Luther
P. Borst
In het kader van het Holland Festival hebben Den Haag, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht vorige week kennis kunnen maken met Luther, het laatste stuk van Osborne, gespeeld door The English Stage Company. Na Omzien in wrok en De humorist vond ik Luther niet alleen een tegenvaller maar zelfs een volledige mislukking.
Hiervoor zijn twee oorzaken aan te wijzen: Ten eerste heeft Osborne getracht bijna alle belangrijke gebeurtenissen uit Luther's leven in krap 3 uur samen te pakken, zonder er voldoende op te letten of deze scènes de toeschouwer essentiële informatie over Luther's karakter verschaffen. Hierdoor is de helft van het stuk niet veel meer dan ‘Son et Lumière’ voor het marktplein te Wittenberg, de Hervormer tot leven gewekt ten behoeve van het geschiedenisonderwijs op de middelbare scholen. Met toneel heeft dit even veel te maken als het Aalsmeerse bloemencorso.
De tweede oorzaak is dat Osborne met de pet gegooid heeft naar het karakter van zijn hoofdpersoon. In de eerste scènes brengt hij een jonge Luther op het toneel, ‘angry with himself and God’, die het klooster invlucht omdat hij het leven niet aan kan. Deze humorloze twijfelaar past totaal niet bij de historische Luther die in latere scènes op het toneel wordt gezet. Hierdoor ontstaat een idiote tegenstelling tussen de teksten die Osborne voor Luther heeft bedacht en de sappige uitlatingen die hij aan historische bronnen heeft ontleend en de toeschouwer ziet met verbazing hoe de devote, wereldvreemde monnik van het eerste bedrijf, in latere bedrijven terugkeert als gewiekst politicus, die zich met een mengsel van pathetische demagogie en boerenslimheid zelfs tegenover de paus weet te handhaven.
De voorstelling door The English Stage Company, met Tony Richardson als regisseur en Albert Finney als Luther was over de hele linie uitstekend. Desondanks kon het stuk zelfs als kijkspel nauwelijks boeien, waaruit wel blijkt hoe weinig mogelijkheden Osborne de spelers had gegeven.
Van de engelse toelichting bij het stuk was een lelijke nederlandse vertaling in het programma opgenomen die het origineel op de voet volgt behalve op één plaats waar plotseling een volledige zin is weggelaten. De engelse versie van deze zin luidt: ‘Who knows’, says Martin finally. ‘If I break wind in Wittenberg, they might smell me in Rome’. De leiding van het Holland Festival is kennelijk bang dat scheten in de schouwburg tot in de Tweede Kamer zijn te ruiken.
Auteursrechtelijk beschermd