkte. Erg jammer; verder vond ik het juist een heel gezellige avond. Ik hoop dat jullie hem kunnen kalmeren.

- Ik spreek hem nooit, en Hans ook niet, zei Jan Teyte, met zijn blik gericht op de tegels van het stoepje.

- O nee, o nee. Zulke praktische détails lagen buiten het gezichtsveld van Jan Smallens, die gewoonlijk leek aan te nemen dat buiten zijn hygiënische wereld iedereen elkaar steeds tegen het lijf liep. - Ach, die auto zal hij wel komen terughalen zeker? Hij is zeker alleen een wandelingetje maken. - Het spijt me, Jan. Jan Teyte trok zijn lange vermoeide lichaam recht. Ik voel me een beetje verantwoordelijk voor het oproer in je huis.

- Ben je gek, zei Jan Smallens, op zo'n verwijderde toon dat het de indruk kon geven of hij precies die grief gekoesterd had. - Verdomd koud. Zullen we gaan? Vooruit Jan, aan je stuur, zei Anthuis die op het tuinpad stond te dansen als een bokser. - Jan Teyte hief zijn hand op als groet, en trok een grimas. - Tot ziens. Ik zou het toch leuk vinden om elkaar nog eens te ontmoeten. We moeten maar zien hoe het gaat met Govert. Hij trekt vast wel bij.

- Ik denk het wel. Dag heren.

Teyte en Anthuis kropen in de auto. Jan Smallens stond ernaar te kijken met een gezicht alsof hij moeite had om zijn machtige aandacht op zo'n gering objekt te bepalen. Terwijl zij achteruit het garagepad afreden, ging de voordeur dicht.

Zij waren nog niet op gang gekomen in de richting van Amsterdam toen Jan Teyte scherp remde. Hij zette de auto stil aan de stoeprand en zei:

- Waarom wachten we eigenlijk niet even op Govert? Dat is toch beter. Ik zou wel willen dat de lucht meteen weer gezuiverd werd.

- Mij goed... als hij maar niet helemaal naar Den Haag is gaan lopen, je weet het nooit. Trouwens, als hij alleen een blokje omloopt, raakt hij waarschijnlijk de weg kwijt. In Hilversum!

- Laten we het even aankijken, een kwartiertje of twintig minuten. Hij wist dat we op het punt stonden van weggaan; hij komt vast zo terug. Als we een beetje op en neer lopen zien we hem wel.

Hij reed de auto half over de rand van bakstenen die de weg scheidde van het grint van het wandelpad, en zij stapten uit.

- Het is wel een mooie nacht eigenlijk, zei Anthuis. - Kijk maar naar boven; heel helder.

- Jawel.

Zij liepen langzaam over het pad terug in de richting van het huis. Het grint knerste een beetje onder hun voetstappen; verder waren er geen geluiden behalve af en toe een licht geritsel uit de struiken en een gebrom van verkeer in de verte.

- Zo'n ruzie, dat pakt mij dan toch aan, zei Jan Teyte. - Ik weet niet goed waarom: het onderwerp, of de menselijke relatie. - Misschien de combinatie van de twee.

- Dat kan ook wel.

- Hoewel, het is voor jou waarschijnlijk vooral dat je teleurgesteld bent in de mogelijkheden van diskussie. Is dat niet zo? - Ja, dat vind jij gek.

- Niet gek. Merkwaardig. Een persoonlijke merkwaardigheid.

- Het lijkt mij in het algemeen dat als je over de dingen niet meer kunt praten, dan is het uit met de beschaving. Ik geloof niet dat ik met dat idee helemaal alleen sta. - Nee, o! Helemaal alleen, zeker niet; maar je past het toe op een merkwaardig concrete manier.

- Je hoeft niet te denken dat ik de beschaving al zie vergaan als Govert een driftbui krijgt.

[p. 14]

- Nee... al zou je zeggen... Kijk, zijn auto staat er inderdaad nog. Dan maar tot die vierde boom daar bij de hoek, en weer terug. Nee, maar ik zou zeggen, als je bepaald beschaving wil, dan kan je beter niet rekenen op de conversatie, maar op een bereidheid om elkaar te verdragen zelfs al kan je niet behoorlijk praten.

- Ach... tenslotte kun je natuurlijk het best nergens op rekenen.

- Ja, dat zal wel de totale verstandigheid zijn.

- Maar je kan niet alles op zo'n verstandigheid baseren.

- Zodoende.

Zij liepen van de vierde boom voorbij het tuinhek terug naar de auto, tijdelijk uitgepraat.

- Hoe vaak kunnen we die afstand doen in twintig minuten? Nog drie keer, denk je? zei Anthuis.

- Ja zoiets. Of meer, als we het hollende doen.

- Dat zou wel goed zijn om warm te worden; maar ik heb er toch geen zin in. - Nee.

Zij gingen weer op weg naar de vierde boom. Anthuis floot zachtjes en winderig een paar fragmenten uit een pianoconcert van Beethoven.

- Wat doet je tegen zo'n Smallens? vroeg hij toen. - Niets natuurlijk. Niettemin irriteert hij mij ook, niet bepaald als persoon, maar als zegsman van zijn ideeën. Als we tenslotte zo'n bom op onze hoofden krijgen, dan gaat hij met datzelfde abstracte vriendelijke gezicht de dood in, daar kan je zeker van zijn. Hij voelt zich als een soort gids die ons rondleidt: En hier hebt u een van de laatste modellen van onze knappe koppen, hoort u wat een knal? Ik zou liever zien dat hij zich maar bij de sinjalen hield die hij geacht wordt te maken.

- Het is geloof ik een hobby van hem, die kernsplitsing. Het zal wel niet anders kunnen als je je er veel mee bezighoudt: dan word je een beetje onverschillig voor de consequenties op de mensen. Zoiets als dokters, die ook niet huilen als er een patiënt onderdoor gaat.

- Nee, zei Anthuis, en floot weer een stukje. Daarna vervolgde hij: - Ik krijg er een zwaar bang hart van, hoe meer ik er omheen praat. Vooral in zulke lanen als hier, want dat is de soort entourage waar ik in opgegroeid ben, die moest juist geruststellend zijn. Je kan je voorstellen: lekker de huizen, lekker de grasveldjes, en de brave bomen en de mensen om de hoek en de geluiden uit de verte. Alles komt terecht, denk ik dan. Maar schei maar uit, het komt helemaal niet terecht.

- Nee, dat is het.

- En dan maar lullen met elkaar, zou je zeggen?

- Ja jezes: je kunt ook in het water springen.

- Ik spring me eigen te pletter... Een ding is waar, jij bent nog een echte liberaal, met dat geloof in praten.

- O, en dat vind je verkeerd.

- Nee... alleen een beetje een luxe. Praten is alleen vol te houden als je degenen die niet meedoen in de gevangenis kan stoppen, of tenminste tegen ze kan zeggen Hup, aan 't werk met jullie. Als ze sterk genoeg worden om je rot te slaan, heeft praten geen zin meer.

- Behalve dat de dingen toch op de een of andere manier geregeld moeten worden, liever met praten dan met slaan. Als jij een betere manier weet, mij goed.

- Nee, ik weet helemaal geen manier, dat is het juist. Wat mij hindert, is dat schaapachtige vertrouwen van sommige mensen in redeneren met de hel. Redeneren helpt net zo min als iets anders: je moet je vertrouwd maken met de hel zelf.

- Nou ja Hans, waar heb je het over, over leven of doodgaan!

- Over leven, zou ik zeggen. Een houding tegenover het noodlot, eigenlijk.

- O. Ja, ik begrijp niet goed waar je die voor nodig hebt; maar dat is dan jouw gevoel.

- Soms. Als ik ineens dat onheilsgevoel heb, dan denk ik Jezes vent, wat is dat kinderachtig om steeds weer te hopen dat de staatshoofden doorgaan met onderhandelen; dat is geen antwoord, het is alleen een afleiding.

- Nou, ik begrijp het allemaal niet helemaal. Of ik begrijp het wel, ja. Maar daar gaat het niet om, of het is een heel ander chapiter. Waar het om gaat, dat is de wereld organiseren.

[p. 15]

- Ja, lopen we nog één keer heen en weer? Wat zou die zak uitvoeren? Ik heb het gevoel dat alles mogelijk is. Misschien is hij wel de burgemeester gaan vermoorden, bij wijze van algemene protestactie.

- Laten we het nog een keer doen maar. Dan geef ik het ook op. Kijk, daar komt iemand aan.

Een lantarenpaal verder liep een kleine man in een regenjas met haastige passen in hun richting; maar toen hij onder het licht kwam, zagen zij dat het Govert niet was. Zij gingen weer op weg naar de vierde boom, zwijgend uit discretie tegenover de onbekende, die hen passeerde bij het tuinhek van Jan Smallens. Zij beantwoordden zijn gedempte ‘goedenavond’.

- Gezellig, de nacht, zei Anthuis toen de wandelaar buiten gehoorsafstand was. - Je maakt nog eens vrienden.

Teyte snoof een welwillend lachje. - Het gekke is, ik had onontkoombaar de indruk dat er iets niet in orde was; dat hij achter ons aankwam om iets ontzettends te vertellen.

- O, daar ben je dus nog wel gevoelig voor? - Jawel. Alleen ben ik dan zo'n geciviliseerd mens dat ik er niet dadelijk mijn levensopvatting op wil gaan bouwen. Dat meen ik echt, ik vind dat je een beetje primitief praat, of barbaars als je wilt; nogal verontrustend eigenlijk, voor een gezeten persoon zoals je tenslotte bent. - Ja... maar ik zit niet makkelijk. Ik voel me veel meer beangstigend in leven als ik een onheilsbui heb. Zoals nu: dat is toch bepaald leven, niet doodgaan, maar het is niet lang uit te houden, en ik zou willen dat het dat wel was.

- Zo had je dat verhaal dat je vroeger van de medische studenten hoorde, over de boerenknecht in Westfalen die een ijzeren ring om zijn jongeheer had geschoven damit er seiner Geliebten dauernd gefallig sein konnte. Daar ben jij eigenlijk mee te vergelijken. - En wie is er hier de barbaar! Meneer erkent toch wel het primaat van het geestelijke?

Ik zeg niet dat het precies hetzelfde is. - Trouwens, ik hoef niet voortdurend onder hoogspanning te staan, dat vraag ik niet. Ik wou alleen dat ik niet bang was voor mijn eigen bewustzijn.

- Wie is daar niet bang voor? Dat kan niet anders. Daarom is het nog niet de bron van de waarheid, omdat jij er bang voor bent.

- Nee, het zou alleen de bron kunnen zijn... ja, zeg het maar... van een meer intense manier van leven zolang het duurt. En tenslotte is er toch ook de waarheid wel mee gemoeid, dat is onzin! Dat wij weerloos aan de aardbol vastgeklampt zijn, is denk ik de waarheid, en daar kan ik niet tegen. - Ach... het is dan weer helemaal een kwestie van waar je de accenten legt. Ik zie wel waar je het over hebt, maar ik vind het niet zo overheersend; of liever gezegd, ik vind dat het dat ook niet hóórt te zijn. Je bent in zeker opzicht verwant met Jan Smallens, welbeschouwd.

- Even goed met Govert, die zich opwindt. Dat verwijt kan je beter omdraaien: jij voelt je waarschijnlijk met niemand verwant, daarom wil je altijd zo dringend praten... Dat is dan de verstandhouding, het praten. - Dat denk ik zelf soms ook. Dat is dan toch weer niet zo vrolijk.

- Nou.. zullen we maar niet eens weggaan? Er is met Govert toch altijd nog wel te telefoneren.

- Ja, dat wou ik juist vermijden; maar we kunnen hier inderdaad niet eindeloos blijven.

Zij stonden weer bij de auto, en luisterden nog even of er voetstappen kwamen. - Mooi, die stilte, zei Jan Teyte. - Dat hoor je niet in Amsterdam.

- En er komen nog niet eens raketten aan.

- Word je nu niet gewoon morbide?

- Ik wel. Ik zie het allemaal op weg.

- Goed, we gaan.

- Wacht... wat is dat voor een geluid?

- O!... ja, dat zou hem kunnen zijn.

- Vlug dan.

Zij haastten zich in de richting van het huis, toch nog niet helemaal hollend, maar met snelle passen. Toen zij halverwege waren, kwam de Volkswagen het hek uitrijden, en trok dadelijk op naar de andere kant, de hoek om. Gedreven door het mechanisme van hun bedoeling liepen zij nog door tot bij de tuin, en keken naar

[p. 16]

binnen. Daar was het garagepad leeg, maar wel stond Jan Smallens weer in de deuropening, met zijn twee handen in zijn zakken.

- Hé, riep Anthuis.

- O! zijn jullie nog in de buurt?

- Was dat Govert?

- Ja; hij gaat net weg.

Zij liepen het garagepad op, en Jan Smallens kwam hun een eindje tegemoet. - Jullie waren juist weggegaan, toen belde hij; hij zei dat hij het jammer vond, en hij was niet boos meer. Hij was heel vriendelijk. We hebben nog even zitten praten.

- Nou ja! We hadden hem op willen vangen om hem te kalmeren, maar dat was dus overbodig.

- O ja, het ging wel hoor. Dan gaan jullie zeker ook maar. Of wil je nog wat drinken?

- Nee, zei Anthuis. - Als er verder niets nodig is...

- Hoe bedoel je?

- Ik bedoel, dan maar volgende keer beter.

- Het is tenminste goed dat het weer bijgelegd is, zei Jan Teyte. - Misschien kunnen we toch nog eens zoiets doen.

- Je laat maar horen. Saluut hoor, tot ziens. Jullie nemen me niet kwalijk; het is koud zonder jas.

- Niets is zo goed als een beetje belachelijkheid om je over de onheilsstemming heen te helpen, zei Anthuis terwijl zij wegliepen. - En wij ons zorgen maken over Govert stuurloos op de golven van zijn emotie.

- Ja... het bevalt mij toch niet dat het zo gegaan is. Het lijkt mij nu allemaal wat al te zinloos.

Anthuis keek hem met een lachje aan van opzij. - Zoiets maakt een gat in jouw wereld, zeker?

- Het zat er al, denk ik; maar ik keek er tenminste niet in. Verdomme nog aan toe! Ik heb zo'n hekel aan verziekte gemoederen.

- Dit neemt allemaal niet weg dat praten aardig kan zijn, moet je maar denken.

- Ach... alles spreekt natuurlijk eigenlijk vanzelf.

Toen zij bij de auto kwamen, stond er een politie-auto naast, met een knipperend licht. Een agent stak er zijn hoofd uit en zei: - Is die wagen van u meneer?

- Ja, wij gaan er net mee weg.

- Die moet u toch niet zo laten staan meneer.

- Nee, het was maar even, we gaan alweer weg.

- Hier vlak bij de bocht! U brengt het verkeer in gevaar. En zonder lichten ook nog.

- Nee, de lichten waren aan, hoor. Die had ik aangelaten, kijkt u maar.

- Ja, zo brengt u toch het verkeer in gevaar. Ze zien u hier niet staan, het is hier helemaal donker.

- Nee, het was dom van me, dat begrijp ik.

- Nou, laat u hem hier dan niet langer staan.

- Nee, we gaan net weg; we kwamen net aan om weg te gaan.

- En altijd uw licht aanlaten als u op een donkere weg parkeert.

- Jaja, daar zal ik om denken.

- Nou, gaat u dan maar gauw voor deze keer. Goedenavond heren.

- Zo zie je, zei Anthuis toen zij in de auto zaten, dat een diskussie niet per definitie verhelderend werkt.

- Nee, zei Jan Teyte. - Kun je je voorstellen dat ik ineens de behoefte kreeg om die agent te vragen of hij ook kwam de volgende keer?

- Nee. Of misschien, met moeite. Zo zie je waar je toe in staat bent, als je uit je gewone doen geschud wordt.

Jan Teyte startte de auto. - Laten we het in godsnaam over wat anders hebben, zei hij. - Waar gaan jullie naar toe voor je vacantie, heb je al plannen?

- Wij hebben een huisje op Majorca op het oog. Kennissen van kennissen. Het moet heel aardig zijn.

- Erg leuk, erg leuk. Wat we kunnen doen als we in de stad komen, denk ik ineens, is nog even ergens een glaasje bier drinken.

- Goed, ik vind het best. Dan kunnen we nog een beetje praten, zei Anthuis met een halve lach, maar Jan Teyte antwoordde alleen: - Ja, een beetje gewoon, na al dat gelazer. Wat een avond! Waar op Majorca?