Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek derde jaargang • nummer 121 • 6 september 1961

Berlijn en de wil van god

Het septembernummer van Wending, maandblad voor evangelie en cultuur, opent met een artikel van dr. C.J. Dippel waarin de gelovigen worden aangespoord tot verzet tegen de ‘zittende heersersklasse’, tegen de ‘westerse mythe der natuurlijke zelfhandhaving’ van staat en individu, een mythe, ‘die in het atoomtijdperk volledig onbruikbaar en verouderd is’. Hij schrijft: ‘Faktisch kan God ons leiden in en dóór de eenzijdige ontwapening als daad en uitnodiging tot heil’, en hij wekt op tot ‘creatief afscheid nemen’, in het geloof dat God wel zal handhaven. ‘Pas achteraf zullen we elkaar bekennen, hoe làf de theorie van de zittende heersersklasse is met haar, namens allen, “liever dood dan slaaf”, geen risico's, volstrekt wantrouwen, status quo.’ Hij gebruikt de tegenstellingen tussen kerk en wereld, tussen gelovige en politicus, tussen martelaar en meeloper, tussen minderheid en meerderheid, om daarmee zijn oproep overtuigingskracht te geven. ‘Daarom is het niet de taak van de kerk zich door politici te laten voorschrijven, wanneer iets politiek “haalbaar” is of politiek “verkoopbaar”. Het

politiek onmogelijke, niet haalbare en nietverkoopbare is het eigen terrein van de kerk in de wereld: de weg van het evangelie, de toekomst, het heil van het volk. De kerk bedenke dat zij een kleine minderheid is. Het haalbare en het verkoopbare en politiek opportune is de leer van de meerderheid, die ternauwernood haar leergeld betaalt. Men zie de door zwijgen en afwachten gemiste gelegenheden in het recente verleden. Creatief denken is evenals het evangelie nog nimmer haalbaar en verkoopbaar geweest bij de meerderheid, die alleen achteraf bidt en honoreert.’ Aan het slot van zijn stuk stelt hij de, voor hem retorische, vraag: ‘Vinden wij onze gerechtigheid door stokken - of Gods gerechtigheid als doulos, als slaaf, in dienst der geschiedenis, en dáárdoor vrij en gehandhaafd door God?’.

De heer Dippel is een der redacteuren van Wending. Het is niet gezegd dat al zijn mederedacteuren het woord voor woord met hem eens zijn. Maar wel zijn zij er mede-verantwoordelijk voor dat dit pleidooi voor overgave als hoofdartikel is gekozen in een maand waarin de vraag: capituleren of niet,

[p. 2]

bijzonder actueel is. Die mederedacteuren zijn prof. dr H. Berkhof, prof. dr J.G. Bomhoff, prof. dr P.J. Bouman, dr H.J. Heering, prof. dr J.C. Hoekendijk, prof. dr Ph.J. Idenburg, F.H. Landsman, H.M. de Lange, dr A.Th. van Leeuwen, prof. dr C.L. Patijn, J.H. Plokker, L.H. Ruitenberg, dr J.W. Schulte Nordholt, dr J. Segaar, dr J.M. van Veen, dr J. Sperna Weiland en A.J. Nijk.

De heer Dippel gebruikt de argumenten van de revolutionair. Hij appelleert aan de behoefte om als edele minderheid ten strijde te trekken tegen de domme, laffe meerderheid. Hij pretendeert te schrijven uit naam van een open, levende toekomst, tegen de gewetenloze halsstarrigen die zouden afwerken op de ondergang van zichzelf en hun kinderen. Hij wekt op tot zelfverloochening tegenover hen die alleen maar uit zouden zijn op zelfhandhaving. Hij spreekt uit naam van God en hij bezweert de gelovigen de boeien der slavernij te verkiezen boven het risico der atoomverpulvering waarmee onze vrijheid besmet is.

Het is een vreemd gezicht, deze Christenen die het tegendeel van een kruistocht prediken, die het verraad van veel dat ons dierbaar is en mede dank zij het Christendom verworven, voorstellen als een daad ter meerdere ere Gods. Het is vreemd omdat in deze voorstelling van zaken de wil van God en de wil van Kroesjtsjof komen samen te vallen. De heer Dippel schrijft: ‘de wetenschappelijke informatie is op zich zelf genade Gods, die wekt en wijst in de richting van Gods toekomst’. God heeft ons dus blijkbaar de atoombom laten uitvinden om ons daardoor tot onderwerping te dwingen aan de communistische overheerser. Wie dacht dat juist de Christenen zich teweer zouden stellen tegen een dictatuur die zich als anti-Christelijk aandient, vergist zich, vergist zich althans in de Wending-Christenen. Zij zijn bereid de duivel binnen te halen en hem te beschouwen als een nieuwe beproeving Gods, een nieuwe pesterij die God in Zijn ondoorgrondelijke geniepigheid bedacht heeft om de mensheid mores te

leren. Kroesjtsjof als instrument Gods: voor de ongelovigen is zo'n verraderlijke constructie een reden temeer om de God van deze Christenen te beschouwen als een draak die gelukkig niet bestaat.

Zo'n bestrijding van ons standpunt is niet fair, zullen de Dippels misschien zeggen, want zij laat niet duidelijk genoeg uitkomen, dat het de kans op een allen vernietigende atoomoorlog is die ons ertoe brengt de eenzijdige ontwapening, de onvoorwaardelijke overgave en daarna de slavernij te kiezen.

Het klinkt wreed, maar ik geloof niet dat de angst voor de schrikwekkende voorraad atoombommen met een explosieve kracht van in totaal 60 miljard ton TNT het voornaamste motief is van hen die capitulatie propageren. Het is meer het excuus voor hun actie dan de oorzaak ervan. Onder de oppervlakte van hun angst voor de onvoorstelbare apocalyps wordt telkens weer de behoefte aan het lijden, aan het martelaarschap zichtbaar; de begeerte om zich dienstbaar te maken, aan God, aan de geschiedenis; de christelijke gewoonte om de toekomst en het leven op aarde te beschouwen en te ondervinden als een donkere tunnel waar wij door moeten om het licht te bereiken. In het stuk van Dippel krijgen de woorden slaaf en slavernij een betoverende klank: het is wel verschrikkelijk maar het is toch ook prachtig om onze vrijheid en desnoods ons leven op te offeren omdat God het wil, en omdat onze kindskinderen dan misschien het paradijs der werkelijke onbedreigde vrijheid zullen meemaken. Het is dezelfde verwachting als die van een andere Wending-redacteur, prof. Bouman, in zijn boek Vijf stromenland, wanneer hij schrijft dat bij een Russische overheersing ‘het westers christendom zich in martelaarschap zou hervinden’. Zij staan te trappelen om het offerblok, blakend van dezelfde strijdlust en bereidheid tot zelfwegcijfering als waarmee men vroeger heilige en andere oorlogen begon. Zij pleiten niet voor een compromis, voor een beetje toegeven, voor een München, maar voor een totale onderwerping, niet voor het opgeven van West-Berlijn, maar voor het opgeven van het gehele niet-communistische deel van de wereld. Dippel schrijft: ‘Wàren er maar tienduizend mensen in de Kerk, die liever dood dan slaaf willen zijn, persoonlijk, zich wendend tot God en tot bevrijdend gebed en de bevrijding binnen-gaande’. Dat is hetzelfde heroische zelfbedrog waarmee de Japanner harakiri pleegt, en waarmee de Christenen, psalmen zingend, het slagveld opstormden, de vijand, de dood, de overwinning, de be-

[p. 3]

vrijding, de hemel tegemoet. Dat kan bij een atoomoorlog niet meer; dat zal een oorlog zijn die niemands oorlogslust bevredigt, een oorlog zonder heroiek, zonder overwinnaars, een wederzijdse vernietiging die moeilijk meer in het begrip gevecht te vangen valt, een oorlog waarvan niemand zal beweren - dit keer ook de vijand niet - dat er een goddelijke zegen op rust.

Dat de behoefte aan martelaarschap bij mensen als Dippel dominerender is dan de angst voor een atoomoorlog, wordt ook duidelijk door zijn pleidooi voor eenzijdige ontwapening en zijn kleinering van degenen die hun vertrouwen stellen in het afschrikwekkende boemerang-karakter van de atoomwapens. Waarom zet hij zich niet schrap voor tweezijdige ontwapening? Omdat dat politiek niet haalbaar zou zijn? Alsof politieke haalbaarheid voor de gelovigen ooit een reden is geweest etcetera. Maar bovendien, het is nog maar de vraag of wederzijdse ontwapening zo'n onbereikbaar ideaal is. Dippel en Kroesjtsjof beweren dat de Russen ertoe bereid zijn; waarom zou althans Dippel eraan twijfelen dat diezelfde bereidheid bestaat bij de Amerikanen die hun atoombommen niet tegen de Sovjet-Unie gebruikten toen de communisten er nog geen hadden, in de tijd dus dat Rusland als het ware eenzijdig ontwapend was? Die tweezijdige ontwapening zal er pas komen, wanneer de Russen heilig overtuigd zijn, dat noch het gooien noch het dreigen met de bom de door Dippel zo gehoonde politici tot concessies brengt, dat de nederlaag van het Westen dus met andere middelen bereikt moet worden, dat met alle miljarden tonnen TNT niet meer te beginnen valt dan zelfvernietiging.

Een periode waarin die overtuiging vaster of minder vast kan worden beleven wij op het ogenblik door de Berlijnse crisis. Ieder artikel als dat van Dippel, iedere neiging om West-Berlijn voor de leeuwen te gooien (zoals deze week in Frankrijk waar 80 procent van de bevolking, volgens een publiekeopinie-onderzoek, voor Berlijn geen oorlog wil riskeren), maakt de barrière voor een tweezijdige ontwapeningsovereenkomst een honderdste millimeter hoger. Het is mogelijk dat eerst aan beide kanten één of meer bommen moeten vallen voordat de behoefte aan zelfbehoud het wint van de vernietigingsdrang.

Ook de overtuiging dat de tweezijdige ontwapening binnen afzienbare tijd zal komen is een zaak van geloof. Niet een geloof in een god die ons tot martelaars wil maken, maar een vertrouwen in de menselijke zelfbeheersing. Wie meent dat dat maar een gebrekkig fundament is voor een geloof, heeft gelijk. Wie zegt dat de dreiging van een atoomoorlog bij tweezijdige noch bij eenzijdige ontwapening verdwijnt, omdat het vermogen atoomwapens te maken intact blijft, heeft ook gelijk. Maar wat verwacht zo'n gelijkhebber eigenlijk? Dat er een middel te vinden moet zijn om het leven op aarde te vervormen tot paradijs? Dat is er niet.

K.L. Poll