Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Wel een uur lang ondervond ik smart en verlangen in de maagstreek toen ik juist de deurbel beantwoord had en daar was het meisje van twee huizen verder voorbijgekomen, drentelend met een kleine nette man - naar zijn achterkant te oordelen van het soort dat huwelijksaanzoeken doet vervuld van verantwoordelijkheidszin. Men zou zeggen, dat meisje daar heb je nauwelijks eens tegen geglimlacht in het voorbijgaan, en niet meer aan gedacht dan je aan iedereen met zo'n glimlach zou doen: dan is het toch niet erg? Juist wel. Ik zag tuinen met lampions tussen de bosjes, blote ruggen van blonde meisjes drentelend met nette mannen, en hoorde de muziek uit de zaal en het gelach uit het donker aan de andere kant van het vijvertje. Het was allemaal niet voor mij; onbereikbaar.

Zo kunnen uit de pure verbeelding de oude gevoelens nog opkomen die zich bij de praktijk van liefde en aardigheden niet meer durven te vertonen. Het doet mij denken aan het doorborende verdriet dat ik gehad heb een paar jaar geleden toen ik J. zag vertrekken nadat wij een nacht in bijna volmaakte onschuld in hetzelfde huis hadden doorgebracht. Ik zou nog een paar dagen in de stad zijn maar had geen enkele poging gedaan om een nieuwe afspraak te maken: niettemin, toen ik haar het straatje uit zag gaan, en voorgoed de hoek omslaan, dacht ik dat het verder uit moest zijn met aardigheden. Nog zie ik haar stappen, het ronde hoofdje gebogen... want het was een wegdek van keien, zij moest uitkijken waar zij liep... Het was te aangrijpend, ik wilde het nooit meer beleven. Voor het opwekken van zulke emoties is namaak niet te vervangen.

Nee, het woord namaak is verkeerd gebruikt, alsof er een vergelijking gemaakt kon worden met een origineel product dat zich kenmerkt door rust en logica. Het is niet namaak, het is alleen de verbeelding die losgeraakt is van de praktijk. Ik houd er niet van; er is niet altijd iets aan te doen, het is menselijk, maar aangemoedigd moet het niet worden. De verbeelding moet weerlegd worden met de praktijk, zoals de praktijk het wordt met de verbeelding; uit de ondervinding van het touwtrekken tussen die twee kan af en toe de werkelijkheid herkend worden van het eigen bestaan.

De toepassingen hiervan zijn zonder tal. Een ervan is mijn bezwaar tegen James Purdy, wiens veelgeprezen novelle 63: Dream Palace ik twee keer gelezen heb in bewondering en onverschilligheid. ‘Fenton Riddleway is vague as a dream to me’, zegt een vrouw daar, en Parkhearst antwoordt ‘That means he is more real to you than anybody’, waar zij nog eens ‘How could it mean anything else?’ bovenop doet. Onaanvaardbaar. Het hele werk van Purdy is doortrokken van het idee dat de werkelijkheid in de droom gevonden moet worden; de ondervinding van de praktijk wordt altijd in een discrete droomtaal gevangen, alsof de binnenwereld de enige waarheid is, en het probleem van het leven dat wij daar niet onafgebroken kunnen verblijven. Alle gebeurtenissen en waarnemingen zijn in die wereld geladen met betekenis. Niemand weet wat zij betekenen, Purdy zelf ook niet; maar hij zoekt de sterkst mogelijke overtuigingskracht voor zijn verhaal door overal geheimen te suggereren.

Zo werkt het voor sommige mensen van nature; voor anderen helemaal niet. Nooit is de ondervinding zo overtuigend voor mij als wanneer niets meer iets anders dan zichzelf is.

Je levert jezelf toch wel makkelijk uit aan de mensen met zo'n journaal, daar zou ik waarschijnlijk zelf het meest geen zin in hebben, zei A. Ik antwoordde dat het erg meevalt. Als iemand al denkt dat hij er vat op mij mee krijgt, zal hij toch nog niet veel kunnen beginnen; en van mijzelf uit gezien

[p. 16]

blijft het element van ‘kwijtraken wat je kwijt wil’ er altijd duidelijk in. Dat geldt ook voor de bescheiden cultus van de kluns in mijzelf, trouwens makkelijk te beschouwen als een teken van onverwoestbaarheid in de zelfachting.

Nee, met het journaal lever je jezelf niet uit; zo aanhoudend ophelderend over de eigen aard, ben je veel te veel bedacht op onwillekeurige bekentenissen om ze nog te laten ontsnappen. Het gaat ook eigenlijk minder over jezelf naarmate het meer over jezelf gaat. Al die geïsoleerde ondervindingen hebben een karakter van fragmenten van algemene menselijkheid, toevallig door mij ondervonden zoals vermoedelijk door vele anderen.

Een verhaal schrijven over een gefingeerde ander is gevaarlijker. Dan ben je geconcentreerd op die ander, en verslapt de aandacht voor de zelfbescherming; toch komt het uit de eigen ondervinding, er kan ongemerkt allerlei overgevoeligs naar buiten kruipen. Gelukkig is het dan weer voor een lezer moeilijker om er conclusies uit te trekken, denk ik als geruststelling wanneer achteraf de agitatie opkomt, in de vorm van ‘dat had ik niet moeten doen, nu ben ik er geweest’. Nog geruststellender is dat het voor niemand veel verschil maakt of ik zus of zo ben. Daar is dit werk in ieder geval goed voor: om de druk op te heffen van de samenleving als tegelijk zorgzame hoeder en ijzeren rechter. Het gevaar is geloof ik voor de meeste bekenners vooral dat zij overstelpt zullen worden door het besef van de enorme onverschilligheid om hen heen.

Recept om de appreciatie te verlevendigen voor de dingen die zijn wat zij zijn: een kwartiertje denken aan een volgende oorlog, desnoods geholpen door wat lektuur over de bescherming burgerbevolking. Explosies, branden, ruïnes, de landen ontvolkt, de kinderen vermonsterlijkt.

Kijk nu maar eens wat de wereld levend is. Aan de overkant komt papa thuis, een van



zijn kinderen doet hem open en gaat dadelijk aan de deurknop hangen; de slungelige jongen aan de overkant speelt weer popmusic op zijn gramofoon, altijd dezelfde langspeelplaat; er komt een invalide oude mevrouw langs, in haar wagentje geduwd door een gezelschapsjuffrouw, met haar handen uitgespreid op het dekentje over haar knieën; en daar is een man met een ronkende sportwagen, hij staat even stil voor een schreeuwende conversatie met twee bekenden te voet, en patst intussen kracht door af en toe wat gas te geven.

Dat is het leven, en meer heb ik niet nodig: verbeelding en praktijk precies passend op elkaar, totdat ze zich weer splitsen als de ontevredenheid en behoeften zich herstellen.

Onweerstaanbaar naar de slaap gedreven worden, in het midden van een grauwe middag, uitgestrekt op de vloer; en dan een kwartier later wakker worden wanneer de zon juist doorbreekt. Een soort recept alweer, maar afhankelijk van die zon. Blijven liggen met de ogen dicht, luisteren naar de geluiden van de straat, en met de hand een beetje roeren in de resten van de wind die door het raam komen. Dat is het geluk, en zelfs letterlijk inspirerend. In de wereld van dat welbehagen zijn denkbeeldige figuurtjes te onderscheiden, en het is zielig voor ze dat het ook voor hen niet duren kan.

Andere inspiratie van de laatste dagen: de ontmoeting op de trap met de logé van een huisgenoot, wel meer gezien, nog nooit gesproken. De hardnekkige moeilijkheid van die conversatie! Hij lachte veel te veel, waarschijnlijk had hij met hetzelfde te kampen. Eenmaal scheef begonnen gaat zo'n gesprek hulpeloos door in zijn kromme trant, met onhandige woorden en stijve grappen, steeds verlengd omdat het eigenlijk nog niet begonnen lijkt; daarbij treedt een gewaarwording op van druk op het borstbeen, die langzaam opgeheven wordt als het eindelijk uit is: Ik ga maar eens door, haha- Jaja, haha, ik ook - Tot zien, haha - Tot ziens.