Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 12]

Zondagnamiddag in het stedelijk park
Marnix Gijsen

Dat de ledigheid des duivels oorkussen is, werd mij van jongsaf aan in hart en geest geprent. Trouwens, indien iemand ter wereld in staat was het probleem der eeuwige beweging op te lossen, dan was het moeder, want zelfs de enige uren van de week dat er werkelijk niets te doen was, de zondagmidmiddag, wist zij te vullen met nuttige of verstrooiende bezigheden. Ofwel sleepte zij vader, mijn broer en mij naar een randgemeente waar we in de schaduw van een lommerrijke dreef, op de berm van een gracht gezeten, naar bonte, eindeloos kauwende koeien keken, aldoor de ‘goede buitenlucht’ inademend, ofwel wandelden we, onder haar energiek geleide, naar het stedelijk park waar we luisterden naar de muziekkapel die opgewekte, klaroenende deuntjes speelde.

Ik had een afschuw van die uitstapjes, al zei moeder dat het park de ‘longen der stad’ waren en dat, temidden van al die stenen en dat cement, ieder kind door tuberculose bedreigd werd. Een lange tijd heb ik een anthropomorfistische voorstelling van de tuberculose gehad: ik zag die ziekte als een figuur die het midden hield tussen een geschubde draak en een rode duivel. Later heb ik er alles over geleerd wat er over te leren was en dan zag ze er nog afschuwelijker uit.

Wáár moeder haar wijsheid had opgedaan is mij onbekend, maar zij vertelde ons dat ons stadspark, deze kleine, perfecte driehoek, uitgespaard tussen de hoge huizenblokken, een achtste wonder der wereld was. Niet alleen bezat het een vijver met boosaardige zwanen - (ze hadden eens met hun bek een baby gedood) - en met gezellige eendjes, maar er was zelfs een ‘berg’, een bescheiden heuveltje in feite, en er was een brug over het water die lichtjes bewoog als men er over liep en er waren tal van beelden die lokale grootheden voorstelden en aan de linkerkant, naast ons plaatselijk ghetto, zaten op de banken mannen met baarden als die van onze stroomgod Scaldis: die lazen in dikke boeken vol zwarte krabbels en kronkels en het waren Joden. Zij waagden zich niet in het overige deel van het park: dat was het domein der Christenen die hun zondagswandeling deden. Ze bleven trouw aan de buitenkant.

In moeders ogen had muziek iets magisch. Ze bewonderde de kapelmeester die een krijgshaftige snor droeg en die soms schokkend bewoog alsof hij aan de vallende ziekte leed, dan weer mollig op de heupen wiegde wanneer hij zijn vrij middelmatige muzikanten wilde bewegen een subtiele passus recht te doen wedervaren. Hij was daarbij prachtig uitgedost in een grasgroen uniform met vele gouden tressen en op zijn sjako droeg hij drie, vier uitdagende haneveren. Het is waar dat zijn broek erg nauw spande en dat zijn machtig achterwerk al te zichtbaar werd wanneer hij met beide armen hoog in de lucht gesticuleerde, want zijn jasje was zeer kort. Ik zat op dat moment te wachten en proestte het telkens uit wanneer hij zijn fortissimo deed opklinken. Moeder nam me mijn hilariteit altijd heel kwalijk, maar ik vond soulaas bij mijn broer die beweerde dat de titel van het stuk ‘Poète et paysan’ diende uitgesproken ‘poet-en-paisan’ want we waren het met dat Franse programma natuurlijk niet eens.

Onze fanfare had een uitgelezen repertoire: wat aan volume uit koper kon gehaald worden, haalde ze er uit. Ik had bij Baudelaire geleerd dat kopermuziek ‘verse de l'héroisme au coeur du citadin’, dat kopermuziek het heldendom in het hart der stedelingen wakker roept. Daarvan kan ik getuigen. Men moest maar naar moeder kijken wanneer de muziek aanzwol gelijk een rukwind onder het stille lover: hoe kaarsrecht zat ze daar, haar mooie, volle buste strak in satijn geregen, haar kapsel, naar de mode van de dag, gelijk een zware helm en om haar hals een hoog zwart-kanten kraagje. Hoe bezield straalde ze, terwijl vader nonchalant aan zijn zondagse sigaar trok en nu en dan, met een lichte beweging van zijn pink, een halve vinger as op de grond tipte.

[p. 13]

Zo zaten we gevieren voor de kiosk. Soms betrok de hemel verraderlijk vlug en stroomde de regen in emmers naar beneden en vluchtten wij onder de bomen of naar de kiosk en dan kregen we de muzikanten, deze magiërs, van dichtbij te zien en moeder vroeg zich bezorgd af hoe de kapelmeester, met die mooie haneveren op zijn schitterend hoofddeksel, zou thuis geraken. Maar meestal werden we niet gestoord door wat men zo euphemistisch ‘plaatselijke neerslagen’ noemt.

Mijn broer, die toen reeds wijs en vooruitziend was, las een boek. Ik zat echter ongemakkelijk op die bank want mijn voeten raakten de aarde niet en dikwijls werkte het muziekprogramma op mijn zenuwen. Het is slechts een vijftal jaren later dat ik muziek ben gaan waarderen want in dié periode veroorzaakte ze me gewoon physisch ongemak. Ze werkte vooral op mijn ingewanden; orgelmuziek maakte me woest en toen ik voor het eerst werd blootgesteld aan de geluiden van de saxofoon, had dit op mij het effect van een laxatief. Hoe dieper de klank, hoe dieper de weerklank in mijn gedarmte.

Ik herinner me niet meer waaruit het programma van die middag bestond - trouwens er was weinig variatie van zondag tot zondag - maar het balanceerde zoals steeds tussen geweldige uitbarstingen en fluisterende muzikale insinuaties. Moeder die me met één oog observeerde, besefte wel dat ik me dood verveelde. Plots zei ze: ‘In dit park zijn allerlei interessante beelden aangebracht, ga ze eens bekijken maar zorg dat je terug bent bij het einde van het concert’. Geen rust, geen duur voor moeder. Ik moest op verkenning uit. Vlug gleed ik van de bank en begon mijn tocht door het park.

Een uur lang tenminste zou ik vrij en zelfstandig zijn. Ik mocht doen wat ik wilde. Vader en moeder zaten veilig bij de kiosk, mijn broer, mijn vriend en toeverlaat, mijn barmhartige biechtvader en ironische criticus bij tijden, zag me weglopen en riep: ‘Pas op voor de zwanen!’ ‘Ik ben geen baby’, zei ik. Ik was toen geestelijk nog wel een baby maar ik zou niet als een baby terugkeren. Eerst rende ik door de kronkelende lanen van het park, een losgebroken veulen, maar toen dacht ik aan de culturele opdracht die moeder me had gegeven en ik inspecteerde plichtsgetrouw de standbeelden.

Daar stond, te midden van een voorbeeldig gazon, een gulden beeld van Eros. Zijn naam was onderaan in het marmer gebeiteld. Ik keek naar zijn slanke gestalte, naar zijn smalle heupen en naar een onverklaarbaar doekje dat voor zijn midden wapperde, puur goud. Het maakte geen indruk op mij. Ietwat verder hield ik stil voor het monument van een schilder die een halve eeuw lang niets anders had gedaan dan pluimvee uitbeelden. Hij was, zo zei het opschrift, de Meester van het Hoenderhok. Hij stond levensgroot afgebeeld in marmer van Carrara - de duurste soort - en hij keek blijkbaar met welgevallen naar een van zijn doeken dat ook in het marmer was weergegeven: men zag zijn trouwe onderwerpen, hanen, ganzen, eenden, een pauw en, nobel en dreigend met wijdopen vleugels op de achtergrond, een boosaardige zwaan. Andermaal bleef ik onberoerd.

Ik heb nog veel meer standbeelden gezien, dingen in smeedijzer, die gevechten voorstelden tussen arenden of gieren, een beeld van een dichter die het hoofd liet zakken en wiens moede rechterhand haast niet in staat bleek zijn ganzenveder vast te houden. Hij was de eerste dichter, die in onze letteren, het had gewaagd een proletarisch onderwerp te behandelen. In plaats van over kwijnende jonkvrouwen en zieke jongelingen te schrijven, had hij het lot bezongen van een metselaarsjongen die van een stellage gevallen was, morsdood natuurlijk. Ik had er menige traan om geschreid.

Moeder had dit stellig niet voorzien, maar er was ook een beeld dat een jonge naakte vrouw voorstelde, die een lauwerkrans reikte naar de buste van een man met een baard die haar niet de minste aandacht verleende. Toen ik met open mond dit monument stond te bekijken - het stelde een verdienstelijke wethouder voor, heb ik later vernomen - bleef een pater naast me stil staan die me streng monsterde. Hij zei niets en ik bekeek zijn lange vogelgestalte en vroeg me af wat hij wilde maar ik voelde wel dat het iets moest te doen hebben met die naakte juffrouw. Mistroostig schudde hij zijn hoofd en zei bitter: ‘Zó jong en zó bedorven’. Ik begreep hem niet en rende vlug weg.

Behalve van vader en moeder, had ik een spontane afkeer en schrik van alle volwassenen. Ze hadden altijd iets op me aan te merken, of ze overstelpten me met wijze raad, of ze waarschuwden me tegen allerlei gevaren waarvan ik niets begreep en die ze niet omschreven. Er was maar één goed en verstandig mens in deze wereld, mijn broer. Maar die zat bij de kiosk met zijn scandinavische roman, deel drie, en ik werd van dat gekke beeld weggejaagd door die magere zwarte kraai!

Men mag in ons stedelijk park niet door de bosjes lopen, men moet op de wandelpaden blijven, maar de bewakers stonden

[p. 14]

toen allen bij de kiosk en zelfs, als er een zou opdagen, kon hij me enkel verjagen omdat ik het reglement overtrad.

Resoluut verliet ik het pad en drong de bosjes binnen. Ik deed wat niet mocht! Ik was mijn eigen meester!

De takken sloegen in mijn gezicht, ik struikelde soms of gleed uit op rottende blaren maar het was alsof ik door een oerwoud trok. Ik verwachtte vroeg of laat een aap te zien neerklauteren uit de bomen of een glimmende slang tussen de dorre bladen te zien glijden. Ik was gelukkig en in hoge stemming. Ten slotte hadden die beelden in goud en Carraramarmer mij de keel uitgehangen. Die pater die me zo somber en zo afkeurend had bekeken - waarom wist ik niet - hinderde me niet meer: er was niets meer rond mij dan bomen en struikgewas. Vele jaren later heb ik pas begrepen wat er toen in mij omging: ik ondervond wat Karel Van de Woestijne heeft genoemd: ‘het adamische voelen’. De eerste morgen van de wereld.

Langzaam drong ik verder door in de bosjes tot ik plots gewaar werd dat ik niet alleen was. Ik hoorde stemmen, niet van volwassenen maar van kinderen en kort daarna stond ik aan de rand van een kleine opening in het bos. Daar lag een meisje op de grond, een tiental jaren oud. Een jongen van dezelfde leeftijd stond naast haar. Het kind trok haar rokje omhoog en spreidde de benen uit mekaar. Stokstijf keek ik toe. Het licht was toen zó gouden als het kan zijn bij ons op een lome zomeravond. Onbegrijpend zag ik haar kleine roze vulva die leek op die schelpen uit de tropen die vader soms meebracht van de haven. Ik stond op het punt te vluchten maar de jongen stortte zich op het meisje neer en zij kreet uitgelaten en spartelde met de dunnen benen en toen verscheen ik van uit het lover en stond over die twee kinderen gebogen en, door een onzeggelijke verschrikking bevangen, vroeg ik: ‘Wat doen jullie daar?’ En het meisje, door de jongen aan de grond gedrukt, lachte luidop en zei: ‘We spelen vader en moeder. We maken een kind’.

Toen stond de knaap op en ik zag dat het een vulgaire volksjongen was. Hij treuzelde aan zijn kleren, het meisje streek haar rokje glad. Van uit de verte hoorde ik de klok van de paterskerk en de laatste flonflons van het zondagse concert. Ik liep woest door de bosjes naar het wandelpad. Ergens bleef ik aan haken en de rechtermouw van mijn jas scheurde wel enkele centimeters, maar ik moest terug naar de veiligheid van moeder en vader en mijn broer, weg van het onthutsend mysterie dat ik had meegemaakt. Ik moest vergeten wat ik gezien had en wat mij achtervolgde: die witte dijen van het schrale kind en die kleine tere mond in het midden, dat wonder, dat geheim dat mij tot dan toe verborgen was gebleven. Nu was ik getuige geweest van iets dat ik zelfs aan mijn broer niet kon vertellen. Nu was ik voor het eerst van mijn leven geheel alléén.

‘We spelen vader en moeder’, had het kind gezegd en toen ik terugkwam bij de kiosk en mijn ouders op de bank zag zitten - moeder bewoog elegant met haar totaal overbodige parasol en vader was blijkbaar gelukkig dat de zondagse corvée ten einde was - toen bekeek ik ze allebei alsof ik ze nooit had gezien want hoe kon ik hun vergeven dat ze mij hadden verwekt zoals die kinderen het in het struweel gesimuleerd hadden? Ik zette me neer dicht naast mijn broer die hardnekkig verder las in zijn Skandinavische turf maar die opsprong toen moeder zei dat we taartjes gingen eten bij Bluecher, de beste patisserie van de stad.

Ze liep arm in arm met vader vooraan. Haar wespentaille was erg smal en ze zwierde haar parasol op en neer. Vader ging stram en voldaan naast haar. Mijn broer die voelhorens had, keek me vreemd aan maar stelde geen vragen. Hij praatte over de kindse grootvader, die in elk Skandinavisch boek voorkomt en over de waaiende winden en over al die kerels die consul zijn maar hij kon niet raden dat ik zo juist van de boom van goed en kwaad gegeten had en dat ik niets anders meer kon zien dan het blonde kind en haar naakte schaamte.

Ik zat stijf en ongemakkelijk in de patisserie. Men bood ons allerlei taartjes aan, een heel overdadig bord, en moeder, omdat ik me zo goed had gedragen en geen herrie had geschopt, zei dat ik mocht kiezen wat ik maar wilde. Ik bekeek het bord en plots zag ik een taartje dat leek op een schelp der zuiderzeeën en dat leek... en toen ging mijn maag omhoog en ik duizelde en ik liep naar het toilet en kotste gewonnen verloren. Even later kwam mijn broer die niets van

[p. 15]

mijn verwarring begreep maar die bij me bleef. Na een kwartier zag ik er weer presentabel uit maar ik versmaadde al het lekkers en dronk zwarte koffie en vader en moeder bekeken me bezorgd. Ze hadden me nog nooit een taartje zien weigeren.

Er zijn weken overheen gegaan en heel langzaam is dat beeld uit ons stadspark van mijn netvlies gewist. Toen ik kalm was geworden, heb ik eindelijk de moed gevonden aan mijn broer te vragen hoe kinderen in de wereld kwamen. Hij heeft het me eenvoudig en duidelijk gezegd.

Ik ben nooit meet naar het zondagnamiddagconcert in ons stedelijk park gegaan ook al foeterde moeder tegen me en zei ze dat ik stijfhoofdig en bot was. Ze heeft me eindelijk met rust gelaten en ik zat thuis met onze twee poezen, Luther en Calvijn en ik hoorde de vesperklok en ik probeerde Odusseus te volgen in zijn vele tochten, in het sonore zog van de heer Voss:

Sage mir Muse den Mann, den vielbereisten...

Het was heel vredig in huis en ik was veilig en ik wist dat vader, moeder en mijn broer zouden thuiskomen en dat ietwat later de lamp zou branden en het gezellig dampende avondmaal zou verschijnen en dat moeder later ik-weet-niet-wat zou gaan breien (want ledigheid is het oorkussen, u weet wel van wie) en vader zou met zijn krant in handen in slaap vallen en dan, vrij vroeg, zouden we allen gaan slapen want maandagmorgen kwam het er op aan fris en wakker te zijn. Het leven was geen grapje maar de zondag was een feestdag en men moest er alles uithalen wat men kon.

(Uit het boek ‘Allengs, gelijk de spin’)