Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 4]

De vrije zaterdag
Terugdraaien was wijzer
E. Damen

Zaterdags wordt er niet meer gewerkt, behalve door wat lieden, die krampachtig aan het vrije beroep vasthouden en wat dienstverleners, wier dienstverlening trouwens alle sporen van de vrije zaterdag draagt. Dit enigszins Amerikaans aandoende vrije tijdsniveau hebben we grotendeels te danken aan de loonpolitiek en niet aan de produktiviteitsstijging. Want als het aan de produktiviteitsstijging lag, zou het niet nodig zijn de overgebleven vijf dagen langer te werken, wat veruit de meesten moeten doen. Het toch al labiele evenwicht tussen produktie en verbruik is de laatste maanden duidelijk verstoord en de invoer gaat noodgedwongen omhoog. Aangezien het moeilijker wordt de export uit te breiden, komen vroeg of laat de reserves eraan te pas om het verbruik te kunnen handhaven op het hogere niveau dan de produktie eigenlijk toestaat.

De mensen met de vrije zaterdag vallen in twee groepen uiteen. Aan de ene kant lijkt het erop, dat de maandloners in het algemeen de zaterdag aan vrije tijdsbesteding, aan recreatie wijden. Aan de andere kant krijgt men de indruk, dat onder de weekloners nogal veel wordt gebeunhaasd en geschnabbeld. Door de activiteiten van deze laatste groep worden veel tekorten in de dienstensector en bij het ambacht gecamoufleerd. Hoe dit echter zij, een goed oordeel over de nieuwe sociaal-economische situatie wordt aanzienlijk bemoeilijkt doordat de golf van vijfdaagse werkweken het hoogste punt bereikte toen ook net de vakanties begonnen en dus toch al circa 20 pct van de beroepsbevolking tijdelijk werd uitgeschakeld. Misschien valt het in september allemaal erg mee, misschien valt het even hard tegen.

Het streven naar de vrije zaterdag is typisch voor de homo economicus. Of de zaterdag nog wordt gebruikt om het inkomen extra te vergroten of dat de werkende mens zich die dag uitstrekt op de rug, de tendentie blijkt eruit om met een zo gering mogelijke inspanning een zo groot mogelijke portie van het goede der aarde te krijgen. Het is ook dáárom een affaire van de homo economicus omdat het een keiharde materiële zaak is, een brok economie, waaraan geen idealisme, godsdienst, geestelijke ontplooiing of wat dan ook aan niet-materiële zaken te pas komen. Het streven naar de vrije zaterdag past dus logisch in het huidige mensheidsbeeld, dat zeer sterk door het economische wordt bepaald, om niet te zeggen overheerst. De vrije zaterdag is er om er beter van te worden en het materiële staat daarbij glashard voorop.

Daarmede hebben de meesten van ons zichzelf te pakken. En niet zo zuinig ook. Want het hele binnenlandse economische beeld is daar om te illustreren, dat het allemaal niet een kwestie is van aanloopmoeilijkheden, doch dat we bezig zijn de economische boog flink te overspannen, loonpolitiek of geen loonpolitiek. Wij hebben nu eenmaal in onze economie te maken met het dogma van de expansie; de economische expansie is voorwaarde voor verdere ontwikkeling van het welvaartspeil. Die expansie begint bij de produktie en de vijfdaagse werkweek remt de expansie van de produktie. Niet zo veel weliswaar, misschien maar 'n paar procent per jaar, hetgeen op een produktiestijging van meestal circa 10 pct per jaar nu echt geen doodval is. Maar remmen doet het en de economische vaart wordt minder. Bij anderen óók, zal men zeggen: bij Duitsers en Britten, bij Amerikanen en Zwitsers. Dat is zo, doch slechts in zijn algemeenheid en nu al duidelijk verschillend in betekenis. Grote landen en vooral landen met een grote, oude en ervaren industriële produktie, staan er anders voor dan Nederland. Dit moet men a priori willen inzien en openlijk toegeven. De industrialisatie van Nederland is nog maar een geschiedenis van circa vijftien jaar; de jonge industrie heeft in het algemeen nog niet die

[p. 5]

weerstandskracht en die reserves van de oudere industrie in andere landen, met name West-Duitsland. En er is verder het Britse voorbeeld. Engeland heeft wel een oude en in het algemeen goed ontwikkelde industrie. Tegen een zware belasting met remmen op de produktiviteit zoals die in Engeland op andere wijze tot uiting komt dan in Nederland is zelfs de Britse economie niet opgewassen. ‘Toch - zo zal men zeggen - werken ze in Engeland zaterdags óók merendeels niet’. Dat is zo, maar in Engeland is boven op de vrije zaterdag in een trouwens veel sterker gespreide industrie met veel meer continu-bedrijven telkens een nieuwe belasting van de kostenkant in looneisen en beperkingen van de activiteit. Dat leidt dan in Engeland voortdurend tot kleine crises, waarbij de overheid de bestedingen direct of indirect moet remmen en na verloop van tijd de produktie terugloopt. Wil men zich aan de Britse economie spiegelen met de daar telkens opduikende sterlingcrises en vakbondtroubles dan kiest men een verkeerd voorbeeld. De Amerikaanse en de Duitse economie komen al evenmin in aanmerking, enerzijds omdat de produktiviteit er groter is, anderzijds omdat de weerstanden en de reserves door hogere ouderdom groter zijn. Daarom staan we als klein land alleen zonder goede normen van vergelijking. Gecompliceerde bedrijven als de Koninklijke en de Billiton konden zich in het verleden een vijfdaagse werkweek veroorloven; van één kant vanwege de bindingen met de buitenlandse ondernemingen, van de andere kant omdat de produktiviteit er door de structuur der ondernemingen ook op de kantoren hoog was.

Het leven in Nederland is slecht op de vijfdaagse werkweek ingesteld. Door het verlengen van de ochtend aan de onderkant en door het latere uitscheiden op de vijf overgebleven dagen verplaatsten zich, tot schrik van politie en vervoersbedrijven, de ochtend- en avondspitsen met problemen, die niet meteen waren op te lossen. Het effectenverkeer en de weekbladdistributie dreigen in de knel te komen. In de distributiesector zijn overal moeilijkheden omdat men tegenover de vrije zaterdag niets heeft aan het halve uurtje op elke werkdag meer. Bovendien sloeg de golf veel te vroeg over naar de dienstensector, waar

De tekeningen in dit nummer zijn van J. Hillenius

men gelijk op wilde delen met de industrie, waarbij essentiële structuurverschillen gemoedereerd over het hoofd worden gezien.

Om deze en nog meer redenen was terugdraaien wijzer. Wat in het ene grote en welvarende land wel kan, behoeft nog helemaal niet in het andere kleine en niet rijk-gezegende land te kunnen. Dat moeten we willen inzien. De vijfdaagse werkweek dwingt tot een zekere versobering, maar dat wil natuurlijk niemand. Iedereen, die op zaterdag niet werkt, vindt dat de anderen niet zoveel eisen moeten stellen. Maar als puntje bij paaltje komt, zijn die anderen: wij zelf. De room is nu van de hausse af. Men verwacht straks stellig, dat de overheid wel een nieuwe hausse zal fokken, met inflatoire financiering



of iets dergelijks, maar dat is een kwalijk optimisme; als het afnemen van de hausse voortzet, komt er een moment, waarop het economische leven recessie-verschijnselen heeft. Dan kan er worden teruggedraaid en dan doet iedereen mee; want bang voor het duurzame van de welvaart blijven ze allemaal. Daarom was het beter vrijwillig, bewust en sytematisch terug te draaien. De schoolmeesters waren wijzer; die begónnen er niet aan, al staan ze af en toe voor half lege klassen, want in pedagogische medewerking zijn de goede Nederlanders niet groot. Natuurlijk komt er nu een of ander die zegt, dat het toch zo fijn is zaterdags te rusten en vrij te zijn. Hebt U mij horen zeggen, dat het niet fijn is? Er zijn veel dingen erg plezierig - ten minste van buitenaf. Maar het moet kunnen. En dit kán niet.