Hollands Weekblad. Jaargang 3

Reis naar Rusland
Deze aantekeningen zijn gemaakt tijdens een bezoek aan het vijfde wereldcongres voor biochemie dat van 10 tot 16 augustus j.l. in Moskou is gehouden.
P. Borst

Wonderlijke mannen, de Poolse douane. Uit een vooraf uitgereikte verklaring blijkt dat zij geen bezwaar hebben tegen de invoer van vuurwapens. Wie daarentegen meer dan 250 gram paddestoelen of een accordeon met meer dan 96 toetsen in wil voeren, wordt geweerd. De KLM voegt hier nog een aantal schrikaanjagende waarschuwingen aan toe, o.a. dat het nemen van foto's vanuit de lucht of op de grond ten strengste verboden is in Polen. Natuurlijk blijkt dit onzin te zijn. Evenals in Moskou mag er in Warschau vrijuit gefotografeerd worden. In een pauze tussen twee vliegtuigen trekken we haastig in een taxi de stad in: eindeloze blokken huurkazernes, minimumbouw in hoog temp in elkaar geflanst zodat de mensen tenminste droog zitten. De stad wordt gedomineerd door het Paleis voor Kultuur en Wetenschap, een cadeautje van de Russen. Het is één van die groteske banketbakkersprodukten, waar de Russische architekten patent op hebben. Boven in het gebouw is een kleine tentoonstelling ingericht waarin de plannen voor de verdere opbouw van de stad zijn weergegeven. Al deze plannen dragen een Westers stempel en van socialistische barok valt weinig te bespeuren.

Van het oude stadsdeel van Warschau is een deel weer in oude stijl opgebouwd na de oorlog, maar dat is nauwelijks zichtbaar, waarschijnlijk door de slechte kwaliteit van het materiaal. De Amsterdamse grachtenhuizen zien er nieuwer uit. Op één van de herbouwde stadsmuren stuiten we op een openlucht tentoonstelling van non-figuratieve schilderijen. De bijzonder kleurig geklede vervaardiger vertelt dat er ongeveer 20 ‘abstractionist painters’ in Polen zijn. De overheid legt hun geen moeilijkheden in de weg, hetgeen trouwens wel blijkt uit deze openlucht expositie. Hij informeert belangstellend naar de technieken die in de Nederlandse non-figuratieve schilderkunst worden gebruikt en hij blijkt vooral gerustgesteld als ik niemand weet te noemen die in zo ruime mate klonten plastik in zijn schilderijen verwerkt als hij. Kennelijk is in de schilderkunst de prioriteitenjacht even scherp als in de biochemie.

Wij arriveerden in Moskou een dag voor de intocht van Titov, een mooie gelegenheid om een dergelijk feest van dichtbij te bekijken. Volgens de officials van Intourist, het staatsreisbureau, had het weinig zin om de stad in te gaan; het centrum was hermetisch afgesloten, ook voor toeristen, en we zouden Titov nooit te zien krijgen. Eerst leek het er op of ze gelijk zouden krijgen. Zelfs ons congres-speldje, dat goed is voor een aantal politie-controles, brengt ons niet verder dan het Moskou hotel, 500 meter van het Rode Plein. Hier vandaan is goed te zien hoe de eindeloze stoet van Moscovieten, die je op het filmjournaal altijd zo ordelijk over het Rode Plein ziet trekken, wordt geformeerd. Vanuit de Gorkistraat en zijstraten komen kolonnes van een man of 10 breed, die op het plein voor het Moskou hotel samensmelten tot een lint van omstreeks 8 kolonnes breed dat continu doorstroomt over het Rode Plein. De grenzen tussen de kolonnes worden tot het Rode Plein door rijen soldaten gemarkeerd. Op het Plein zelf wordt hun taak door arbeiders overgenomen kennelijk om niet te veel soldaten op film en televisie te krijgen. Door dit systeem ontstaat een snelle en ordelijke doorstroming zonder knopen voor het Mausoleum, waar-

[p. 5]

op Chroesjtsjew en zijn astronauten het défilé staan af te nemen.

De stoet zelf heeft meer weg van een gigantische kermis dan van een parade. Hele buurten trekken voorbij, mannen, vrouwen, kinderen en baby's, meegedragen op de arm en al lang uitgeput in slaap gevallen voor het Rode Plein in zicht komt. De mensen sjouwen met eindeloos veel vlaggen en vlaggetjes, bloemen, al grotendeels verlept door de warmte, en portretten van Gagarin, Titov, Lenin, Chroesjtsjew en andere hoge partijleden. Op elke 500 mensen een fanfarecorps. Als de kolonne stokt dansen de mensen op de weinig gevarieerde wijsjes van de koperblazers, of ze slippen naar de kant voor een ijsje of een glas priklimonade.

Erg gevaarlijk ziet het Rode Leger, dat voor de afzetting zorgt, er niet uit. De soldaten zijn allerminst opgesierd, vaak stoffig en de glimmende-knopen-glimmende-laarzen-heroïek ontbreekt ten enen male. Bevelen worden niet geschreeuwd maar doorgegeven. Herhaaldelijk ziet men officieren met hun soldaten in debat over een gegeven order. Als de stoet niet opschiet gaan ze op de stoeprand zitten om een sigaretje te paffen. Het is wel moeilijk om er potentiële wereldveroveraars in te zien zoals ze daar zitten in de zon met hun goedhartige, boerse gezichten.

Omdat we na enige uren kijken naar het langstrekken van de Moskovieten ook zelf Titov wel eens willen zien proberen we ons in de stoet te dringen. Een paar maal worden we teruggestuurd maar uiteindelijk vinden we een gat. Het toeval wil dat we achter een vaandel met de kop van Stalin er op terecht komen, de enige afbeelding van Stalin die we tussen duizenden portretten hebben kunnen ontdekken. Zo krijgt onze mars toch nog iets van een demonstratie tegen het huidige Russische bewind. (Dit ten behoeve van mijn B.V.D. dossier). De arbeiders waar wij tussen lopen doen eerst nog wel pogingen om ons uit te leggen dat we niet in de stoet thuis horen maar als ze merken dat we geen Russisch verstaan geven ze het al gauw op. Na een uur voortschuifelen achter Stalin bereiken we het mausoleum, waarop de kosmonauten nog onvermoeid staan te lachen en te wuiven. Ondanks het feit dat de mensen al uren staan, lopen, hangen en schuifelen, zijn ze vrolijk en enthousiast, zonder fanatisme. Het kan zijn dat dit soort massale demonstraties van boven af georganiseerd wordt, maar het lijdt m.i. geen twijfel dat de mensen voor hun plezier meelopen.

Hoe trots de Russen wel op hun kosmonauten zijn bleek nog eens bij de opening van het congres. Een serie Russische hoogwaardigheidsbekleders kwam aan bod en elke keer opnieuw culmineerde het betoog in twee namen: Joeri Gagarin en Herman Stepanovitsj Titov. Met biochemie hebben deze twee natuurlijk weinig te maken. Maar op biochemisch terrein is er weinig recent werk waar de Russen op kunnen stoffen. De Russische voordrachten die ik tijdens het congres gehoord heb bevatten oude tot zeer oude koek, gelardeerd met pure onzin. Laboratoria heb ik niet gezien maar uit de voordrachten lijkt het wel waarschijnlijk dat hun technische outillage 10-20 jaar achterop is. Maar het is natuurlijk mogelijk dat ze zich op enkele biochemische terreinen gespecialiseerd hebben, b.v. chemische oorlogsvoering die geen programmapunt van het congres vormde.

In de periode waarin wij in Moskou waren, werd in Berlijn de sectorgrens gesloten. De Moskowse kranten bevatten nogal wat spotprenten met Adenauer als centrale figuur en ook in radiouitzendingen werd het woord Berlijn nogal eens genoemd. Desondanks was er op straat en in de Métro geen spoor van vijandigheid tegenover ons, hoewel wij altijd direct als buitenlanders werden herkend. Kennelijk is de officiële ophitsing óf weinig uitgesproken óf weinig effectief. Wel een verschil met Portugal waar je volgens G. sinds Amerika de Portugese Angolapolitiek openlijk heeft afgekeurd maar beter geen Engels op straat kunt gebruiken.

Het verkeer in Moskou is nauwelijks voldoende om de wijde straten en enorme pleinen enigszins op te vullen. Zelfs op spitsuren zie je nooit opstoppingen. Het aantal auto's is gering en er wordt vaak bijzonder hard gereden, wij hebben wel 100 km/uur gehaald in een taxi in het centrum van Moskou. Er zijn geen andere steden van deze omvang waar je dat nog doen kan. Je ziet een enkele motorfiets, scooter of fiets; geen bromfietsen, kinderwagens of honden. Lopen, métro of bus lijken de belangrijkste vervoermiddelen voor de gemiddelde Moskoviet. In de bussen ontbreken conducteurs. De mensen doen geld in een trommel en scheuren zelf een kaartje af. Zo te zien ontbreekt iedere controle.

Kroegen zijn zeldzaam, terrasjes ont-

[p. 6]

breken. Wel kun je overal op straat aan stalletjes ijs, limonade of pruimensap krijgen. Er zijn zelfs hier en daar limonade-automaten, die echter meestal niet werken.

Politieagenten zijn opvallend goedmoedig en behulpzaam en de gemiddelde Moskoviet lijkt weinig ontzag voor uniformen te hebben. Zo zag ik op de dag van Titov's intocht de menigte in een Métro-station een politiecordon doorbreken. De agenten lieten zich hierbij luid tegensputterend onder de voet lopen zonder kwaadsappig te worden. Er werd niet met gummiknuppels gezwaaid, laat staan met andere wapens. Op zo'n moment valt de vergelijking tussen Duitsers en Russen toch wel sterk in het voordeel van de Russen uit.

De al eerder gesignaleerde banketbakkersbouwstijl heeft kennelijk zijn beste tijd gehad. Midden in het Kremlin tussen de oude vestingsmuren en de, met fraaie koperen minaretten gesierde, kerken wordt tenminste een glas en staal constructie neergezet die sterk doet denken aan het nieuwe G.A.K. gebouw in Amsterdam. Elders in de stad zagen we nog een bioscoop en een hotel in dezelfde stijl.

Het verlaten van Rusland heeft voor een paar Nederlanders nog onverwachte moeilijkheden met zich mee gebracht. Op het vliegveld ontstonden weer de gebruikelijke administratieve bottlenecks die al gauw geheel dichtslibten toen bleek dat de passagierslijst niet klopte. Na enige chaotische uren waarin nog eens duidelijk bleek dat sommige Nederlandse namen niet adequaat in het Russisch kunnen worden weergegeven bleven er 7 mensen over die niet geboekt waren. Drie hiervan konden nog geplaatst worden en toen het vliegtuig uiteindelijk 2 uur te laat vertrok bleven er vier Nederlanders achter tussen wal en schip. De Russische luchtvaarmaatschappij Aeroflot deelde mee dat zij niet op de passagierslijst voorkwamen en dat de Aeroflot dus niets voor ze doen kon. Het staatsreisbureau Intourist hield vol dat de plaatsen geboekt waren en dat de fout bij de Aeroflot lag. Zes uur verliepen met vruchteloze discussies over de schuldvraag. Hierna was Intourist uiteindelijk bereid de gestrande passagiers terug naar de Universiteit te brengen. Daar was echter niet gerekend op hun terugkeer en de administratieve machine maakte het verstrekken van een gratis maaltijd en logies onmogelijk. Op dit moment slaagde één van de Nederlanders er in om de secretaresse van professor Oparin aan de telefoon te krijgen. Deze Oparin was de voorzitter van het organisatie comité van het biochemische congres en hij is een belangrijk man in de Sowjet-oligarchie. De secretaresse arriveerde 10 minuten later en binnen het kwartier hadden de Nederlanders etensbonnen, logies, een vliegtuig naar Amsterdam en een zak perzikken (als troost); verder waren telegrammen verzonden naar Nederland waarin familieleden van de vertraging op de hoogte werden gesteld. Toen zij de volgende morgen bij het vliegveld aankwamen werden zij daar al opgewacht door een speciale afgezant van Oparin, die hen binnen 10 minuten door de douane loodste ondanks het feit dat hun visa inmiddels verlopen waren.

De moraal van dit verhaal is duidelijk: in een klassemaatschappij als de Russische is het van belang om over de juiste relaties te beschikken. Wie die niet heeft kan in moeilijkheden komen.

Voor de liefhebbers van Tom Lehrer: In de tuinen voor de Moskowse Universiteit, op een rij met Pavlov, vonden wij een borstbeeld van de great mathematician Nicolai Ivanovitsch Lobaschevsky. Ik ga nu wel twijfelen aan Lehrer's fantasie. Zou Harvard University soms ook werkelijk bestaan?