Hollands Weekblad. Jaargang 3

Onder water
J. Pen

De wereld is te groot. Van mij hadden Vasco da Gama en Columbus wel thuis mogen blijven. Al die Brazilianen, die Eskimo's en al die Chinezen die er ook nog blijken te zijn - het is teveel. Al deze volkjes zijn druk in de weer, of gewoon bezig met iets - een drukkend feit, dat alleen verdraaglijk wordt door er niet aan te denken. De vooruitgang van de verkeerstechniek, al nauwelijks prettig op zichzelf, maakt het steeds moeilijker vreemde existenties te veronachtzamen. Wie zat ooit voor zijn genoegen in een vliegtuig? Ik althans niet. Vroeger dacht ik, dat het mettertijd wel zou wennen, maar als het deksel wordt dichtgeschroefd, het plafond naar omlaag zakt en de koeien opeens verontrustend klein worden, komt de oude angst altijd weer terug. Inwikkelen in de New York Times helpt wel wat, maar niet genoeg. En de vreemde volkeren komen dichterbij - niet, zoals 't hoort, door een belangwekkende enkeling in onze richting af te vaardigen, tot verrijking van de provinciale sociologie, maar andersom.

Alsof de uitdijende wereld niet verontrustend genoeg was, wordt er voortdurend gewerkt aan nieuwe dimensies. De historici zijn al lang bezig, en de gedachte dat onafzienbare generaties ons voorgingen schijnt velen te kalmeren. Mij niet, maar de geschiedenis houdt zich in zoverre rustig dat zij niet driftig op ons afkomt. Stil laten zitten; alleen de experts en de liefhebbers zijn er mee bezig, en dat moeten zij dan maar weten.

Dat geldt vooralsnog ook voor de ruimtevaart. Wij hebben in die zogenaamde ruimte natuurlijk niets te maken. De technici willen dat niet zien, en zij laten zich helaas door G. van den Bergh niet tegenhouden. Maar zolang alleen onwaarschijnlijke figuren als Joerie en Virgil in de neuskegel worden gebonden is 't niet erg. Het valt te hopen, dat de ruimte over genoeg afweer beschikt om al te ambitieuze en massale opstijgingen te ontmoedigen. Anders ziet het er niet best uit; het deugt daarboven allerminst. Zelfs mag de mogelijkheid niet worden uitgesloten dat we er wezentjes zullen ontmoeten, waarbij vergeleken de Arabieren een rustig en probleemloos volk vormen. Maar: geen zorgen voor morgen. Vandaag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.

Het blijkt nu, dat ook onder de waterspiegel geweldige dimensies kunnen worden toegevoegd. Destijds zakte zekere Beebe of zoiets in een stalen kogel naar de zeebodem; dat was zijn zaak. Duikbootbemanningen werden onder verontrustender omstandigheden naar gebieden gejaagd, die de mens vreemd zijn; maar daarvoor golden speciale excuses. Ik ervaar nu echter, niet zonder schrik, dat het zeeoppervlak doordringbaar is met eenvoudige middelen, binnen ieders bereik. Een plastic apparatuur, bestaande uit een motorbril en een luchtpijp, opent een nieuwe wereld, waarvan reeds op het allereerste gezicht duidelijk is, dat wij er niet thuishoren. In theorie was dit bekend, en ook in het Groninger zwembad, dat onder de naam De Papiermolen vele (te vele) bezoekers trekt, is een ruitje aangebracht dat ons de gelegenheid biedt zwemmende personen onder een ongebruikelijke hoek waar te nemen. Maar een zwembad is een

[p. 7]

zwembad en Groningers blijven Groningers. De Middellandse zee echter, die in hoofdzaak dient om fraaie vergezichten te ondersteunen, een natuurlijke en aangename afsluiting van stenige strandjes te vormen en gelegenheid dient te bieden voor kalm zwemmen, bezit een derde dimensie die associaties oproept met de benauwdste ogenblikken van Columbus en kapitein Grissom.

Dat het daaronder niet deugt werd goed uitgedrukt door onze jongste zoon, die van zijn eerste snorkelduikje boven kwam met de woorden: ‘eerst was ik erg alleen, maar toen kwam er een visje’. Een gebied, waar de vissen troost moeten bieden, is blijkbaar het onze niet. En dan te bedenken, dat hij helemaal niet ver onder was; zijn hele rug en zijn achterhoofd staken nog boven water uit. Deze ongure wereld is vlakbij. Steeds meer tijdgenoten vertoeven erin. Het Elbaanse strandleven speelt zich meer en meer af in de groenverlichte ruimten waar de vreemdste ontmoetingen op ons wachten. Achter iedere rots schuift een plastic pijpje door het water. Zelfs mijn eigen jongens vertoeven een groot deel van de dag in dat andere universum, met een schepnetje jagend op de autochtone bewoners. Gelukkig krijgt mijn vrouw gauw, dat wil zeggen na vijf minuten, last van ademstoornissen omdat onze apparatuur onvolmaakt is. Zij is dan echter reeds bekoord door vele anemonen en een vreemd lachende makreel. Er wordt aangedrongen op de aanschaf van meer geperfectioneerde toestellen, maar dat kon tot op heden worden tegengehouden

Wat het eerst opvalt aan de nieuwe wereld is, dat het er groot is, dat men er niet meer uit kan, en dat normale begrippen er een hoogst onvoldoende houvast opleveren. Het licht is er verkeerd. De bodem, of wat daar voor wordt versleten, is ver weg. De tijd klopt niet. Er gebeurt weliswaar niet veel, maar alles is mogelijk. Kleine vlugge catastrofes liggen overal te loeren. Onvoorstelbare dreigingen sluiten de bezoeker van alle kanten in. En voor alles: wij zijn daar niet gewenst. Wij zijn misschien ook niet gewenst in Laos, en zeker niet onder Arabieren, en vooral niet in de ruimte; maar de ongewenstheid komt onder water al heel massief op ons af.

Paul Bowles laat zijn Amerikaanse burgers zo opgezogen raken in de Noordafrikaanse woestijn, dat zij huis en haard achter zich laten en halfvrijwillig hun volstrekte ondergang tegemoet gaan. De zeespiegel biedt nog minder beschutting dan de Sheltering Sky. De groene grotten zuigen en trekken. Ik herhaal het: het deugt er niet. Mensen moeten thuis blijven, niet omdat Confucius dat gezegd heeft, maar omdat het zo hoort. China is misschien goed voor de Chinezen, al kan ook dat worden betwijfeld; de lucht is voor de vogels, de ruimte is, hopelijk, voor niemand; de zee is voor de monsters. Voor ons zijn de kalme steden en de kleine dorpen. zoals Helpman. Daar wordt om vier uur thee gedronken, en daar heerst de weldenkendheid. Men kan Helpman meenemen in trein en auto, men kan het overplanten naar eilanden in de Middellandse zee, want ook daar heeft de dag vierentwintig uren en wordt te rechter tijd de thee ingeschonken. Maar niet onder water.