Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 8]

Gisting in de omroep
H. Schaafsma

Het gist in de Nederlandse omroep. Dat doet het al heel lang, maar de laatste weken is voor iedereen duidelijk geworden dat niet alles koek en ei is binnen het bestel. De geschilpunten zijn door uitlatingen van enkele prominente bestuurders van omroeporganisaties wereldkundig geworden. De heer Van Doorn, nog maar een blauwe maandag voorzitter van de KRO, heeft in een geimproviseerd speechje voor vertegenwoordigers van de Nederlandse pers er blijk van gegeven de zaken met jeugdig elan te willen aanpakken. Aanpakken betekent voor deze oud-substituut-officier van justitie: de klok terugzetten. Als er samenwerking bestaat bij de televisieomroep, dan is deze er niet dank zij maar ondanks de Nederlandse Televisie Stichting, zo wist het Hilversumse jongmaatje héél zeker. Hij sprak over ‘overheidsbemoedering’. De heren Roosjen (anti-revolutionair en NCRV) en Rengelink (Vara) zongen hem spontaan na. Er waren natuurlijk enkele nuanceverschillen: de heer Roosjen, ervaren politicus, wachtte zich er wel voor het populaire NTS-journaal in zijn kritiek te betrekken. De heer Rengelink sprak wel over de ‘gezagsverwarring’ waartoe de figuur van de door de kroon benoemde voorzitter aanleiding zou geven, maar hield in tegenstelling tot zijn collega's van KRO en NCRV vast aan een minimum percentage zendtijd voor een NTS-programma.

Dat de heer Rengelink met zijn kritiek op de ‘figuur’ van de voorzitter eigenlijk kritiek wilde leveren op de persoon van de voorzitter is meer dan zomaar een veronderstelling. De omroeporganisaties hebben zich destijds met hand en tand verzet tegen een door de overheid benoemde secretaris van de NTS omdat deze ‘figuur’ (geconcipieerd in het Televisiebesluit 1956) als persoon wel eens teveel organisatorische invloed kon krijgen. Zij hebben zich neergelegd bij de ‘figuur’ van een door de kroon benoemde voorzitter (gewijzigd Televisiebesluit 1959), zonder er bij stil te staan dat deze als ‘persoon’ meer dan een louter representatieve en formeel presiderende functie zou kunnen ambiëren.

Toen de heren Van Doorn, Roosjen en Rengelink hun grieven uitten kenden zij niet alleen de inhoud van de jubileumrede van de NTS-voorzitter, maar hadden zij daaraan ook hun goedkeuring gehecht. Misschien zijn zij door het niet bijzonder heldere exposé van de heer Schüttenhelm even om de tuin geleid. De voorzitter ging immers principieel uit van het bestaan van omroepverenigingen en van haar sociaal-culturele functie; hij drong terecht (maar enigszins overbodig, zoals minister Cals heeft bewezen) aan op onafhankelijkheid van de omroep van de overheid; hij zou willen zien dat deze omroep zich ontwikkelde tot een wezenlijke federatie.

Uit de toelichting van de heer Schüttenhelm op de door hem wenselijk geachte structuur kan men concluderen dat wat hij wil een federatie is, gericht niet alleen op technisch-organisatorische, maar vooral op functioneel-programmatische samenwerking. De nieuwe formule voor de besteding van de NTS-zendtijd kan men zien, in haar door staatssecretaris Scholten gesanctioneerde toepassing, als een eerste stap in deze richting. Dit NTS-programma zal zijn een programma onder gezamenlijke verantwoordelijkheid der componenten, die bij de keuze uit de door hen ingebrachte programma's geen recht van veto hebben; en die bij handhaving van het voor de NTS-zendtijd vastgestelde percentage van veertig ertoe gebracht zullen worden in de eigen programma's steeds meer het eigen (levensbeschouwelijke of politieke) gezicht te tonen.

De onhoudbaarheid van het bestel in zijn huidige vorm is overigens bij de officiële jubileumvoering en het voor- en naspel daarvan nog eens ironisch geadstrueerd: de meest markante standpunten werden ingenomen door de heren Van Doorn, Schüttenhelm en Cals. Volgens de principes die aan het omroepbestel ten grondslag liggen zou ieder van deze drie heren - hun

[p. 9]

‘figuren’ laat ik buiten beschouwing - vertegenwoordigd worden door de Katholieke Radio Omroep (alweer: in zijn huidige vorm)...

Tot zover voor vandaag de televisie. Ook in de radio lijkt een nieuwe ontwikkeling te zijn ingetreden. De VPRO heeft openbaar gemaakt dat hij door een besluit van de zogenaamde programmacoördinatiecommissie van de Nederlandse Radio Unie in een moeilijke positie is geraakt. Genoemde commissie, die op het standpunt staat dat van het totale radioprogramma over beide zenders zeventig procent aan muziek en dertig procent aan gesproken woord gewijd behoort te zijn, heeft tot dusver ‘geduld’ dat de VPRO met zijn schijntje versnipperde zendtijd zich niet aan dit voorschrift hield. Goedertieren als de bestuurderen van de grote omroeporganisaties zijn - het organisatorisch centrum van haar activiteit ligt buiten de NTS en de NRU: de federatie van omroepverenigingen, tijdens de bezetting opgericht ter voorbereiding van de handhaving der gevestigde belangen - hebben zij nu aangekondigd, zij het nog niet definitief besloten, dat de VPRO zijn radiozendtijd maar voor de helft aan muziek zal behoeven te besteden.

Wie de geringe zendtijd van de VPRO en vooral de versnippering daarvan - elf uitzendingen per week, waarbij slechts één van



meer dan een uur - als uitgangspunt voor zijn oordeelvorming neemt, moet wel tot de conclusie komen dat de eis van de commissie een even onmogelijke als onredelijke is. De bekrachtiging van deze eis door de regeringscommissaris voor het radiowezen bevestigt alleen maar de grote onafhankelijkheid die de vier omroeporganisaties in feite genieten. De VPRO heeft zich altijd consequent als ‘bijzondere’ omroep beschouwd en gedragen. Hij heeft het in toenemende mate als zijn taak gezien niet alleen de stem van het vrijzinnig-protestantisme in de ether te doen klinken, maar ook gastvrijheid te verlenen aan stromingen en groeperingen die bij de andere omroeporganisaties geen gastvrijheid vinden. Nog afgezien van de principiële kant van de zaak is programmatisch de eis van ruim drie uur muziek per week in de uitzendingen van de VPRO een onzinnige. Juist door de versnippering van die zendtijd.

Het griezelige van deze affaire, maar toch ook het zeer verhelderende, is dat de grote omroepclubs deze van alle redelijkheid gespeende eis duidelijk hebben bedoeld als een strafmaatregel. De VPRO heeft het gewaagd een plan voor een nationale omroep te publiceren waarin hij, ter adstructie van zijn opvattingen over programmacoördinatie, de huidige coördinatie een ‘chaos’ heeft genoemd. Dit is voor de programmacommissie aanleiding geweest de VPRO te betrekken in een door hem terecht niet als zodanig erkende ‘coördinatie’. Vermeldenswaard is nog het verwijt van NCRV-voorzitter Roosjen aan de VPRO, dat deze buiten de Nederlandse Radio Unie om - men weet dat de NRU met de verdeling van de zendtijd over de omroepverenigingen niets te maken heeft; in het organisatorische belangenorgaan, de federatie van omroepverenigingen, is de VPRO niet vertegenwoordigd - een verzoek tot staatssecretaris Scholten heeft gericht om meer radiozendtijd: een derde van de zendtijd der vier groten in plaats van een tiende. Het lijkt een eis van redelijke bescheidenheid, vooral ook omdat uitgegaan is van de verdeling van de televisiezendtijd. Maar op handhaving van hun invloed bedachte reuzen zijn natuurlijk zeer beducht voor wat zij beschouwen als brutale pogingen tot machtsusurpatie van een intelligente dwerg. Vooral omdat zij, de reuzen, van mening zijn dat alleen bij reuzen de continuering van de omroepdemocratie in goede handen is.

Een nieuw element tenslotte in de omroeppolitieke situatie is de aanvraag van de dagbladondernemingen De Telegraaf en

[p. 10]

Algemeen Handelsblad - blijkbaar niet verbaasd zich samen te vinden - van een zendmachtiging voor het exploiteren van een commerciële radio-omroep. De door beide naamloze vennootschappen op te richten Onafhankelijke Radio Omroep wil in aanmerking komen voor de verzorging van een derde radioprogramma (via een derde FM-net, waarop Nederland volgens de internationale overeenkomsten recht heeft), ‘bestemd tot bevrediging van in het Nederlandse volk levende culturele behoeften’, en van ‘reclameboodschappen die een beperkt deel van de zendtijd in beslag nemen en die niet tijdens doch tussen de programma's zullen worden uitgezonden.’

In februari, bij de indiening van hun nota inzake reclametelevisie, hebben de staatssecretarissen van O.K. en W. en economische zaken laten weten dat de regering voor reclameradio niets voelt. Men kan zich afvragen in hoeverre dit standpunt, nu door de invoering van frequentie-modulatie de mogelijkheden tot het uitzenden van meer dan twee radioprogramma's er zijn, principieel-juridisch te handhaven is. Aan de andere kant dient men zich te realiseren, dat ondanks die FM niet een onbeperkt aantal radioprogramma's naast elkaar nationaal (in het gehele land te ontvangen dus) kan worden uitgezonden. (Wel is ook praktisch de interessante mogelijkheid geopend voor lokale of regionale radiostations).

Juist omdat ik meen dat de behoefte aan een derde radioprogramma een reële is, mits dit derde programma duidelijk het karakter van een ‘third programme’ heeft, zou ik het betreuren als de exploitatie daarvan werd gegund aan twee willekeurige dagbladondernemingen. Het is duidelijk, dunkt me, dat voorziening in de culturele behoeften van dat deel van het Nederlandse publiek dat er in de twee Hilversumse programma's niet of nauwelijks aan te pas komt van de ORO niet verwacht kan en ook niet verwacht mag worden.

De twee huidige radioprogramma's worden uitsluitend, althans vrijwel uitsluitend, bekostigd uit openbare fondsen (verplichte luisterbijdragen). Daarom lijkt het mij eenvoudig een kwestie van billijkheid dat een hiertoe geëigend, onafhankelijk orgaan de mogelijkheid krijgt om uit diezelfde openbare fondsen een ‘third programme’ te verzorgen dat voorziet in de behoeften van een relatief klein, maar belangrijk deel van het luistergeld betalende publiek. Een programma dat - ik heb het eerder in het Hollands Weekblad al eens betoogd - slechts enkele uren per dag (in de avond) in de lucht zal behoeven te zijn, maar dat in die uren kwalitatief hoogwaardige uitzendingen zal dienen te bevatten.

Aan de commissie-prof. Scholten heeft staatssecretaris Scholten onder meer gevraagd, of er aparte wettelijke voorschriften dienen te komen voor radioprogramma's die eventueel naast de bestaande twee programma's worden uitgezonden. In zijn toelichting stipt de staatssecretaris de mogelijkheid aan dit derde programma door een andere instantie dan de bestaande omroepverenigingen te doen verzorgen. Hij vraagt voorts of bij het verlenen van zendtijd voor een derde programma bepaalde eisen betreffende de inhoud dienen te worden gesteld.

Ik kan me nauwelijks voorstellen, dat deze vraag slechts de twee dagbladondernemingen tot het indienen van een aanvraag voor een zendconcessie heeft geïnspireerd.

Slechts een paar aspecten van het gistingsproces in en om de vaderlandse omroep heb ik aan de orde willen stellen. Enkele andere - ik denk aan de dezer dagen openbaar gemaakte visie van de VPRO op reclametelevisie - verdienen stellig nog nadere aandacht.

Eén radioinstituut heeft zich buiten alle gekrakeel weten te houden: de voortreffelijke Wereldomroep, die vorige week zijn eerste eigen huis heeft betrokken. Verwacht mag worden, dat voor de Wereldomroep binnenkort een financieringsregeling getroffen kan worden die de onafhankelijkheid van de overheid garandeert. Omdat deze onafhankelijkheid voor de Wereldomroep ten minste even belangrijk is als voor de binnenlandse omroep is het zaak dat rechtstreekse afhankelijkheid van 's rijks schatkist wordt voorkomen.

Alle gisting heeft overigens nog eens helder in het licht gesteld hoe belangrijk de taak van de commissie-prof. Scholten is. Moge het door haar uit te zetten bestek geen gegist bestek zijn, maar een duidelijke beleidslijn.