Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek derde jaargang · nummer 109 · 14 juni 1961

In de liberale dommel

Men zegt dat sommige leden van de VVD de komende verkiezingen met angst en beven tegemoet zien. Dat is een armoedige gewaarwording voor een partij die twee jaar geleden nog juichte omdat de kiezers zo duidelijk hun verlangen hadden uitgesproken naar een wat losser en rooskleuriger leven en daarom de VVD hadden verkozen.

De liberale partij zou dat verlangen vervullen, en vooral zonder socialisten. Een ekonomie van opbouw en herstel had veel goeds gedaan, maar het vertrouwen in Drees was het vertrouwen geweest in de man die ons zorgzaam door de narigheid sleepte, en in een stijgende welvaart voelt men zich nu eenmaal niet zo hulpbehoevend. Men kan het wel zonder vader stellen. Bovendien, Drees was weg en de nieuwe socialistische lijsttrekkers waren nog geen nationale figuren; de confessionele partijen hadden in dit dilemma, door hun jarenlange brede-basis-politiek, het odium van onduidelijkheid. Men wilde nu wel wat anders.

Dat heeft men gekregen: een vriendelijke

reactionnair wist me een maand na het optreden van het kabinet De Quay al te vertellen dat er nu toch een frissere wind door het land woei.

Het zijn, naast anderen, deze mensen die de VVD zijn aanhang bezorgden: geen liberalen maar anti-socialisten, doorgewinterde belastingverlagers en Telegrafisten. Zij hebben altijd VVD gestemd, behalve misschien één keer toen ze Welter of Bruins Slot kozen, en de VVD heeft weinig gedaan om hun uit te leggen dat ze niet bij een liberale partij behoren.

Voor deze mensen is er geen partij, maar voor hen geldt nu toch dat ze geen belastingverlaging hebben gekregen en dat een liberale minister als eerste de mogelijkheid van belastingverhoging heeft geopperd. Teleurgesteld gemompel is hoorbaar.

Bij de politieke partijen bestaat weinig of geen kiezersonderzoek. Men moet dus gissen, maar zal de plank toch niet ver misslaan als men veronderstelt dat de winst van de VVD tevens is veroorzaakt door jongere

[p. 2]

kiezers wier vaders wellicht nog SDAP'ers waren of confessionele kiezers b.v. in een plattelandsgemeente. Van de VVD straalt welvaart af; bij een vergrote mobiliteit verliezen oude normen hun kracht wel eens en de sfeer van de happy few trekt juist de massa die van leven wil veranderen.

Hun zijn de gebraden haantjes ook niet op de nieuwe frisse wind in de mond komen waaien, allicht niet. Hoewel in de laatste jaren het loonpeil en de reëele koopkracht zijn gestegen, en er weinig achterblijvers zijn (volgens de heer Roemers), is juist die frisse wind achterwege gebleven, en de kans bestaat dat deze kiezers, moe van het gescharrel met de loonpolitiek, het ontkrachten van de Stichting van de Arbeid, moe van de vijfdaagse, de cocktails en de belastingen, zullen terugkeren naar de ‘oude’ partijen. (Maar naar wie? Drees en Romme zijn verdwenen, Burger is bepaald niet de man die blind vertrouwen opwekt, de c.h Vixseboxse beweert in een bepaald onderwerp geen deskundige te zijn en behandelt dat dan toch, bij de a.r. bestaan bezwaren tegen het modern christelijk staatsmanschap van Zijlstra.)

Het verlies van de eerste groep, de antisocialisten met hun rancunes tegen en roddels over ‘die mensen met hun bromfiets en televisie’, de Telegrafisten die kankeren dat ‘men’ niets meer kan sparen, zou voor de VVD een stemmenverlies betekenen maar voor de liberalen in die partij een opluchting. Maar het verlies van de tweede groep zou hèt grote verwijt aan die partij zijn: een zich liberaal noemende partij die er niet in slaagt een liberaal perspektief te bieden aan jonge mensen buiten de kring van de gevestigde belangen, is veroordeeld. Die belangen zijn zowel financiëel als sociaal: zowel het hogere inkomen als de nog steeds door sodale barrières beschermde stand behoren tot de vóórrechten. Daarbuiten leven ‘die mensen’ die zo lui of dom zijn, of die zo raar met hun geld omspringen en niet weten hoe het hoort. Voor die mensen moet een liberale partij een perspektief bieden.

Dat brengt ons op de dakloze liberalen, de

derde groep die wellicht voor de VVD verloren zal gaan. Prof. Langemeijer heeft eens gezegd zich liberaal te voelen en daarom bij de PvdA te behoren; in het H.W. zijn nogal eens dissidente geluiden te horen en de twijfels van de N.R.C. aan de leiding van de VVD zijn bekend. Bij velen ontbreekt het vertrouwen dat de VVD zich werkelijk zal inzetten voor de verwezenlijking van zijn principes, en hoewel men ook niet inziet hoe de PvdA zich dat voorstelt bestaat bij grote groepen nu eenmaal meer vertrouwen in het élan van die partij. Het komt op de mensen aan, die het programma moeten uitvoeren en wie kent niet de vele pseudo-liberalen die al te gretig de principiële rechtvaardigheid van de gelijke kansen toegeven om zich daarna al te vlug te verschansen achter de praktische onoplosbaarheid?

Alom is gekonstateerd dat de socialisten zich op een dood punt bevinden nu de sociale voorzieningen gevestigd zijn en nationalisatie een vies woord geworden schijnt - maar het amorfe vegeteren op de hoogconjunctuur van de VVD is voor de belangstellende kiezer erger.

Bij de afgenomen gevoelens van klassestrijd en de toenemende verburgerlijking zou een liberaal programma zeker goede kansen hebben. Maar men moet dat ook wensen. Toen enkele jaren geleden een jong en aktief VVD'er beweerde dat de partij een uitgebreid en bestudeerd programma moest opzetten om tenminste een basis van diskussie te hebben, kreeg hij van prof. Oud te horen dat hij dan maar naar de PvdA moest gaan; de eveneens aanwezige heer Korthals moest de situatie redden.

Het zijn de (vooral in Amsterdam geconcentreerde) conservatieven die steeds mensen als Korthals in de uitwerking van hun liberale ideeën belemmeren. Deze aanhang is verantwoordelijk voor het gebrek aan élan dat de laatste jaren wel erg onbarmhartig aan het licht is gekomen. Er zijn vele voorbeelden te noemen: de poging om tot een liberale vakbeweging te komen werd op verkeerd spoor gezet en liep dood; het enige jaren geleden opgezette blad Liberaal Réveil, dat als een ‘vernieuwende factor’ een discussie-orgaan moest zijn, heeft wegens ‘moeilijkheden’ nog steeds het laatste nummet van 1960 niet uitgegeven. De impotente verklaringen van prof. Oud over gebrek aan invloed op het beleid, zodat gewenste veranderingen nog niet konden worden ingevoerd, de obediënte houding van de Tweede Kamer-fraktie, het gekrakeel binnen de partij na de toto-kwestie, de omzichtige, al te diplomatieke opmerkingen zelfs van de heer

[p. 3]

Van Riel over Nieuw-Guinea, namelijk dat men van minister Luns niet kan verwachten dat hij op de ontwikkeling vooruit zou lopen (plus de vergelijking Angola-Portugal = Nw. Guinea... Indonesië!), de stilte rond de woningbouwcrisis, het verheffen van de kinderbijslagverzekering tot ‘vrije’ kwestie, dat alles maakt duidelijk dat de VVD geen stimulerende plannen heeft. En het ter diskussie aanbieden daarvan is toch wel het minste dat de kiezer van zijn partij kan verwachten.

Voeg daarbij het onhandig optreden van liberale ministers, waarvan de minister van Defensie geen humanistische verzorgers wenst toe te laten zolang de humanisten de noodzaak hiervan niet hebben aangetoond(!) en minister Toxopeus ieder tot wanhoop brengt door zijn wispelturig onderhandelen met politie- en ambtenarenbonden, dan is wel verklaarbaar dat sommige VVD'ers de angst om het hart slaat als ze denken aan verkiezingen. En dat ondanks de gestegen koopkracht en ondanks het verzwakt appèl van de socialisten. Maar behalve de VVD'ers hebben ook de liberalen reden tot bezorgdheid; want het moge knap zijn van prof. Oud dat hij de partij bij elkaar houdt en groter heeft gemaakt, juist dit kon ook wel eens de verstikking betekenen van de vooruitstrevende groepen, en daarna het einde van de liberale partij. En de verschillen in nuances met de PvdA lijken belangrijk genoeg om het liberalisme een eigen plaats te blijven verschaffen.

Beiden, socialisten en liberalen, zijn op hetzelfde punt aangeland. De formele demokratie is gevestigd (crematie, humanisme en omroepverzuiling zijn belangrijke doch incidentele zonden), en niemand zal aan het ekonomisch minimum van de sociale voorzieningen tornen. Beiden zullen nu behalve een makro-economische methode, een visie moeten ontwikkelen op het demokratische probleem van de vierde stand. Het moge waar zijn dat de arbeiders goeddeels beschermd zijn tegen fysieke ellende, het vraagstuk van de gelijke kansen en de mobiliteit is nog nauwelijks aangepakt.

Onze inkomensverdeling is in principe een waardering van de mens naar zijn ekonomisch nut voor de samenleving, boven een sociaal minimum. Andere regelingen zijn denkbaar (in theorie b.v.: confessioneel ‘nut’, partijpolitieke ijver) maar voor een

De tekeningenserie in dit nummer is van Peter Vos

liberaal zijn ze verwerpelijk vanwege de totalitaire aanspraak op iemands moreel bestaan. De onpersoonlijke economische wetten zijn te prefereren omdat ze in een liberale demokratie ieder zijn eigen eenzaamheid garanderen voorzover hij die wenst. Maar daarmee is tevens gezegd dat de waardering via het ekonomisch nut een eenzijdige is, en bij het bepalen van de inkomensverdeling dient men daarmee rekening te houden. Hoewel nivellering van de inkomens op zichzelf geen liberaal desideratum is, kan de liberale visie op de mens dus ook niet samenvallen met diens ekonomische waarde - ook dat zou de vrijheid belemmeren, en de dommen en luien scherper veroordelen dan nodig is. Wie spreekt over de gelijke kansen als demokratische eis en ekonomische noodzaak, dient dit wel te beseffen, aangezien de gesmade ‘meritokratie’ uitgaat van de ekonomische mérites.

We zijn nog lang niet aangeland bij de nadelen van een meritokratie, die er zeker zijn: scherpere markering door het inkomen van iemands talenten, overwaardering van bul en I.Q., en daarom zijn de voordelen nog aantrekkelijk. Op dit moment heerst nog overwegend de waardering van de geboorte, die men zich wellicht minder persoonlijk hoeft aan te trekken, maar die toch zeker onaangenamer is.

Men spreekt van een welvaartsekonomie en van arbeiderswelvaart, maar de bromfiets en de televisie komen pas wanneer de kinderen geld thuisbrengen. Men leze de onlangs gepubliceerde budgetberekening van Massizzo erop na, maar het is zonder meer ook wel duidelijk dat men met twee kinderen en f 90,- niet ver komt. Huur, voeding, brandstof, en de kinderbijslag voor een warme mantel. Waar blijven dan de gelijke kansen voor de kinderen op een hoger inkomen?

Wil men ook deze groepen een liberaal perspektief bieden, dan zal men in de VVD moeten durven spreken b.v. over loondervingstoeslag tijdens scholing en studie, over successierechten op kapitaal voor zijlinie en derde graad, over grondspeculatie en men zal de praktische en principiële moeilijkheden moeten noemen in plaats van alles dood te zwijgen. Men kan geen blijvende voldoening vinden in de afwezigheid van de PvdA, want met liberale principes heeft dat niets te maken. Tenslotte maakt de bisschop ook niet zalig. De mobiliteit van een volgende generatie is een gewetenszaak voor de liberalen. Het liberalisme is meer waard dan een tevreden dommel, en het is aan de VVD dit waar te maken.

J.J.D. Rijk