Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 7]

Proces in Kiev
N. Scheepmaker

Het proces in Kiev tegen Reydon en De Jager leidt tot de volgende conclusies.

1) De Russen zijn slim genoeg om een paar amateuristisch opererende spionnen te ontmaskeren, maar weer niet zò slim, dat zij voor de volle honderd procent propaganda uit dit proces konden slaan. Bekijken we de feiten. Twee Nederlanders spioneren, op amateuristische wijze met amateuristisch materiaal, op een door de Intourist uitgestippelde route, waar, naar men mag aannemen, weinig te spioneren valt. Wat doen nu de Russen, na de arrestatie? Zij doen alsof er ik weet niet wat is bespioneerd. Zij blazen het geval enorm op. Dat er spionnen gegrepen zijn, wordt eerst verzwegen. Als van Nederlandse zijde geïnformeerd wordt naar Reydon en De Jager, zeggen zij van niets te weten. Pas na geruime tijd maken zij de spionage bekend. een datum voor de rechtszitting is al vastgesteld, en er wordt bij gezegd, dat het proces openbaar zal zijn. Tot zover is alles prima georganiseerd, maar dan groeit het de communistische autoriteiten, wier lompheid en brutaliteit spreekwoordelijk zijn, boven het hoofd. De Nederlander Polak van de ambassade krijgt eerst toestemming om de gevangen landgenoten te bezoeken, maar eenmaal in Kiev gearriveerd wordt hem dat bezoek bruusk en met een levensgrote smoes geweigerd. Eerste deuk in het propagandistische succes. Ruimschoots op tijd worden vervolgens door enkele Nederlandse kranten visa aangevraagd, om het proces te kunnen bijwonen. De visa komen zogenaamd ‘te laat’. Een slimmigheidje van de Russische autoriteiten, om daardoor de Nederlanders te weren? Nee, alleen maar domme botheid, want de internationale persvertegenwoordigers die wèl de zitting bij mogen wonen (o.w. twee in Rusland verblijvende, Nederlandse correspondenten!) zorgen er toch wel voor dat de hele gang van het proces haarfijn naar Nederland wordt overgeseind. Het enige resultaat van deze ‘slimmigheidjes’ is, dat er in Nederland met reden getwijfeld kan worden aan de rechtszekerheid in Rusland, vooral ten aanzien van het bewuste proces. Voor Nederland, en de rest van de westerse wereld, is daardoor volkomen onnodig het propagandistische effect teniet gedaan. Door bovendien te suggereren, dat men op zo'n onbeholpen wijze en langs toegestane routes toch nog zoveel van importantie kan fotograferen en uittekenen dat daarvoor een gedeelte van het proces achter gesloten deuren gevoerd moet worden (waarna de verdachten bovendien nog gestraft worden met aanzienlijk hogere straffen dan de U-2 piloot Powers kreeg op een moment dat het in Ruslands kraam paste hoogstverontwaardigd over Amerika te zijn) bereikt Rusland twee tegengestelde doelen. In de eerste plaats moedigt het spionage aan: spioneren is immers gemakkelijk, blijkbaar, je volgt met een middeldure camera maar de uitgestippelde routes en je kunt je al verdienstelijk maken voor je vaderland, plus daar nog iets aan verdienen! Aan de andere kant echter schrikt het eventuele navolgers van Reydon en De Jager af, door de buitensporig hoge straffen. Hoeveel simpeler en gewiekster zou het niet geweest zijn om schaterend van de lach de armzalige apparatuur van de Nederlanders te tonen, er nadrukkelijk op te wijzen dat zij door de feilloze veiligheidsdienst van de USSR al van den beginne af aan in de gaten werden gehouden, en er bovendien nog even aan te herinneren dat er langs de vastgestelde routes uiteraard niet veel te spioneren valt. Dit gevolgd door een fikse straf van zeg: acht jaar (de helft dus van nu) zou een veel groter propagandistisch succes hebben opgeleverd. De tendens in het westen om achter het feit dat de Russen de andere, hun eigen methode hebben gevolgd, een handige manoeuvre te zoeken, (bijvoorbeeld om de Russen in te scherpen dat zij zich zo min mogelijk met buitenlanders moeten inlaten), is in tegenspraak met het op gang komende en door Rusland sterk gestimuleerde toerisme in de Sovjet-Unie.

2) De Nederlanders hebben gespioneerd, zonder aanhalingstekens. Dat de Russen door hun onhandige gedrag nog twijfel mogelijk hebben gemaakt, hoeft ons niet op een dwaalspoor te brengen. Over ‘hersenspoeling’ hoeft niet gedacht te worden. Daarvoor klonk De Jagers verweer te boud, en bovendien: voor een hersenspoeling ‘staat’ een half tot vier jaar. Het hier en daar te berde gebrachte feit, dat alle Russische processen met bekentenissen gepaard gaan, heeft hier natuurlijk niets mee te maken. Reydon en De Jager zijn kennelijk betrapt. Ontkennen wil dan in Nederland nog wel eens succes hebben, omdat alle mazen in het net van de wet eerbiedig gerespecteerd worden, in Rusland is daar natuurlijk geen sprake van. Bovendien mochten we van Reydon en De Jager niet verwachten dat zij zich zouden opofferen voor het vaderland, door stijf hun mond dicht te houden, geen namen te verraden etc., zoals te doen gebruikelijk in oorlogstijd wanneer het leven

[p. 8]

van ‘kameraden’ ervan afhankelijk is; eenmaal gevangen genomen, zullen ze schoon schip hebben gemaakt, om nog te redden wat er te redden viel. Daarbij zal van Russische zijde wel te verstaan zijn gegeven, dat een bekentenis aanzienlijk in straf zou schelen, - er kan daar meer onder de tafel door geregeld worden dan hier. Dat de hoge straffen daarmee in tegenspraak lijken, zegt nu nog niets; bij hoge uitzondering is immers hoger beroep toegestaan, en verwacht mag worden dat de straffen dan wat verlaagd zullen worden. Er zijn trouwens nog meer redenen om het spioneren van Reydon en De Jager niet in twijfel te trekken. Insiders is het immers bekend, dat B.I.D., B.V.D. en soortgelijke instanties met al te veel graagte geld geven voor inlichtingen over b.v. ‘de stemming onder de Russische jeugd’ (B.I.D.) of de faits et gestes van Nederlanders die verdacht zijn of dat alsnog zouden kunnen worden, zoals studenten en hoogleraren in de Slavische talen, leden van de communistische studentenvereniging Pericles, deelnemers aan Wereldjeugdfestivallen, etc. De vergoedingen die voor deze inlichtingen gegeven worden lopen nogal uiteen; als ik een tip mag geven: de B.I.D. betaalt het beste. Op zichzelf is het uiteraard alleen maar logisch en verstandig dat B.V.D. en B.I.D. (Binnenlandse Veiligheids Dienst en Buitenlandse Inlichtingen Dienst) in dergelijke activiteiten verwikkeld zitten. Wie echter wel eens bij de praktijk van deze activiteiten betrokken is geweest, weet dat hierbij sprake is van zeer, zeer moeilijk werk dat door personeelsschaarste en misschien ook wel door gebrek aan animo niet door uitsluitend ‘Oreste Pinto's’ wordt uitgeoefend. (Zelden in mijn leven heb ik iets zó eufemistisch uitgedrukt!...). Dat het onder deze omstandigheden van onverantwoordelijkheid getuigt om mensen als Reydon en De Jager uit te sturen, die in het spionnenvak kennelijk ‘semi-professionals’ waren en wier opleiding moeilijk kon opwegen tegen de Russische afweer tegen spionage, zal een ieder duidelijk zijn. De gedachte: ‘ze worden ervoor betaald en ze weten wat ze doen’, is bepaald niet juist.

Vijftien jaar... dat is spelen met mensenlevens. Er is natuurlijk geen reden om aan te nemen dat Reydon en De Jager die vijftien jaar gevangenis en dwangarbeid niet zouden overleven, maar hoe zullen zij terugkomen, na vijftien jaar indoctrinatie, ten goede of ten kwade? Inplaats van jongelieden te stijven in hun drang naar ‘avontuur’ en een verhoogd salaris, zou de B.I.D. er beter aan doen wat meer geld in de opleiding te steken, en bij voorkeur lieden voor dit werk te kiezen die (foei, hoor mij nou!) onschendbaarheid genieten. Een en ander kost waarschijnlijk wel 'n beetje meer, maar de B.I.D. kan toch uit een geheime kas putten, en bovendien: met wat men nu het gezin Reydon moreel verplicht is te geven, zouden heel wat agenten materieel en moreel behoorlijk kunnen worden uitgerust.