Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 3]

Portret van een blad VII
Provinciale dagbladen
A.F. Luyendijk

In de gemeente, waar ik woon, verschijnen wekelijks twee bladen. Er staat dorpsnieuws in, dat ik altijd bijhoud en het ene heeft een commentaar, dat ik nooit oversla. Het is een cursief, geschreven door een zekere Teun Pomp (de pomp is het oude centrum van het dorp). Die commentaartjes over dorp, land en zelfs buitenland, zijn zo verrukkelijk ongecompliceerd, dat ik ze als een verfrissende dronk beschouw, waarmee ik het dagelijkse stof van alle drukletters der Mandarijnen, schoolmeesters, gerateerden en nederige partijbedienden wegspoel.

Teun Pomp praat, hij praat zoals de vele tuinlieden in het dorp praten en de groentemannen, de bakkers (voorzover ze niet van het Hus-kartel zijn, want die komen uit de stad), de sigarenwinkeliers; maar ook zoals na gedane arbeid de zwaardere fabrieks- en scheepvaartlieden praten, die hier in grote getale wonen. In de trant van: geen halfzacht geredeneer, je moet niet denken, maar doen. Een leefregel, die trouwens nooit te bestrijden is.

Pomp is in zijn cursieven de humoristische vergroting van dit gezond verstand, ik verbeeld mij altijd dat het parodieën zijn en hoewel ik weet, dat hij het eerlijk meent, cultiveer ik de waan, dat hij gekscherend schrijft. Ik las Pomp altijd stiekem, dat is nu dus afgelopen. Met meer ontwikkeling zou Pomp het een heel eind schoppen in de echte perswereld, hij prikt zijn pen in heel zere plekken van de samenleving en schrijft bijzonder ongenuanceerd. De ‘feeling’ heeft hij, de techniek ontbreekt.

Pomp zou echter een mislukking zijn in de provinciale pers, dat is heel wonderlijk voor een man in zijn uitermate dorpse positie. Hij zou daar onvermijdelijk twist krijgen met zijn directeuren, die het verlies van één abonnee onmiddellijk als een redactionele blunder plegen te beschouwen. ‘Kranteboertjes’, zo betitelde een collega onlangs de gezamenlijke directeuren van de provinciale pers. Dat was een grof woord en kennelijk ingegeven door rancune wegens de droevige ervaringen, die hij in de provincie had opgedaan. ‘Kranteboertjes’, het was de term van een teleurgestelde journalist, die de provincie in zijn dromen had verheerlijkt en toen had ontdekt dat het een heel benard wereldje was bij zo een dagblad in een leuk stadje.

Zo ben ik bij de provinciale pers beland, waarvan ik een intensief lezer ben. Ik neem altijd stapels provinciale bladen van die pers mee van de krant, waar ik werkzaam ben en lees die stapels vrij nauwkeurig door. In die stapels tref ik geregeld slechts vier dagbladen aan, die ik het lezen waard vind. Het Haarlems Dagblad, het Utrechts Nieuwsblad, de Gelderlander, De Friese Koerier. Alle vier zijn het bladen, die geregeld een commentaar geven, dat van enige kwaliteit is, en waaruit je proeft, dat een hoofdredacteur de leiding heeft en niet een directeur. Ik ben het meestal niet eens met die hoofdredacteuren, maar het zijn tenminste journalisten en geen directie-employé's. Voor de rest weet ik in die provincie van het hoogste noorden tot het diepste zuiden geen blad te vinden, dat ook maar één enkele mening verkondigt, die het lezen waard is.

Het regime van de directeuren in de provincie, van de directeuren-eigenaren, is ijzersterk. Hun streven is er in meerderheid op gericht de hoofdredacteur als individu te effaceren. Een mening, die afwijkt van de directorale mening, is taboe en de enkele weerbarstige figuur, die zich geen zier aantrekt van de cliënten die advertenties leveren, of van de burgemeester, of van de ‘bon ton’ op het sociëteitje, heeft een onaangenaam bestaan of verdwijnt.

Pas nog hoorde ik dit: een redacteur in de

[p. 4]

provincie schreef eens een stukje tegen het parkeren in een winkelstraatje; een der adverteerders, in deze straat gevestigd, uitte tegenover de directie het bekende dreigement. Stuk werd herroepen, adverteerder bleef. Ik zal de krant niet noemen, waar deze ontaarding van de redactionele onafhankelijkheid zo openbaar werd.

En dan weet ik van weer een andere directeur, die zelf verslaggevers opbelt op een humeurige toon en hun de les leest over het ontbreken van een berichtje en die redacteuren opdracht geeft ‘iets te maken’ over een onbenullige kwestie, die een huisvriendabonnee interesseert. Jaren geleden vroeg een kennis, pas gevestigd als hoofdredacteur in de provincie, zich af, waarom hij eigenlijk hoofdredacteur was. De directie had hem te verstaan gegeven, dat hij maar geen commentaren moest schrijven, daar had je niets aan, die veroorzaakten zo veel last met de klanten.

luipaard

Weer een andere kennis, die zeer verstandig zijn pogingen snel heeft opgegeven, had bij een sollicitatie een gesprek met de directie, waarin hem werd gevraagd, of hij de advertenties wel het belangrijkste deel van de krant vond. Dat was een voorwaarde voor zijn benoeming.

Nog een geval: een krantendirecteur in de provincie, bij wie ik op bezoek was (echt niet om te solliciteren), toen zijn eigen krant thuis werd bezorgd, zakte behagelijk in zijn luie stoel, begon bij de achterpagina en telde het aantal advertenties. Na dit zware werk legde hij zijn krant tevreden weg zonder één blik in de redactionele kolommen te hebben geworpen. Hij was overigens een oprecht cynicus, want hij merkte tegen mij op, dat hij het nieuws wel zou lezen, wanneer het landelijk avondblad zou zijn bezorgd.

Toch zijn veel provinciale hoofdredacteuren voortreffelijke mensen, die zich bewust zijn van hun ondergeschikte positie. In intieme gesprekken klagen zij vaak en de meningen, die zij dan geven over vraagstukken buiten de plaatselijke grens, zijn lang niet dom, soms zelfs intelligenter dan de meningen van de Mandarijnen, die zo intensief met ministers, Kamerleden en goed ingelichte partijgenoten praten. Dubbel jammer is het daarom, dat zoveel bekwame lieden met een goede pen en redelijke opvattingen zich verkocht hebben aan mensen, die een dagblad beschouwen als een handelsartikel en de journalist stellen beneden de drankleverancier, de modezaak of de grote kruidenier, die elke keer opnieuw advertenties levert.

Carmiggelt heeft een figuur in een van zijn stukjes een vlijmscherp beeld laten geven van de taak van de provinciale journalistiek: ‘Een legendarische krantenmagnaat zei eens tegen zijn hoofdredacteur: Als meneer Jurgens hoort, dat de mensen zijn margarine te flauw vinden, dan doet meneer Jurgens er een beetje zout bij. Zó moet u een krant maken. Beschouw dit als ons credo en ons handelsmerk. Wij lopen dagelijks in de pas met ieder, die net schoeisel draagt en zorgen ervoor, met ons schone buisje aan, nergens tegenaan te staan. Onze burgemeester maakt vaak onverteerbare grapjes. Wij schrijven dus dat hij de tentoonstelling opende of de jubilaris toesprak ‘in een geestige rede’. Volgens hetzelfde beginsel noemen wij een versufte advocaat die al sinds mensenheugenis in de raad droomt ‘een scherpzinnig jurist’.

Natuurlijk zijn niet alle provinciale bladen volkomen kritiekloos. Dat dieptepunt heeft men nog niet bereikt. Er staan in veel bladen buitenlandse overzichtjes, waarmee men weinig kwaad kan stichten. Men schrijft ook over regionale of plaatselijke kwesties, men valt weleens iemand aan, maar alleen dan, wanneer hij niet tot de adverteerders of hun verwanten behoort. Richtlijn is bij kritische beschouwingen: men neemt flink afstand van de kwestie en zorgt ervoor, dat men niet op de kostbare tenen van de cliënten stapt.

Maar nu de nieuwsvoorziening. Die is bij de provinciale bladen zeer goed. De grotere provinciale bladen hebben een voortreffelijke gezamenlijke dienst, de G.P.D., en de kleinere een eveneens uitnemende dienst, de R.D.P. De G.P.D. beschikt over buitenlandse correspondenten (o.a. Brugsma), die beter zijn dan verscheidene correspondenten van landelijke bladen; de R.D.P. zorgt voor een deskundige politieke en parlementaire voorlichting (beter dan de G.P.D.) en heeft een hoofdredacteur, die de beste ‘newsgetter’ in ons land is. Het is jammer, dat het nieuws van deze hoofdredacteur verstikt in de provincie en dat het, zoals in het geval van de opvolging van Lefèvre de Montigny pas dagen later de

[p. 5]

grote pers bereikt in de vorm van gestolen goed.

Door die diensten vooral is de nieuwsvoorziening in de provinciale kranten beter dan in menig landelijk blad. Voor de rest heerst er natuurlijk de algemene uniformiteit van het A.N.P. en treft men er de pagina's aan voor de vrouw (altijd slecht), de uitgebreide stukken over sport (mooie kop in een provinciale krant bij een interlandwedstrijd: ‘Oranje leeuw gekortwiekt’), vindt men er het zogenaamde gezellige stukje (vaak in oubollig dialect) en de onmisbare, volkomen dorre verslagen (dat is dan het werk van de eigen mensen): raadsvergaderingen, doorgeknipte linten, fanfares, bloemenfeesten, enz.

Maar ook dat kleine nieuws moet men niet minachtend bezien. Als nieuwsbronnen voor een streek of een stadje zijn de provinciale bladen onmisbaar. Er is geen landelijk dagblad, dat ooit in de behoefte aan dat nieuws zal kunnen voorzien. Daarom is de toekomst van de provinciale dagbladen verzekerd, behalve misschien in het zuiden, waar de onderlinge concurrentie van de alleen maar rooms-katholieke bladen moeilijkheden oplevert.

Naar mijn mening zijn er dus vier lezenswaardige provinciale dagbladen. Dat is een subjectieve opvatting. Ik lees graag een krant met een eigen gezicht en een eigen oordeel, die voorkeur leg ik als criterium aan.

Het Haarlems Dagblad, groot gemaakt door Robert Peereboom, is na diens dood weliswaar achteruitgegaan, maar het is nog steeds een heel goede krant met veel commentaar, dat heus niet altijd in overeenstemming is met het oordeel van de Haarlemse lezerskring. Het brengt zijn berichten sober en zuiver, geeft het belangrijke nieuws een belangrijke plaats, hecht geen waarde aan nieuws, dat alleen maar sensationeel is. Ik stel het Haarlems Dagblad bovenaan.

Het Utrechts Nieuwsblad is ook nog steeds een goede krant, hoewel sedert het verdwijnen van Tymstra, wiens kennis, durf en technische bekwaamheid veel te zwaar was voor de provincie, de commentaren een beetje halfzacht en weinigzeggend zijn geworden. Toch lees ik het U.N. altijd met genoegen, het is best opgemaakt en geredigeerd en haalt absoluut het landelijke peil.

Dan de Friese Koerier met als hoofdredacteur Fedde Schurer, de strijdbare socialistische pacifist, tevens dichter en Tweede-Kamerlid. Het is geen geraffineerd blad, geen voordelig handelsprodukt, maar het is een krant met een persoonlijkheid.

En De Gelderlander schaar ik ook onder deze categorie. De meningen zijn bepaald de de mijne niet, maar het zijn uitgesproken ondubbelzinnige meningen, ze geven de krant een eigen karakter. Het is een blad met een hoofdredactie, die iets durft.

Deze vier provinciale dagbladen prefereer ik boven de passieve ‘liberale’ (politieke dekmantel voor een volstrekte neutraliteit) provinciebladen, die zich zorgvuldig en angstig onttrekken aan een oordeel over de belangrijke dingen. In dit verbond een voorbeeld: donderdag 1 juni is er veel nieuws; Kennedy in Parijs, Trujillo vermoord, de belastingvoorstellen zijn in de Kamer behandeld. De Provinciale Zeeuwse Courant, het grootste (zeer neutrale blad) in de Deltaprovincie geeft: a) een hoofdartikel over de eetkramen op de Middelburgse markt, nog wel in twee gedeelten (I en II); b) een buitenlands overzicht over het telegram, dat postduivenschilder Büb, die bij Wenen woont, van Jacqueline Kennedy heeft ontvangen. Armetieriger kan het bijna niet. Maar... er is geen abonnee, die zich daaraan kan stoten. Zelfs het commentaar over de eetkramen biedt ‘elck wat wils’.

Gelukkig, dat ik Teun Pomp heb, die ondanks de flinke Amerikaanse bevolkingsgroep in zijn gemeente over de rassenscheiding durft te schrijven: ‘En wij, met diezelfde Amerikanen maar babbelen over de rechten van de mens en over achtergebleven gebieden, waar zo nodig iets gedaan moet worden. Neen, Ome Sam, je zit ons nog wel dwars met onze K.L.M., nog zo'n vrijheidsbeperking, ik zou die splinter in een andermans oog voorlopig maar laten zitten en es gaan piekeren over die balk in het eigen oog. So long.’

bonte kraai