Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 3]

New look in de Russische strijdkrachten
A.L. Schneiders

Naar aanleiding van de berichten over een gedeeltelijke mobilisatie die de N.A.T.O.-landen in de zin zouden hebben om op alles voorbereid te zijn in de crisis om Berlijn, heeft Chroestsjov o.a. gedreigd de inkrimping van de Russische strijdkrachten, die vooral sinds begin 1960 gaande is, stop te zetten. Nu de ontwikkelingen in de Russische strijdkrachten ons in de komende maanden meer zullen aangaan dan ons wel lief is, lijkt het nuttig ze hier samen te vatten.

Het voorstel tot de inkrimping van de strijdkrachten werd in januari 1960 door Chroestsjov gedaan in een rede voor de Opperste Soviet en, als elk ander voorstel, werd het door dat lichaam bij acclamatie aangenomen. In de komende twee jaren, tot begin 1962 dus, zouden de strijdkrachten worden teruggebracht van 3.600.000 tot 2.400.000 man. Voor de toehoorders kwam het voorstel als een grote verrassing, voor de legerleiding kan dat niet het geval zijn geweest, want er moeten genoeg discussies aan vooraf zijn gegaan. Vooral de oudere generaals hebben zich tegen de reorganisatieplannen verzet, getuige ook de golf van mutaties die in de eerste helft van 1960 is gevolgd. Niet minder dan driehonderd generaals werden uit de weg gepromoveerd om plaats te maken voor de jongeren. Maarschalk Koniev verdween als opperbevelhebber van de strijdkrachten van het Pakt van Warschau en als plv. minister van defensie en werd in die funkties opgevolgd door maarschalk A. Gretschko, een koel en bekwaam technicus en vertrouweling van Chroestsjov, al sinds diens Oekraïnse tijd. Gretschko werd als opperbevelhebber van het Russische leger opgevolgd door maarschalk Tschoejkov. Een andere oudgediende, maarschalk Sokolovsky, werd als chef van de generale staf opgevolgd door Sacharov, die daarvoor commandant van het Russische leger in Oost-Duitsland was geweest.

Dat de inkrimping niet alleen maar op papier heeft plaats gevonden, staat wel boven twijfel. In de afgelopen tijd zijn in de Russische bladen geregeld foto's verschenen van gedemobiliseerde groepen op weg naar het land of de fabriek en verder allerlei artikelen over de moeilijkheden met de inpassing van de oud-officieren, vaak met kritiek op de laksheid van de lokale bureaukratie als het erom gaat hun de aanpassing aan de burgermaatschappij te vergemakkelijken.

Is die forse inkrimping van de strijdkrachten een klein lichtpunt dat wij zeker op het ogenblik nogal kunnen gebruiken, het zou goed zijn zich er vooral niet teveel illusies over te maken. Natuurlijk is de maatregel in de eerste plaats getroffen om arbeidskrachten vrij te maken voor de overbelaste economie; het ambitieuze zevenjarenplan en de toenemende druk van tegen het westen en eigenlijk ook China te moeten concurreren in de ontwikkelingslanden. Een zet dus in de wedstrijd tussen ‘de landen met verschillende economische stelsels’, inderdaad, maar die zet was nooit gemaakt wanneer de militaire kracht daardoor ernstig had moeten lijden. De defensiebegroting spreekt voor zichzelf; nl. de daling van het percentage voor defensieuitgaven van het totale staadsbudget is heel wat minder dan de reductie in 1960 en 1961 van het aantal manschappen met een derde zou doen verwachten, t.w. van 13,6% in 1959 tot 12,9% in 1960 en 11,9% in 1961. Daarbij zijn dat percentages van een sterk gegroeid budget, zodat de absolute uitgaven wel ongeveer gelijk kunnen zijn gebleven. Bovendien, en dat is nog wel belangrijker, stijgen de getallen onder het mysterieuze hoofd ‘Uitgaven voor verschillende doeleinden’ juist in de jaren 1960 en 1961 tot een nieuwe top, net als zij dat deden in de jaren 1953 en 1954, de vorige grote stap naar een new look van de Russische strijdkrachten. Men neemt dan ook aan dat de uitgaven voor de defensie niet 12% van het budget belopen, het officiële Russische getal, maar in werkelijkheid ongeveer 25%. De gevolgtrekking die wij

[p. 4]

dus op zijn hoogst uit de inkrimping - afgekondigd op een moment dat de Russen al de crisismachinerie om Berlijn in werking hadden gezet - kunnen halen, is dat zij niet rechtstreeks op oorlog uit kunnen zijn. Daarmee is nog niets gezegd over de risico's die zij denken te kunnen nemen. Verder hebben zij door de reductie ook een stap verder in de richting van de ontwikkeling bij ons in het Westen gedaan, in zover ook zij zich ter wille van de welvaart afhankelijker hebben gemaakt van hun atoomwapens, al is die afhankelijkheid nog heel wat minder gezien het nog altijd heersende overwicht van hun orthodoxe divisies, in aantal en in kwaliteit van uitrusting.

Is het vrijmaken van arbeidskrachten de voornaamste reden geweest voor de inkrimping,



voor de partijleiding was het naar huis sturen van 250.000 officieren, dat is de helft van het hele officierskorps, een mooie gelegenheid om schoon schip te maken. Het laatste wat de partij wel kan toestaan is dat het leger een gesloten organisatie zou gaan vormen met eigen opvattingen over zijn verantwoordelijkheid tegenover de staat, een eigen esprit de corps. Daarop was het in de oorlog en de jaren daarna wel wat gaan lijken; er was zich een geprivilegieerde officierskaste gaan vormen, sinds de afschaffing van het instituut van politieke commissaris was de directe invloed van de partij afgenomen en, het pijnlijkst van alles, in 1956 in zijn strijd met de ‘antipartijgroep’, had Chroestsjof gebruik moeten maken van de steun die maarschalk Zhoekov hem tenslotte heeft gegeven. Onmiddellijk nadat deze in 1957 was afgezet, werd begonnen met een serie maatregelen die ten doel hadden de greep van de partij op de strijdkrachten weer in de volle, vooroorlogse, omvang te herstellen. In de partijkommentaren op die maatregelen werd onomwonden gewezen op ‘de verlammende invloed’ die Zhoekov had uitgeoefend op het partijwerk in de strijdkrachten. De jongste en ingrijpendste maatregel was die, neergelegd in het besluit van het Centraal Comitee ‘over de structuurhervorming van de partijorganen in de strijdkrachten’, dat werd afgekondigd kort nadat er in mei 1960 een groot congres was gehouden van ‘secretarissen van de partijgrondeenheden in leger en vloot’. Het besluit houdt o.m. in dat in de regimenten en de daarmee te vergelijken eenheden partijcomitees zullen worden gekozen, die dezelfde bevoegdheden hebben als de regionale partijcomitees. Die bevoegdheden, natuurlijk speciaal die van de secretarissen, gaan buitengewoon ver. De regionale partijsecretaris heeft een absoluut dominerende positie ten opzichte van de burgerlijke bestuursorganen in zijn ressort - controleert ze niet alleen, maar deelt ze ook de partijinstructies uit - en op dezelfde manier zal nu de secretaris van het regimentspartijcomitee de militaire commandant gaan controleren en in voorkomende gevallen instrueren. De commandant houdt als eigen terreinen niet meet dan de administratie en het opleidingsprogramma. Maar dat laatste is ook nog dubieus, want de secretarissen

[p. 5]

worden, o.a. in een instruktie van de hand van generaal F.I. Golikov, chef van het politieke hoofdbestuur in leger en vloot, aangespoord zich te verdiepen in kwesties van militaire techniek, tactiek en strategie; dit om de commandant met raad en daad terzijde te kunnen staan. Het systeem van partijcontrole is tenslotte doorgetrokken tot in de laagste eenheden. Zo worden in de bataljons ‘partijgrondeenheden’ gevormd, in de compagnieën en de batterijen ‘partijwerkorganisaties’ en in nog kleinere afdelingen, mits daar enige partijleden en candidaat-leden in zitten, ‘partijgroepen’, de kleinste cellen van de partij. Bij de vloot is de opbouw parallel. Zo wordt op een kruiser een partijcomitee gekozen, in de onderafdelingen van het schip ‘partijgrondeenheden’, enz., tot partijgroepen in de geschutstorens en andere gevechtsposten. Het instituut van politieke commissaris is niet officieel hersteld, maar het hele systeem komt erop neer dat het in de oorlog in ere herstelde beginsel van het eenhoofdig commando practisch is uitgehold. Dat men het formeel heeft gehandhaafd zal wel zijn om in geval van oorlog het weer zo snel en geruisloos mogelijk te kunnen laten werken.

Naast deze ‘structuurhervorming’ zijn nog andere maatregelen genomen, o.a. de invoering van nieuwe voorschrfiten voor de handhaving van de krijgstucht en nieuwe reglementen voor de huishoudelijke dienst. Het voornaamste kenmerk daarvan is de dominerende rol die wordt gegeven aan ‘overtuiging en opvoeding in communistische zin’, die zoveel mogelijk de traditionele tuchtmaatregelen overbodig moet maken. De nieuwe reglementen brengen nu ook in de strijdkrachten het kameradentribunaal, dat tevoren al was ingevoerd in de burgermaatschappij en in de bedrijven.

Het grootscheepse ontslag van officieren en het ondergraven van hun geprivilegieerde positie schijnt heel wat onrust in hun gelederen te hebben gezaaid, zo dat hoge militairen klagen over het verloop onder de jonge officieren, zelfs onder de cadetten van de elitescholen van leger en vloot. Ook wordt geklaagd dat het prestigeverlies van de officierskaste een slechte invloed heeft op de discipline, blijkbaar toch al een moeilijk punt door de behoefte aan wat meer vrijheid en lossere vormen die de jongste generaties van rekruten met zich mee schijnen te brengen. Een nogal sprekend voorbeeld werd onlangs gegeven door de legerkrant, ‘Krasnaja Swesda’, Het is het verhaal van een regimentscommandant die zich onderhield met een jonge soldaat, die wegens brutaal optreden tegen zijn directe commandantwas gestraft met ‘arrest op de hoofdwacht’ 'De regimentscommandant hield de soldaat voor dat zijn meerderen het beste met hem voor hadden en dat hij ze in de eerste plaats moest zien als ouderen, opvoeders. De soldaat had daarop ‘een gemelijke houding’ aangenomen en geantwoord dat hij in het geheel geen behoefte had aan opvoeders. In zijn fabriek zat hij al in schaal 6 en hij had een voormalig majoor als leerling-slotenmaker onder zich.