Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 5]

Brief uit Bonn
Na de verkiezingen
A. Spoor

Adenauer heeft bij de verkiezingen van de 17e september de absolute meerderheid verloren. Dat betekent zonder twijfel een stap vooruit voor de Westduitse parlementaire democratie. Sinds haar ontstaan in 1949 heeft de Bondsrepubliek geen andere kanselier gekend dan Adenauer. Sinds dat jaar zwaaiden de christen-democraten onbedreigd de scepter, ook al moesten zij wel eens uitzien naar de steun van kleine partijtjes om de meerderheid in het parlement te krijgen. De sociaal-democraten verloren alle verkiezingen en de kabinetsformaties speelden zich af op een vlakte van verveling, waarop steeds maar een boom prijkte: Adenauer.

Dat is nu veranderd. Adenauers positie is voor het eerst bedreigd. Een echte kabinetsformatie is aan de gang, waarbij gegeven en genomen moet worden. Niet langer is de C.D.U. de enige partij, die het politieke heil kan brengen. Zij moet de steun verwerven van anderen, die dit maal ook anders denken.

De rechtse vrije democraten, die zich nog steeds, maar met weinig recht, liberalen noemen, leken van het begin af aan de meest aangewezen coalitiepartners. Deze partij, die geleid wordt door de ijdele oud-officier en fiere ridderkruisdrager Erich Mende, boekte bij de verkiezingen de grootste winst. Een F.D.P.-C.D.U. coalitie zou over een ruime parlementaire meerderheid beschikken.

Dat zag Adenauer uiteraard ook en diens eerste formatiegedachten gingen in liberale richting. Dat bleek al op de persconferentie van de 85-jarige kanselier, een dag na de verkiezingen. Typerend voor de eigengereidheid van Adenauer was, dat hij zijn persconferentie hield met de allure van de aanstaande formateur en kanselier, terwijl zijn partij hem voor die functies nog moest aanwijzen.

Voor het eerst in de Westduitse geschiedenis werden de wensen van de vroegere Keulse burgemeester echter doorkruist door de eigenwijze verklaring van Mende, dat hij wel voor een C.D.U.-F.D.P. coalitie voelde, maar niet voor een kanselierschap van Adenauer. Mende speelde daarmee hoog spel. Te hoog ongetwijfeld. Hij had buiten waard Konrad gerekend, die zich zelden iets in zijn hoofd zet zonder het te verwezenlijken. Adenauer wilde opnieuw kanselier worden, dat was het harde feit waarmee iedereen rekening had moeten houden. Toen de liberalen van hem afkerig bleken wendde de kanselier zich zonder aarzelen tot de socialisten, die hij tot voor kort voor onverantwoordelijke warhoofden had uitgemaakt. Willy Brandt en zijn vrienden, die langzamerhand doorgezeten zijn op de oppositiebanken van de Bondsdag, leken natuurlijk bereid hun antipathie tegen Adenauer te overwinnen.

Iedereen zag aankomen dat Mende in deze situatie wel bakzeil moest halen en dat is dan ook gebeurd. Met een tijdelijk bewind Adenauer stemt hij nu toch in. Prestigeverlies voor de liberalen, succes voor de opportunistische slimheid van Adenauer, die in het struikgewas van de Bonnse partijpolitiek elk paadje kent.

Dat Adenauer kanselier blijft lijkt op dit moment zekerder dan ooit. Ik vraag mij echter af of er reden is daarover te juichen. Voor een voorspoedige ontwikkeling van het parlementaire democratische spel is het zeker niet gunstig. Adenauers verdiensten op vele terreinen zijn groot, voor de groei van de democratie in Duitsland acht ik hem niet de geschiktste figuur. Daarvoor is hij te paternalistisch, te zeer de Keulse burgervader, die zijn bier drinkende stadgenoten een rustige nachtrust bezorgt. Het parlementaire samenspel der partijen, dat de Duitsers tot nu toe alleen hebben leren kennen in de republiek van Weimar, waar het echter vaak ontaardde tot een soort politiek rugby, vindt in de kanselier zeker geen kampioen.

Maar er is nog een ander aspect. Adenauers irreële buitenlandse politiek heeft geleid tot de huidige situatie, waarin waan

[p. 6]

en werkelijkheid griezelig ver uit elkaar gedreven zijn. De Westduitse burger, die door zijn regering, maar ook door het hele Westen, gevoed is met honingzoete herenigingskoek zit nu voor een onsmakelijke stamppot, waarin de volgende realistische ingrediënten verwerkt zijn:

1. West-Duitsland speelt in het Oost-West conflict geen wezenlijke politieke rol, ook al ligt Berlijn op Duits grondgebied. De beslissingen worden in Washington genomen.

2. Erkenning van de Oder-Neissegrens en de Duitse democratische republiek in welke vorm dan ook zijn psychologische pillen, die patient Duitsland zal moeten slikken om in leven te blijven.

3. Er is veel voor te zeggen de troepen in West-Duitsland niet met kernwapens uit te rusten, indien de Russen daar wat tegenover willen stellen. Ook dat is een psychologische pil, want het betekent dat het Westduitse leger onder controle zou staan en dus tweederangs zou worden.

Dit laatste punt zal vooral minister van defensie Strauss en vele andere bondsburgers kwetsen. Het Westen noch Rusland heeft echter reden voor het Duitse militaire prestige overgevoelig te zijn. De huidige tendens naar sterke conventionele bewapening laat voorts nog ruimte genoeg aan de Bondsrepubliek om aan de Westelijke defensie bij te dragen.

Deze stamppot zal in West-Duitsland weinig gretige eters vinden. Dat kan ook niet na twaalf jaren propaganda uit Bonn, die luidde: aansluiting bij het Westen en bewapening maken de Russen bang en brengen de hereniging. Daarbij kwam nog het aantal gruwelen, dat de Westduitsers dagelijks over Russen en Oostduitsers kreeg voorgeschoteld. Velen zijn daardoor van mening dat de anti-bolsjewist Hitler in zekere zin gelijk had, ook al had hij niet al die lelijke dingen met de Joden moeten doen.

Het besef dat de rekening voor het ontketenen en verliezen van de Tweede Wereldoorlog voor een deel nog niet is betaald zou een schuldbesef moeten zijn en dat ontbreekt door het hierboven geschetste psychologische klimaat volkomen voor zover het de buitenlandse politiek betreft. Als Golo Mann of Willy Brandt over een dergelijke rekening spreken oogsten zij alleen maar onbegrip.

De bondsrepublikein vindt dat hij na 1945 gruwelijk onder de bezetters heeft geleden en dat hij grootmoedig is geweest door zich bij het Westen aan te sluiten en zelfs hoge militaire uitgaven voor de verdediging van de westelijke democratieën over te hebben. Te veronderstellen dat nog een rekening openstaat acht hij onzinnig.

Wordt die rekening door de politiek van het Westen nu toch gepresenteerd dan is het gevaar niet denkbeeldig dat de verongelijkte Westduitser zich gaat herinneren tot het ‘Volk der Mitte’ te behoren. Wellicht zal hij zich dan van het Westen afkeren om met de strijdkreet ‘Rapallo’ in het oosten zijn heil te gaan zoeken.

Het paradoxale van de toestand is nu, dat juist Adenauer, die men grotendeels schuldig moet achten aan het bouwen van de politieke luchtkastelen, de man is die de Westduitsers ertoe kan krijgen hun potje zonder morren naar binnen te werken. Zijn prestige is waarschijnlijk nog groot genoeg om zijn volk de teleurstellingen te laten slikken. Het is daarom extra triest dat het óók Adenauer is, die de bewustwording van de werkelijke toestand tot nu toe, maar ook nù nog, tegenhoudt. Terwijl alle Westduitse politici beter weten hoort men in Bonn nog steeds de vertrouwde slogans: wij staan samen met het Westen pal voor de hereniging; er komen geen concessies; West-Berlijn behoudt zijn status.

Werkelijk gevaarlijk kan de toestand worden als de ongemotiveerde publieke teleurstelling samensmelt met de gerechtvaardigde twijfel aan het denkbeeld dat West-Duitslands aansluiting bij het Westen de hereniging ook maar een millimeter naderbij heeft gebracht. Ik geloof niet dat de Bonnse politici in dat geval spoedig de Russen in de armen zouden vallen, maar wel is het mogelijk dat men de buitenlandse politiek gaat schoeien op de harde feiten. En dat zou, naast vele goede dingen, ook een politiek kunnen brengen, die alsnog gaat aansturen op een Duitse hereniging met neutralistisch voorteken.

En dat reken ik zeker niet tot de goede dingen. Het Westen mag nog zoveel lippendienst hebben bewezen aan de slogan der hereniging, het zou een ramp zijn als men er werkelijk reëel naar ging streven. Ik

[p. 7]

ben het nog altijd eens met de Britse minister Bevin, die in maart 1947 op een conferentie van de Grote Vier zei dat een nieuw Duitsland, communistisch, monarchistisch of democratisch, in elk geval gevaarlijk zou zijn. Ook Frankrijk en de Verenigde Staten dachten er toen kennelijk zo over. Niet voor niets verwierpen zij Molotows voorstel via vrije verkiezingen een herenigd Duitsland in de stijl van de republiek van Weimar te scheppen.

Een herenigd Duitsland, neutralistisch, communistisch of westers, zou Oost en West tegen elkaar uit kunnen spelen en ook ongewapend heilloze verwarring kunnen stichten. Hiermee wil ik niet zeggen dat ik geloof in een principiële slechtheid van de Duitse politiek. Politiek is de kunst van het mogelijke en het zou slechte Duitse politiek zijn, indien zij geen gebruik maakte van de mogelijkheden, die in een sleutelpositie tussen Oost en West nu eenmaal liggen. Het is echter in het belang van het Westen zowel als het Oosten te zorgen dat deze sleutel uit Duitse handen blijft.

Daarom maar liever geen hereniging. Het zou goed zijn als Adenauer nog een korte tijd blijft om zijn volk door de zure appel heen te laten bijten. Maar daarna blaast hij hopenlijk de aftocht. In de eerste plaats ten bate van de Westduitse democratie, een teer plantje, dat tot nu toe alleen met de kunstmest hoogjunctuur in leven is gehouden. In de tweede plaats om een herziening van de buitenlandse politiek mogelijk te maken.

Ook Adenauers opvolger zou natuurlijk niet met een vlekkeloze lei kunnen beginnen, maar hij zou wellicht de weg open kunnen vinden naar een betere verstandhouding met Polen, Rusland, Zuidslavië en andere communistische landen. En wat nog belangrijker is, hij zou de betrekkingen tussen de Bondsrepubliek en haar westelijke bondgenoten niet meer op ficties, maar op realiteiten kunnen bouwen.