Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 4]

Brief uit Bonn
Twee Duitse partijcongressen
O. Montagne

Wat er in Keulen nog aan ontbrak: het letterlijk oliën en zalven van de grote oude man, Konrad Adenauer, souverein heersend over gewillige CDU-scharen, die bijeen waren voor iets dat zij een verkiezingscongres hadden genoemd.

Met woorden was de verering reeds zo groot dat men er - toch wel iets gewend in Bonn - nauwelijks andere woorden voor kon vinden dan de Zwitserse collega, die zei: ‘So etwas ist doch einfach widerlich’. Dat was toen de congres-voorzitter de leider van zijn partij toesprak met de formule: ‘En nu verzoek ik de heer Bondskanselier ons de eer van zijn woord te schenken’.

Hij schonk ons de eer van zijn eenvoudige, taktisch zo geraffineerde woord en te midden van de lapidaire zinnen viel er één, die de congresgangers de verlossing leek te brengen van een langgevoelde onzekerheid: ‘Eine Koalitionsgemeinschaft mit der SPD kommt für unsere Partei nicht im Frage’. Toen waren we en ze waar we wezen moesten en toen hadden we de enige zin gehoord tijdens deze vier dagen politiek voortkabbelen, die nieuws bevatte.

Dat was het been waar Adenauer zijn vazallen vier dagen tevreden op liet kluiven: verrukkelijk de politieke honger stillend blijkbaar, temidden van referaten van steeds maar andere ministers, die het ook allemaal niet konden helpen, dat het zo goed ging in de afgelopen twaalf jaren en die weinig anders te melden hadden dan dat zij en de CDU, uiteraard onder de leiding van onze vereerde kanselier, het zo goed hadden gedaan en dat het daarom moest blijven bij de en het oude.

Geen discussie, nauwelijks belangstelling. De enige echte opwinding konden we registreren toen de derde dag van het congres, HSV, met die andere grote man, Uwe Seeler, moest voetballen tegen Barcelona. Toen werden de ministers Schröder en Lücke verzocht hun referaten uit te stellen tot de volgende dag: dat ging en de t.v.-toestellen rukten de congreszaal binnen. Men kon toen vaststellen dat al die tevreden CDU-vertegenwoordigers tot echte passie in staat waren: eigenlijk heel aardige mensen, die later met drommen naar hun partijleider drongen om hem zijn handtekening te vragen. Adenauer zette honderden malen die handtekening, hij glimlachte er zelfs niet bij. Dit congres van en om één man had tot motto: ‘Adenauer-Erhard und die Mannschaft’; dat klonk ook al bijna naar voetballen met twee aanvoerders.

Maar die tweede aanvoerder, de kroonprins, zou het nog meemaken, hoe populair hij was bij de congresgangers in de zaal en hoe weinig bij die ene, alles bepalende, man op het podium. De tweede dag hield hij zijn grote economische rede. Als altijd was Erhard een beetje professoraal en niet helemaal duidelijk. Maar de sympathie der 500 in de zaal stroomde hem tegemoet en toen hij was uitgesproken, stormde een ovatie naar het spreekgestoelte. Hij was drie passen van Adenauer af en iedereen verwachtte, Erhard zelf ook, dat hij na dit bewijs van politiek succes, door zijn opperste chef, al was het maar door een hartelijk gebaar, inderdaad zou zijn aangewezen tot kroonprins.

De gedelegeerden in de zaal waren opgesprongen om dit moment mee te maken. Maar Erhard's lach bevroor op zijn gezicht en de CDU-mannen er om heen keken bedremmeld toe, hoe Konrad Adenauer volstrekt geen beweging maakte om de tweede man na hem in de partij, enig teken van ook maar gespeelde genegenheid te tonen. Maar onder het motto ‘Adenauer-Erhard und die Mannschaft’ moest toch wel iets gebeuren. Langzaam stond de oude man op, hij gaf de vicekanselier een slappe hand met een houten gezicht en ging weer zitten. Erhard stak een sigaar op, ging ook zitten: de beiden spraken geen woord met elkaar.

Geen vergeving dus voor het gebeurde in 1959, toen Heuss weg ging, en Adenauer en Erhard het bijzonder oneens werden. En Erhards plaatsje op de spandoeken en reclamebiljetten is niets anders dan een verkiezingstaktische manoeuvre: een man zo geliefd bij het partij-kader en aan wie de bevolking bovendien het Wirtschaftswunder toeschrijft, verdient een hoge plaats naast de kanselier zelf. Maar verder niet.

[p. 5]

Men vraagt zich bij zulk een koude vertoning toch wel af, waarom er niemand ooit een mond open doet over de politieke situatie, die binnen de CDU moet ontstaan als Adenauer mocht sterven; wat als men 85 is toch niet onmogelijk lijkt binnen afzienbare tijd.

Maar neen: niets! Dit heet in Bonn: Kanzler Demokratie.

Franz Joseph Strauss was er als gast, want hij is sinds kort voorzitter van de CSU, het Beierse filiaal van de CDU. De gast mocht - voor de eerste maal - een referaat houden: tamelijk veelbetekend gebaar in verband met de politieke toekomst. Frans Joseph staat de laatste tijd onder zwaar vuur in de pers, hij wordt door verschillende weekbladen als de boeman van deze verkiezingen geschilderd, een ambitieus man, te ambitieus, eigenlijk gevaarlijk, misschien een potentiele dictator.

Het ogenblik van Strauss' rede tijdens het CDU-congres was belangrijk: de gedelegeerden keken met enige vrees, respect toch zeker ook, naar deze man, die als een massieve brok energie naar het spreekgestoelte stapte. Men voelde in de zaal de gespannen verwachting, dat deze zoveel aangevallen politicus de angsten zou wegnemen en kans zou zien duidelijk te maken, dat hij vrij is van gevaarlijke neigingen.

Daar stond hij dan, niet alleen uiterlijk een krachtpatser, zoals in de volgende zestig minuten duidelijk zou worden. Niet dat zijn rede qua inhoud schokkend was. De vorm deed het hem. Strauss vuurt verbale salvo's af, alsof hij politieke tegenstanders, in plaats van bezorgde vrienden, moest overtuigen of liever: in de pan hakken. Zijn Beierse welsprekendheid werkt eenvoudig afschrikwekkend, de geluidssterkte is na vijf minuten niet meer te verdragen, hij knettert als de knalpot van een tank. Politiek gesproken gebeurt er tevens iets, wat ook bij een knalpot hoort: backfiring.

Als hij uitgedaverd is, zegt de congresvoorzitter, minister-president van Baden-Württemberg, Kiesinger: ‘Wir geben ihm den Wunsch auf den Weg, dass er zu seinem Kämpfermut in seinem schweren Amt jene Gelassenheit und Freudigheit des Herzens bewahre, die den erfüllen darf, der weiss dass er für eine grosse und gute Sache kämpft’. Een Amerikaans collega barstte in geschater uit: ‘That's a damned good one’, zei hij.

Het mooiste moment van deze congresdagen moest nog komen. Dat was toen het congres zijn verkiezingsprogramma verkondigde: tien korte, oude punten werden goedgekeurd met een lusteloos handopsteken zonder er een woord in te wijzigen. Dit was het ‘Kölner Manifest’.

Partijvoorzitter Adenauer hield nadat alles afgelopen was, een persconfrentie, maakte wat onbelangrijke opmerkingen en ging tekeer tegen andere partijen, bedoeld was natuurlijk de SPD, die met dingen werkten,

[p. 6]

moesten werken, als een ‘Appell’ of een ‘Manifest’: dat zijn holle woorden, dat is alleen maar geklets.

Men was zo vrij de heer Bondskanselier er op te wijzen, dat het verkiezingsdocument dat zijn partij zojuist eenstemmig had aangenomen, in dikke gedrukte letters de naam ‘Kölner Manifest’ droeg. Men bracht Konrad Adenauer het document, dat hij kennelijk zelfs niet gelezen had en met alle verachting van de politieke praktijk-man voor papierpolitiek, veegde de kanselier het werkstuk, waarmee zijn partij de kiezers wenst te overtuigen, van de tafel: ‘Das blöde Wort steht tatsächlich darauf’, zei hij.

Precies een dag later zaten we in de Bonner Beethoven Halle, waar de SPD haar verkiezingsprogramma den volke kond deed. Geen rood meer - blauwe gordijnen, blauwe verkiezingspropaganda-biljetten, een verzameling goed geklede, weldoorvoede mannen, die met even zovele wagens kwamen aanrijden als in Keulen bij de CDU. Daar Adenauer, hier Willy Brandt.

‘De CDU-regering is versleten, wij willen haar aflossen’. Weliswaar een serie ‘aanklachten’ tegen de CDU, maar alles op binnenlands politiek terrein. Per slot is de SPD pas 30 juni vorig jaar op de buitenlands politieke lijn van de CDU omgezwenkt; natuurlijk weet men bij de socialisten, dat het levensgevaarlijk zou zijn hier een polemiek te beginnen, die de oude vos, Adenauer, de kans zou geven een weinig gelukkig SPD-verleden in de verkiezingscampagne op te



rakelen. Om er maar van te zwijgen, dat het scherp wegvagen van alle CDU-SPD-coalitie-denkbeelden door Adenauer zelf, onder meer een duidelijke poging tot provocatie vormde.

En dus ging het in de Beethoven Halle om de binnenlandse politiek: heel gedetailleerd, te gedetailleerd, te uitvoerig: een geweldige hoorn des overvloeds vol verkiezingsbeloften werd uitgestort over een welvarend land, waar weliswaar aan de sociale wetgeving nog van allerlei ontbreekt, maar waar de prikkeling van het ontbreken toch nog maar relatief kleine groepen kiezers en dus stemmen lijkt te omvatten. Van uit deze enge basis gaat de SPD de verkiezingen in.

Duidelijk is de SPD geïnspireerd door de campagne die Kennedy heeft gevoerd: ook hij was met gedetailleerde lijsten gekomen van zaken die moesten veranderen. Maar Kennedy had daar tegenover offers geëist en verlangde toestemming voor niet populaire handelingen.

Daar was in Bonn nauwelijks sprake van: een half jaar eerder, op het SPD-congres in Hannover van november 1960, had Brandt zijn appèl juist gericht op een nieuwe dynamiek, op de geestelijke verlangens van de nieuwe kiezers, meer dan op het materiële. Ook toen noemde hij Kennedy als voorbeeld - misschien zes keer te veel - maar toch van uit de hoek van het nieuwe elan.

Erg overtuigend kon dan ook in Bonn Willy Brandt niet werken. Heeft de SPD zich neergelegd bij de gedachte, dat men de CDU niet kan verslaan met iets anders dan toegeven aan nog meer materieel gewin? Het leek er veel op. Gelooft men er nauwelijks meer aan, dat de jonge Brandt als tegenpool van de oude Adenauer, een vernieuwingswens zallosweken, zoals Kennedy? Had men kennis genomen van het feit, dat bij de jongste, door de CDU gewonnen, gemeenteraadsverkiezingen in Noordrijn Westfalen, 50 per cent van de nieuwe kiezers niet heeft gestemd?

Vast stond alleen, dat Brandt zijn eindeloze reeks beloften bijna door de katheder hamerde, iedere zin een nadruk gaf, die geen climax meer toe liet, wat op den duur tot fysieke uitputting leidde, bij hem en bij zijn toehoorders. In de zaal daalde een gelaten stemming neer, niet eens zo erg veel verschillend van wat er bij de CDU in Keulen viel vast te stellen. Het maakte allemaal de indruk, alsof we de Bondsdagverkiezingen ingaan met de keuze voor de kiezers: ‘welvaart voor iedereen’ (CDU) en ‘welvaart voor allen’ (SPD). Dat zal voor de kiezers wel uitlopen op een voorkeur voor wat ze al hebben.