Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 11]

Simon Gerard Kornelis Karel van het Reve, wie zijt gij?
N. Scheepmaker

Het is niet zonder schroom dat ik een vermoedelijk geval van mystificatie onder de aandacht van de lezers breng. De geschiedenis heeft geleerd, dat je met mystificaties voorzichtig moet zijn. Soms is het er een, en zie je het niet; soms is het er niet een, en denk je het wel te zien. In dit geval, dat ik hier publiceer, zou de mystificatie zijn uitgegaan van Gerard Kornelis van het Reve, van wie men zoiets zeker verwachten kan.

Begon hij immers niet te publiceren onder de naam Simon van het Reve, om pas daarna op zijn eigen, ware naam over te stappen? En wie anders dan G.K. van het Reve is de zogenoemde R.J. Gorré Mooses, wiens ‘interview’ met Van het Reve aan diens onlangs verschenen Tien vrolijke verhalen voorafgaat? G.K. van het Reve is dus van nature een man die gaarne in andermans huid kruipt, om daar later, via een nooduitgang die meestal de werkelijke uitgang blijkt te zijn, weer uit te voorschijn te komen. Ook zijn overschakeling van het Nederlands naar het Engels, met tenslotte zijn terugkeer naar de moedertaal, kan als zodanig beschouwd worden.

Nu is Van het Reve een mystificator, maar dat belet hem niet om zijn lezers en andere belangstellenden zover tegemoet te komen, dat hij hun zijn hele leven en werken gelijk een striptease-danseres uit de doeken doet. Weliswaar wordt in het zogenaamde interview even aangestipt dat hij ‘nergens komt’, ‘helemaal teruggetrokken leeft’ en ‘een soort kluizenaar’ is, maar dat neemt niet weg dat de ‘interviewer’ hem al gauw te pakken heeft, en dat blijkt ook in zijn dagelijks bestaan voor Van het Reve geen beletsel te vormen het publiek tegemoet te komen door lezingen te houden en zelfs voor de televisie te verschijnen, waardoor hem ook bij de gewone man een zekere populariteit gewerd door de ongezouten wijze waarop hij die andere televisiester: Harry Mulisch, in het openbaar een ‘pak op zijn sodemieter’ toedacht.

Ook in zijn werk schroomt Van het Reve niet zijn naaste familieleden in zeer levensechte situaties dienstbaar te maken aan zijn literaire aspiraties, en het is mede daarom dat hij nog wel eens wordt beschouwd als een naloper, een nazaat desnoods, van onze typische Hollandse binnenhuisliteratuur. Ik heb eens gehoord (of gelezen; in deze verwarrende tijd vindt er een voortdurende uitwisseling plaats van gehoor- en gezichtsorganen) dat iemand bij een nieuwe vriend diens kamer betrad en zich verbaasd afvroeg waarvan hij die kamer kon kennen. Hij wist zeker dat hij er nooit eerder in was geweest, maar toch kwam zij hem bijzonder bekend voor. Het bleek een kamer te zijn waarin G.K. van het Reve een tijdlang gewoond had en die hij in een van zijn werken had beschreven. In het ‘interview’ zegt Van het Reve trouwens: ‘Mijn figuren, straten, kamers, komen nooit uit de fantasie, maar heb ik allemaal gezien.’

De Avonden, een van de meest humoristische boeken die ik ken, een boek ook waarnaar ik altijd teruggrijp als ik een neerslachtige bui wens te verdrijven, is uiteraard sterk autobiografisch. ‘Hard en zacht op de buik’ (de insiders zullen het zich herinneren) was wel degelijk een historisch unicum dat nu, mede dankzij de propagandistische invloed van De Avonden neem ik aan, ook voor de gewone man bereikbaar is geworden en voor een paar tientjes bij iedere bona fide radio- en televisiehandel kan worden aangeschaft. Zo wemelt het in Van het Reve's boeken (niet alleen in De Avonden, ook in Werther Nieland, in The Acrobat) van nauw aan de werkelijkheid verwant zijnde gebeurtenissen en toestanden, die het waarschijnlijk maken dat er nog maar weinig bloedverwanten van hem rondlopen die nog niet door hem zijn vereeuwigd. Over de in het Engels geschreven novelle Gossamer zegt hij: ‘Als het huis van George heb ik de winkel van mijn oom en tante, Aquariumhuis De Siervis in de Jacob van Lennepstraat gebruikt, dat voor de riante verbouwing een krot was. Zij zelve heeft, in physiek opzicht, model gestaan voor Mana, de moeder. De zoon George is een neef van me uit de provincie, een koopvaardijmachinist, die uiterlijk wel iets op de novellefiguur lijkt, maar in werkelijkheid van onbesproken gedrag is.’

De vraag die velen zich, na het verschijnen van De Avonden, met enige verbazing ongetwijfeld en ook met een gevoel van gêne gesteld hebben, was: als Frits Egters Simon van het Reve is, zijn dan ook de ouders en de broer van Egters in werkelijkheid Van het Reve's ouders en broer? Om

[p. 12]

bij ons onderwerp, de mystificatie, te blijven: bestaat de broer, die zich vooral in een jeugdherinnering in The Acrobat ontpopt als de oudere, betweterige, bepaald niet sympathiek beschreven broer ook in werkelijkheid, of is hij een product van G.K.'s fantasie? Verhalen (maar door wie verspreid?) deden indertijd de ronde dat die broer Karel The Acrobat al maandenlang in zijn kast had staan zonder ertoe te kunnen komen de verhalen erin te gaan lezen. Een mooi verhaal, maar is het waar? Bestaat er een Karel van het Reve? Of is die ‘Karel’ het sluitstuk van het drieluik ‘Simon’ - ‘Gerard Kornelis’ - ‘Karel’, met in het midden dus de enig ware, ‘Gerard Kornelis’, zoals ook Christus aan het middelste kruis de enige waarheid was?

Is er eigenlijk reden om aan het bestaan van Karel te geloven? Die is er. De eerste twijfel besloop me, toen ik met een schok van herkenning een passage las uit het verhaal ‘Haringgraten’ (een der Tien Vrolijke Verhalen), waarin de communisten aan een komische, maar meedogenloze, zij het karikaturale beschrijving worden onderworpen. Ik citeer: ‘Nooit heb ik een zo geconcentreerde verzameling ontevreden mensen gezien als die welke ons huis bezocht. Het percentage, onder de partijgenoten, van bultenaren, horrelvoeten, asthmaen teringlijders, bezetenen en querulanten was buitengewoon hoog. Ik kan mij niemand voor de geest halen die niet ziek was, zulks dreigde te worden of niet met ziekte in zijn gezin worstelde...’ Vergelijking met een passage op blz. 136 van het in 1959 verschenen detectiveverhaal Twee Minuten Stilte van Karel van het Reve, zal duidelijk maken dat er zeker ruimte is voor twijfel. Van het Reve (d.w.z. Karel!) beschrijft hierin een groep hoogleraren tijdens een promotie: ‘Ook ditmaal toen de stoet vlak voor ons langs naar de hoogleraarsbanken koerste overwoog ik dat zij met elkaar toch wel a sorry lot waren: zeer grote domheid las men op vele gezichten, onzegbaar leed en onuitwisbare schande op andere, op weer andere een combinatie van deze dingen. Vele ziektes ook en lichaamsgebreken waren, naar het leek, maar al te duidelijk. Bultenaars, scheefgegroeiden en kreupelen waren talrijker dan men in een verzameling volwassen mannen zou vermoeden, en het aantal zo op het oog kindse grijsaards bedroeg meer dan twintig procent...’

Op zichzelf zou dit natuurlijk (hoe frappant het ook is) een onvoldoende bewijs zijn om van een mystificatie te durven spreken, maar er is meer. Dat zowel Twee Minuten Stilte van Karel, als Tien Vrolijke Verhalen



van Gerard Kornelis bij dezelfde Van Oorschot in de zelfde Witte Olifantreeks is verschenen, kan toeval zijn. Zoals G.K. in het langzamerhand berucht interview zelf al zegt: ‘de samenlopen in de werkelijkheid zijn zo zot en lijken zo bedacht, dat men niet in gemoede van de lezer kan eisen, dat hij er een woord van gelooft’. Maar is het ook nog toevallig dat G.K. van het Reve op de vraag of er bepaalde schrijvers zijn die hij zich als voorbeeld stelt, antwoordt: ‘Ik benijd er een stuk of drie, vier, en ben alsmaar bezig het geheim van hun kracht te ontraadselen. Flaubert, Couperus, Tsjechow Toergenjew. Ze zijn allen groot, maar Toergenjew is de grootste, veel groter nog dan Tsjechow. Toergenjew is de enige die de melancholie volledig weet te overmeesteren en dienstbaar te maken. Wie daarin slaagt, heeft het grootste tot stand gebracht dat een schrijver vermag te bereiken’. Terwijl in Tirade van 15 november 1958 K. van het Reve schrijft over een bezoek dat hij aan Rusland gebracht heeft i.v.m. het feit dat... Toergenjew 75 jaar daarvoor gestorven was. In zijn toespraak ginder, wist hij toen een uitspraak van Pasternak te vervlechten, die daar veel opzien baarde. Slaan we daarenboven enkele Toergenjew-vertalingen op die in Van Oorschot's bibliotheek zijn verschenen, dan zien we ook daar weer als vertaler de naam van... K. van het Reve. De K van Karel? Of de K van Kornelis? Waarom niet Cornelis met een C? Waarom eerst de naam Simon aangenomen, die reminiscenties aan Vestdijk wekte, en daarna die K gebruikt, die ons zo sterk aan Kafka denken doet? En

[p. 13]

er is meer. We weten dat Gerard Kornelis zich bekwaamd heeft in de Engelse taal. O.K. Waarom niet. Maar waarom staan er dan in Karel's boek Twee minuten stilte, dat de roman zou zijn van een Leidse professor in de Slavistiek (aldus wil de legende), zoveel meer Engelse uitdrukkingen dan b.v. Russische? Ik noem: assistant professor, instructor, of all places, I am dead, but in the Elysian fields, person or persons unknown, coroner, the premises, motive, means and opportunity, position of the body, I studied rather books than men, end of message, thank God for little mercies, crammed with information, a sorry lot, tongue in cheek, speak for yourself, they got me, don't mention it, sorry old man, never mind, of all persons, - en dan heb ik nog niet eens alles genoemd. Is het normaal, dat er in een puur-Nederlandse detectiveroman zoveel Engelse uitdrukkingen voorkomen? Is het waarschijnlijk dat twee broers die blijkens de geschriften die op G.K.'s naam staan toch niet zo erg veel gemeen hadden in hun jeugd, op latere leeftijd zo roerend veel met elkaar blijken overeen te komen? Allebei anti-communist. Allebei publicerend in hetzelfde tijdschrift en bij dezelfde uitgever in diens zelfde romanserie. Allebei grote bewonderaars van Toergenjew. En allebei in hun werk uitgaand van de werkelijkheid, waarbij zij ieder bepaalde hebbelijkheidjes vertonen die wel heel toevallig weer precies blijken samen te vallen. Ook Karel van het Reve gaat immers uit van de tastbare realiteit in Twee Minuten Stilte. Mensen hebben zich erin herkend, door hem beschreven gebouwen vertonen geen verschillen met aanwijsbare gebouwen in Amsterdam. Alleen de gebeurtenissen dragen voor het grootste deel het stempel van de fantasie, maar zei ook Gerard Kornelis niet, in het interview: ‘De elementen van mijn werk komen uit de werkelijkheid voort. Het verhaal zelf - de ontwikkeling van het conflikt - dat komt uit mijn eigen fantasie’. En wat die hebbelijkheden betreft: in Twee Minuten Stilte vormt Karel de Ford Foundation om tot de Chevrolet-stichting, terwijl op dezelfde wijze Gerard Kornelis in een van zijn tien vrolijke verhalen de damesbladen Libelle en Margriet omdoopt in Gazelle en Marijke.

Blijft de vraag: waarom zou G.K. van het Reve zich bedienen van het pseudoniem Karel, of omgekeerd. Een plausibele verklaring is de volgende. Zo men weet is G.K. een schrijver die zijn métier bijzonder ernstig neemt. Zijn radikale ommezwaai naar het Engels bewees dat al, en ook zijn mening dat we hier, in Nederland, al sinds onheuglijke tijden gekweld worden door het zogeheten lichtvoetig proza. ‘Een ware gesel Gods. Neem niets ernstig, babbel maar een beetje aan, en geef het in druk’. Twee Minuten Stilte is zoals bekend een detectiveroman die lichtvoetig van toon is. Zou G.K. zich voor zijn eigen lichtvoetigheid gegeneerd hebben en daarom deze roman onder z'n pseudoniem Karel hebben doen uitgeven? Er is tenslotte de overeenkomst van de gewelddadige dood, die zowel in Twee Minuten Stilte als in verschillende vrolijke verhalen (De Kerstavond van Zuster Magnussen; Bloed; Brieven; Afscheid; Afgrond) 'n belangrijke rol speelt. Daar is ook de overeenkomst in het verwaarlozen van het plot, het verhaal. Het plot is het sterkste punt niet van Twee Minuten Stilte, en dat geldt al evenzeer voor de verhalen, wat vooral van een zo Engels georiënteerde schrijver als G.K. van het Reve verbazen mag. ‘We zoeken ook naar Nederlandse romans en verhalen’, zei laatst een Engelse uitgever voor de televisie, ‘maar de verhalen moeten waterdicht zijn, - zo wil het de Engelse traditie, - en daaraan mankeert het meestal in het Nederlandse proza’. Ook de verhalen van G.K. zijn voor het merendeel episoden, dwarsdoorsneden, inplaats van afgeronde verhalen. ‘Een lezing op het land’, ‘Geld verdienen’, ‘Haringgraten’, ‘Afgrond’, ‘Lof der scheepvaart’... het zijn allemaal, in volmaakt afgewogen taal geschreven stukken proza, die bovendien nog zijn gegoten in een opzettelijk doorwrochte, ambtelijke, of beter: plechtige stijl, waardoor de nodige afstand tussen schrijver en onderwerp, maar ook tussen lezer en gelezene, wordt bewaard. Het zijn echter geen afgeronde verhalen, wat door Van het Reve nog geaccentueerd en erkend wordt doordat hij menig verhaal na het einde nog laat volgen door een mededeling tussen haakjes: (Het is maar het beste zo: de man kon toch niet meer beter worden en de kater was maar gaan zwerven.) of: (Ik zal het hierbij maar laten, hoewel ik graag ook dat gemene stiefzusje een doodsmak had laten maken.). Het is deze onvolmaaktheid in verhaaltechnische zin die het een beetje raadselachtig maakt dat Van het Reve, die zo op het vakmanschap hamert en niet rust voordat iets zo volmaakt mogelijk is, deze in niet alle opzichten volmaakte Vrolijke Verhalen onder zijn eigen naam Gerard Kornelis heeft uitgegeven. Zou het dan toch Karel zijn, die zich van het pseudoniem Gerard Kornelis bedient? Of (stoutmoedige gedachte) moeten we nog verder terug in de geschiedenis, en is toch Simon misschien de enige ware Van het Reve?