Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 12]

Korte commentaren

Nieuw Guinea

Het zag er zaterdag naar uit dat in het gesprek tussen Nasoetion en Duynstee een mogelijkheid tot verzoening tussen Nederland en Indonesië was gevonden, met een onverwacht grote mate van Indonesische welwillendheid tegenover de Papoea's, maar na alle verklaringen in het weekend is de plek blauwe lucht voorlopig weer verdwenen. Er kan in de komende dagen van alles gebeuren, maar zolang regering en parlement zich blijven verschansen achter hun formele gelijk, en afkeurend blijven praten over iedere poging van buitenstaanders het contact met Indonesië te helpen herstellen en daarmee een débâcle nog zo goed en zo kwaad als het gaat te voorkomen, is er weinig kans op gunstige berichten.

Wie afgaat op de kranten en weekbladen zou zeggen dat er in Nederland langzamerhand een vrij algemene bereidheid is Nieuw Guinea over te dragen, zij het ook op uiteenlopende gronden en in de hoop een grotere zelfstandigheid voor de Papoea's te kunnen bedingen dan Soekarno voor ogen staat. Zelfs de katholieke Linie publiceerde vorige week op de voorpagina een artikel waarin begrip gevraagd en getoond werd voor het Indonesische standpunt. Maar wie afgaat op de verklaringen van regering en parlement zou zeggen dat iedere suggestie om met Indonesië zelfs maar te praten over een verandering in de status van Nieuw Guinea geen schijn van kans maakt aanvaard te worden. Het ziet er nu naar uit dat alleen enige actie van buitenaf, en dan niet van Nederlanders, een eind kan maken aan deze vreemde en precaire situatie, waarin het democratische systeem niet behoorlijk blijkt te functioneren.

K.L.P.

Wraakneming

Vorige week berichtten de bladen dat het breed moderamen (dagelijks bestuur) van de generale synode der Ned. Hervormde Kerk aan prof. dr. P. Smits, hoogleraar in de sociologie te Leiden, zijn emeritaatsrechten ontnomen heeft. Het is natturlijk geen wereldschokkend feit, het betekent alleen dat voor prof. Smits, die eervol ontslagen predikant van die kerk is, voortaan de kansels der Ned. Hervormde Kerk gesloten zijn. Maar symptomatisch is het wel van belang, omdat dit besluit ongetwijfeld samenhangt met overgansgepaling 250 van de kerkorde, volgens welke tuchtmaatregelen tegen predikanten wegens leerafwijkingen met ingang van 1 mei 1961 in werking zouden kunnen worden gesteld.

De zaak is begonnen met een artikel van prof. Smits in het vrijzinnig-hervormde blad Kerk en Wereld, waarin deze weigerde de dogmatische constructie van de verzoeningsleer van de apostel Paulus zoals deze met name in het vijfde hoofdstuk van de brief aan de Romeinen is uiteengezet, voor zijn rekening te nemen. (In het H.W. van 24 februari 1960 heb ik daarover bericht). Dit artikel heeft een geweldige deining in de orthodoxe gelederen van de Ned. Hervormde Kerk veroorzaakt, waarvan het gevolg is geweest dat de commissie voor het opzicht in Zuid-Holland prof. Smits zijn emeritaatsrechten ontnam. In hoger beroep is dit besluit weer ongedaan gemaakt, omdat de provinciale commissie hiertoe niet bevoegd was, maar de synode-vergadering van februari 1961, waarin een en ander behandeld is, gaf toen tevens opdracht aan haar raad voor kerk en theologie - een van de vele adviserende ‘raden’ die er zijn - ‘het gesprek met prof. Smits voort te zetten en hiervan rapport uit te brengen aan de synode’. Nu was dit op zichzelf al een eigenaardige opdracht, want er was geen gesprek met prof. Smits en dus kon het ook niet voortgezet worden (wel waren enige besprekingen met het breed moderamen voorafgegaan). Maar het gif zat zoals gewoonlijk in de staart: het laatste gedeelte van de opdracht kan alleen zo worden geïnterpreteerd, dat bepaalde ‘ketterse’ uitlatingen van prof. Smits aan de synode moesten worden gerapporteerd. Deze interpretatie wordt nog verstevigd door het feit dat ds. Landsman, landelijk secretaris van de synode, kort daarop in het weekblad Hervormd Nederland schreef dat de bedoeling van het gesprek zou zijn ‘de dwalende broeder terecht te brengen’. In het licht van deze gegevens is het begrijpelijk dat prof. Smits geweigerd heeft aan dit gesprek, dat geen werkelijk ‘gesprek’ zou kunnen zijn, deel te nemen: hij voelde er niets voor op het bankje der beschuldigden plaats te nemen in een proces waarvan de uitslag reeds te voren vaststond. Maar de synode, in haar grote meerderheid toch reeds op de aartsketter gebeten, is door deze weigering in woede ontstoken met het bovenvermelde gevolg.

Het scheve in deze hele zaak is nu, dat hier wezenlijk door de synode een leertuchtuitspraak is gedaan zonder dat de hiervoor in de kerkorde voorgeschreven procedure is gevolgd. Immers formeel moge het breed moderamen gerechtigd zijn een maatregel

[p. 13]

als deze te nemen, wezenlijke achtergrond van alles is toch de theologie van prof. Smits, die nu als ketter aan de dijk is gezet zonder dat de hiertoe in de kerkorde aangebrachte zekeringen (er moet een welomschreven aanklacht zijn, de aangeklaagde kan zich schriftelijk verdedigen, hij kan zich bij een onderhoud door twee theologen van zijn keuze laten bijstaan enz.) in acht zijn genomen. Daarom is de genomen maatregel alleen te kwalificeren als een wraakoefening van de orthodoxie, die het in de synode door haar stemmenaantal voor het zeggen heeft, een wraakoefening welke de goodwill, die de kerk nog bij het buitenkerkelijk publiek en de vele z.g. randkerkelijken heeft, stellig niet zal vermeerderen. En velen onder de ondogmatisch en vrijzinnig denkenden binnen de kerk zullen zich gaan afvragen of, nu de scherpslijpers eenmaal bloed geroken hebben, er niet nog meer vloeien zal.

J.v.R.