Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 14]

Journaal
J.J. Peereboom

C.G. zat hier gisteren te betogen in de trant van ‘de Russen worden natuurlijk gesteund door een geweldige overtuiging, dat is toch een betere toestand dan bij ons, waar iedereen maar zo'n beetje doet, en niemand weet wat hij eigenlijk wil’. Ik stelde er geduldig tegenover dat niet weten wat zij eigenlijk willen de ware staat is van de mens die aan zijn eerste behoeften voldaan heeft, en dat alleen een behoefte aan bedriegerij vervuld kan worden door een overheid die gaat opgeven wat het dan wel is.

Later toen hij weg was kreeg ik een bui van hevige ergernis over zijn opvatting - al dat weke gebabbel over onzekerheid en gemeenschappelijke idealen, ik walg ervan. Het verbaasde mij dat ik tegen hem zo vriendelijk was geweest, maar het was verklaarbaar, want ik ben wel op C. gesteld, verlies altijd de draad van mijn argumenten als ik mij opwind, en dacht bovendien terwijl hij aan het woord was, ‘als je een paar jaar verder bent, denk je wel anders’.

Dan barstte ik vroeger van onmacht, als iemand mijn ideeën excuseerde met mijn leeftijd. ‘Ik ben niet te jong om het goed in te zien, jij bent er te oud voor’. Gelukkig heb ik dus niet over verder-zijn gesproken, want het lijkt mij nog steeds onzinnig om aan te nemen dat de gang naar de ouderdom vanzelf naar beter begrip leidt.

Dat wil toch weer niet zeggen dat C. op zijn manier gelijk had. Zodra het gelijk in het geding komt, neem ik het voor mijzelf, maar gelijk hebben is ook niet alles. De moeite waard is misschien alleen om het verband te zien tussen karakters en ideeën? Bij C., die in de meest praktische zin van het woord niet weet wat hij eigenlijk wil, ligt het voor de hand, en op mijn aanval van ergernis volgde er een van zelfverwijt, dat ik hem koel geantwoord had en geen begrip getoond voor zijn persoonlijke probleem. Jezelf zijn blijft onuitvoerbaar, met alles

De fabel op pagina 16 is van Leo Vroman, met tekeningen van Peter Vos.

tegelijk. Er moeten wel maskers gebruikt worden.

Bij het weerzien van En attendant Godot, in een Ierse voorstelling die bedoeld was om er vooral de vermakelijkheidswaarde van aan het licht te brengen, werd ik even ongedurig als bij de eerste kennismaking een tijd geleden. Geen wonder dat Beckett de lievelingsauteur is van C.G.; het beantwoordt aan zijn beklemde absoluteitsverlangen.

Laat de laatste twee letters van Godot maar eens weg, dan zie je hoe belangrijk het gegeven is: nee, dan zie je wat een onzin. Wij wachten niet op deze onderworpen manier de verlossing af. Wij zoeken haar, of geloven er niet aan. De gedachte van het wachten is ontleend aan een truc van fraseurs die hun publiek zowel de voldoening willen bieden dat er iets hogers is, als de geruststelling dat er aan de gangbare manier van leven niet geknoeid hoeft te worden. Beckett praat maar na, hoewel met een eigen geluid waar de illusie door gewekt wordt dat hij de situatie toch op een eigen manier begrepen moet hebben. Het zou prettig zijn als hij slechter schreef. Kromme gedachten in een kromme taal brengen niet zo'n benauwde verveling teweeg; zij kunnen met huid en haar vernietigd worden. Van Beckett's werk blijven meestal een paar indrukken over, die verwijzen naar niets.

Gelukkig voor hem heeft een groeiend publiek eerbied voor enormiteiten, als ze er maar ondoorgrondelijk uitzien. Meer nog, er werd bij herhaling met smaak gelachen in de zaal. Om Godot! Alles wat ongewoon is, is vrolijk.

Te bedenken dat de kleine Marietje, zoals wij haar hier zullen noemen, nog een paar weken geleden vol zat van uitdaging en tegenspraak! Nu is zij getemd, nog voordat zij letterlijk onderworpen is. Ik weet alles, ik kan alles, ik doe alles; en zo sterk is de suggestie dat ik mijzelf telkens hoor praten alsof daar inderdaad geen twijfel aan kan bestaan. Wij moeten maar uiteen. Zij kleedt zich trouwens toch niet goed, ik dacht eerst

[p. 15]

van wel. Amour-goût, altijd moeilijk; weer mislukt.

Het beroep van litterair agent zal ik nog eens gaan vervullen als het tijd wordt om boete te doen voor alles. Kijk nu weer naar de arme Y., die zich heeft weten te overtuigen dat het werk van zijn voornaamste auteurs niet alleen verkoopbaar, maar ook goed en verkwikkelijk is. ‘Ik zeg niet dat al mijn auteurs iets bijzonders te beweren hebben, maar ik heb hier een paar van de beste van de laatste jaren’. Bij het doorlezen blijkt er zelden meer te zijn dan een volleerde beheersing van de conventie. Doe-het-eensna, dat is zo, maar ga liever meteen in effekten handelen, en goed geld verdienen. Er is niets bij dat in het hart van de dingen prikt, en D., die ze ter opvoering aangeboden krijgt, heeft er juist een pak van teruggestuurd met de toelichting dat het naar zijn smaak allemaal waardeloos is. Y. ontsteld en beledigd: ‘O, dan weten wij er blijkbaar niets van’.

Het kan hem niet verweten worden. Als hij het enthousiasme niet geleerd had te ondervinden, zou hij het telkens moeten voorwenden, tegen zijn auteurs om ze vertrouwen te geven in zijn bemiddeling, en tegen zijn afnemers om ze aan te moedigen. Kammen en borstels aan de man brengen kan geen grap zijn, maar daar is goed tenminste alleen een ander woord voor verkoopbaar, en de agent vervult een eerlijke rol van bemiddelaar. In de litteratuur is goed een afzonderlijke kwaliteit, en alleen in de allerlaagste regionen wordt iemand wel eens zo zakelijk dat hij er niet meer tenminste in principe het belang van erkent. Daar moet de agent dan maar leven met zo'n voorzichtige glimlach op zijn gezicht, steeds weer dansend van zijn handelsbeen op zijn litteratuurbeen. Y. probeert op die twee benen tegelijk te staan; het is aardiger om aan te zien zolang hij het volhoudt, maar een paar keer per week wordt hij gevloerd. Wat is er voor zo'n beroep te zeggen? Je leert interessante mensen kennen, waarschijnlijk.

Laatst op de eerste mooie ochtend van het jaar, vond ik een betere oorzaak dan de verheerlijkende werking van het geheugen voor de illusie dat er vroeger meer zon was dan tegenwoordig. Zolang het koud en winderig is, kruipt de wandelaar in zichzelf; als het warm en licht wordt, komt hij naar buiten en is dadelijk veel meer ontvankelijk voor indrukken, dus allicht dat het geheugen voornamelijk zonnige scènes bewaart. Het was niet alleen een specualtie, maar een ondervinding. Ik was veel sterker opmerkzaam dan gewoonlijk in de voorafgaande maanden, niet alleen voor wat ik zag en hoorde maar ook voor wat er in mijn hoofd omging.

Het is niettemin een echte culturele kwakzalversgedachte. Vijf minuten later, en wij praten in de ruimte over de voordelen van de landen aan de Middellandse Zee als cultuurgebied; nog vijf minuten en wij worstelen met het probleem van de Sahara als cultuurgebied. Daar heb je pas zon! O, maar het moet niet teveel zijn; wat het zijn moet, dat is...

Dan is het plezier alweer van de ontdekking af. Het is eigenlijk een betere inval om aan een persoon in een verhaal toe te kennen, dat zich kwakzalven kan veroorloven zonder dadelijk de belangstelling te verliezen, dan om regelrecht voor te leggen aan het argwanende lezerspubliek. Wat komt er anders terecht van de verantwoordelijkheid van de schrijver? Niet dat ik daar veel mee op heb. Er is nog altijd iets over uit de tijd toen ik verrast werd doordat mensen die steeds verantwoordelijke dingen schreven over belangrijke kwesties, ook konden praten over zulke futiliteiten als het verschil tussen Leidse kaas en Goudse. Niet de man van gewicht en gezag uithangen, is het motto; maar aan de andere kant is er een geweldige zelfverzekerdheid voor nodig om aan te nemen dat het eerste het beste gedachtenschilfertje goed genoeg is voor de lezer.