Hollands Weekblad. Jaargang 3

Op het fundament der vaderen
J.J.D. Rijk

Enige jaren geleden is over de psychologische betekenis van de toren een studie verschenen, en het is mogelijk dat deze eraan heeft meegewerkt dat bij het nieuwe stadhuis van Amsterdam geen campanile zal verrijzen; het is ook mogelijk dat men met de betrekkelijk zinloosheid van een klokketoren geen raad wist en het plan dus, als te romantiserend, heeft laten vervallen.

Maar wellicht zal toch binnen afzienbare tijd in Amsterdam een toren verrijzen. Hebben de twintigste-eeuwse bouwers een teken ontworpen, een eigen vermaan tot trots voor de twintigste eeuwse burgers? Een nieuwe, elegante of fiere, dominant van een nieuw stadsprofiel?

Nee, niets daarvan. Wat in Amsterdam misschien verrijzen gaat, of beter herrijzen, is de Jan Roodenpoortstoren, aan het eind van de vijftiende eeuw gebouwd als onderdeel van de stadswallen, en in 1829 onder slopershanden een ruwe dood gestorven. Het blijkt dat de fundamenten nog in goede staat zijn, en dat de toren zonder veel moeite herbouwd kan worden.

Een volk dat leeft bouwt aan zijn verleden. Gelukkig hebben de vaderen gezonde fundamenten gelegd die eeuwen meekunnen!

Amsterdam maakt het haar minnaars wel moeilijk. Ze tobt erg met haar familie, waarvan nu weer wethouder Van 't Hull als de auctor intellectualis van dit onzalige plan mag worden nagewezen.

Amsterdam als moderne, jonge stad - dat schijnt er bij de familie niet in te willen. Wanneer de Nederlandse Bank gaat verhuizen en het ziekenhuiscomplex aan het Rokin zal komen, zullen er misschien twee aardige oude geveltjes daar verdwijnen; de familie treurt bij voorbaat, verzet zich en denkt niet aan de mogelijke winst: een goed functionerend hospitaal en misschien een fraaie, ruime bouw zonder stijlverbrokkeling op een dominerend punt in de stad. Er zijn vele oude huizen in Amsterdam. Het plan om op het bestaande universiteitsgebouw aan de Oude Manhuispoort een verdieping extra te zetten, houdt in dat door het heien twee van die oude huizen wel zullen instorten. Dat zal wel gebeuren, maar het mag niet. Of: het mag niet, maar het zal wel gebeuren en dan hebben we (gelukkig, maar dat mag niemand horen) weer een beetje ruimte?

De eerbiedwaardige ouderdom van de stad leidt tot een volstrekt oneerbiedwaardige houding tegenover dat verleden. Alles wat oud is moet blijven bestaan, schoonheid en ouderdom worden vrolijk dooreengehaald en initiatief wordt als iets onfatsoenlijks beschouwd. Wie dat wil ont-

[p. 5]

plooien, zit er mee, en wordt de nieuwe wijken ingestuurd.

Ik houd van Amsterdam en kan er maar weinig slechte woorden over horen. Een plan om de grachten te dempen heb ik ook altijd beschouwd als een vonnis voor de stad, niet alleen voor de historische stad, maar ook voor de huidige en de toekomstige. Wat uniek is aan Amsterdam, dat is de elegantie langs het water en de sierlijke bruggen. De lichtvoetige barokstijl die sommige delen van het centrum kenmerkt is daarmee in overeenstemming.

Maar het is een dwaas gebrek aan zelfvertrouwen om te menen dat alleen de zeventiende- en achttiende-eeuwers een stad aan het water konden bouwen. Zij hebben sommige heel mooie dingen gemaakt - zou men dat nu niet kunnen? Maar het heiligen van de ouderdom leidt tot onwaarachtigheid. Wie de Heerengracht als een monument beschouwt, heeft natuurlijk gelijk en zo zijn er gelukkig vele plaatsen aan te wijzen, aan de melancholieke Keizersgracht, aan de Amstel en elders. Dat zijn de schoonheden waar iedereen natuurlijk zuinig op is. Maar is het Kolkje, behalve pittoresk, ook mooi? Functioneert de stad daar? De kop van de Prinsengracht, de Singel? De benauwdheid tussen walletjes en Damrak? En er is wel meer.

Maar zo vermoord je de stad, je hebt geen historisch besef, je draait het toerisme de nek om! Integendeel: historisch besef ontbreekt bij de ooms van Amsterdam, die het leven kunstmatig willen rekken, geholpen door stutten en zo nodig, door herbouw van torens. Het is absurd om te menen dat Amsterdam in één bepaalde periode is gebouwd; gevels uit een toevallige eeuw bepalen het wezen van een stad niet. Dat ligt in de nu levende mensen en in de plaats waar die mensen wonen. Het is toch mogelijk zich een 20-ste en 21-ste eeuwse stad te denken, gelegen aan het water, ruim, luchtig, elegant, met zon en groen en vooral: goed functionerend? Deze utopie is mij liever dan het steriele geloof in het verleden en het verplichte minderwaardigheidsgevoel dat met steunbalken bekrachtigd wordt. Liever het Havenkantoor dan de Jan Roodenpoortstoren.

Volgens de N.R.C. zal deze herbouw van een miljoen geschieden ‘tot vreugde van allen die van de stad en haar schoonheid nog dagelijks genieten’.

Als dat dan zo is - en wie zou aan de N.R.C. willen twijfelen? - dan zijn er nog enkele dingen te noemen die velen vreugde



zullen verschaffen en die de vaderen eer zullen brengen:

-	de stadsomroeper in ere herstellen;
-	het huidige omroepbestel garanderen;
-	de gehuwde vrouw verbieden te gaan werken;
-	het inkomen van de gehuwde vrouw bij dat van de man tellen en wegbelasten;
-	zwembaden dempen;
-	gescheiden zwemmen invoeren;
-	een Europa der vaderlanden bouwen;
-	Italianen wegtreiteren;
-	grote en grootste gezinnen propageren;
-	ongelimiteerd progressieve kinderbijslag invoeren;
-	westelijk Nieuw-Guinea zelfstandig maken;
-	het Melanesië beloven;
-	negentiende-eeuwse meubelen aanschaffen;
-	grote vensters te plattelande verbieden;
-	gekken lynchen;
-	strengere straffen voor psychopathen invoeren;
-	lijfstraffen voor jeugdige delinquenten vragen;
-	over joodse hebbelijkheden praten;
-	over bruine rakkers praten;
-	zorgen dat Nieuw-Guinea nooit en te nimmer bij Sukarno komt;
-	anderen dan politici de domme mond snoeren.

Dit lijstje is voor uitbreiding vatbaar, te verzorgen door de heemschutters van de geest.