Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Op het perron van de ondergrondse, een mens waar ik mijn ogen niet van af kan houden: met een zwaargewicht kin, de schouders gebogen als een gorilla, en de dikste vingers die ik ooit aan een vrouw gezien heb. Misschien een vermomde boef? Zij lijkt plat van borst, maar de ontmaskering moet vals zijn. Een boef met dit fysiek zou een ander bedrog proberen. Later in de trein blijkt nog duidelijker dat het werkelijk een vrouw is, en zelfs met iets moois. De krul van haar lippen en het licht van haar ogen, terwijl zij haar medereizigers opneemt en nu en dan de as van haar sigaret tikt door er een van die enorme vingers op te laten vallen, zijn de tekenen van een vrij mens dat binnen het grove omhulsel leeft. Zij is een koningin, door haar erfdeel buiten de kring van de gemeenzamen gesteld. Ik zie haar in de gang van een groot koud kasteel, waar de spotlust van de knechts allang verkeerd is in ontzag en toewijding. Boadicea zou wel zo hebben kunnen zijn, die de troepen voorging tegen de Romeinen. In de schaars bezette laatste trein, waar alles hangerig is bij de gedachte aan de wekkers van morgen, zit zij alsof zij de slaap overwonnen heeft.

Vertrouwde neiging, eens in de zoveel weken: ‘Jullie zoeken het verder maar uit, ik ga op de divan liggen en zie van alles af’. De daad wordt dan bij het woord gevoegd, maar langer dan vijf minuten is het zelden vol te houden, dat was bij voorbaat bekend. Het mooie is dat het als gevoelsuiting niet alleen maar ceremonieel wordt; toch een beetje lachwekkend, verdient het misschien respekt als de oervorm van de symbolische staking. Kleine kinderen hebben het al, en onbeschaamd. Het enige wat men op den duur leert, of wat ik tenminste geleerd heb, is om er niet meer onder andermans ogen aan toe te geven.

Een zorgvuldige spotprent van koddige figuren, ieder met hun naam gemerkt, had geen betere commentaar kunnen geven op de hoge woorden van de internationale fora dan de foto die dezer dagen door de bladen circuleerde, van de Nigeriaanse afgevaardigde in slaap gevallen in de politieke commissie van de V.N. De politieke idealen in hun faciele vorm voor openbare onderhandelingen kunnen geen vermoeid mens wakker houden; als zij hun intense gedaante aannemen daarentegen wordt het tijd om aan versterking van het Rode Kruis te denken. Er blijft over de gematigde vorm, die eigenlijk onmisbaar is, want zonder een voorstelling van ideale zaken is het in allerlei gevallen onmogelijk om een politiek te ontwerpen; maar zelfs dat gaat in de praktijk vaak op bedriegerij lijken. Het pijnlijkste voorbeeld van de laatste tijd is het vrijheidsideaal dat de Amerikanen meenden te kunnen aanbieden, onder de druk van de omstandigheden bijna vereenzelvigd met anti-communisme, en nu gedwongen om zich door een verscheidenheid van schuinsmarcheerders te laten dienen.

De meest aanbevelenswaardige gezindheid in internationaal-politieke zaken lijkt mij dan weer te zijn een ondernemend skepticisme, gesterkt door de overweging dat er al idealen genoeg zijn, en dat de mensheid niet beter kan verlangen dan een beetje beschermd te worden tegen de uitwerking ervan. Het is jammer dat men niet

[p. 16]

kan verwachten daarmee een indruk te maken op de politieke discussie. Zonder loon voor het werk gaat de ondernemingslust kwijnen, en tenslotte komt men terecht bij Cyril Connolly, die onlangs in Encounter de eerste twee punten van zijn credo preciseerde, Slaap en Onverantwoordelijkheid: ‘And by irresponsibility I mean the refusal to accept any obligations as a social animal, as well as a mere European, Englishman, or good citizen’.

En waarom niet? De moeilijkheid blijft in het verlangen om toch op de een of andere manier betrokken te zijn juist bij de dwaasheden van zijn eigen tijd. Quia absurdum: geen voldoening zonder absurditeit.

Het is vervelend om te moeten toegeven dat ik waarschijnlijk evenmin als de olifant in staat ben om mijn morele kwetsuren te vergeten. Het lijkt onmiskenbaar een gebrek, dat bij de beste karakters niet voorkomt. Niettemin, ik herinnerde mij laatst het schoolvriendje dat ik opbelde kort nadat wij toelatingsexamen hadden gedaan voor ververschillende middelbare scholen. ‘Wij zijn nu toch niet meer op dezelfde school, en ik heb eigenlijk andere vriendjes’, zei hij. Ik was verbijsterd, en ben het nog. Als ik hem weer eens tegenkwam, zou ik wel iets terug willen doen. Misschien zou ik het nalaten, maar in geen geval zou het mogelijk zijn om een makkelijk gesprek te voeren. De communicatie is verbroken, met hem zo goed als met een aantal andere mensen hier en daar in mijn herinnering, die voor pijnlijke ervaringen van vergelijkbare kracht aansprakelijk waren.

Het geval van het schoolvriendje heeft tenminste een zekere allure, maar verder zoekend vind ik ook allerlei minuskule grieven veroorzaakt door nietige vergrijpen. Misschien zouden de meeste ervan zich niet laten gelden in de omgang, maar ze zijn er nog, dat is zeker. Om er wat afstand van te nemen, denk ik aan C., die met mij niet meer gewoon kan communiceren, en ik



weet precies waarom: hij waste zijn drip-dry overhemd altijd met veel omslag, en had er speciale benodigdheden voor: dat vond ik illustratief voor zijn karakter, en ik vertelde het eens aan iemand, die het toen weer aan C. zijn zuster doorvertelde, en sindsdien liggen C. en ik op verschillende golflengtes.

Hoe weet ik dat het zo komt? C. heeft er nooit iets over gezegd. Nee, maar wij begrijpen elkaar, wij met onze moordkuilen. Hoe had hij zich ook zonder verder verlies aan waardigheid kunnen beklagen tegen de kletskous die van zijn overhemd verteld heeft? Bij C. zowel als bij mij blijven zulke grieven wasemen in het schuwe hart.

R., op bezoek, spreekt van sympathiek, en ik vestig er volledigheidshalve de aandacht op dat ik van dat woord een sterke afkeer heb, wanneer het in absolute zin gebruikt wordt tenminste - aan mij sympathiek, of aan jou sympathiek, dat is wat anders. Ik behandel die afkeer altijd maar als een gril, en zo wordt hij door anderen ook gewoonlijk opgevat, maar hij zit rotsvast. Motief: het wantrouwen tegen de soort mensen die zichzelf erkend sympathieke reacties aanleren, en dan gezichten trekken alsof zij nooit iets anders zouden kunnen ondervinden. Ik heb er genoeg gezien, heet en koud van woede, en het enige echte eraan was hun behoefte om een sterke emotie in zichzelf op te wekken. Met de pretentieuze klank van het woord sympathiek worden die bedrieglijke praktijken tegen kritiek beschermd.

Even later gebruikt R. een andere uitdrukking die niet zo'n weerstand opwekt: over iemand die schrijft, ‘hij heeft prettige reacties’. Dat lijkt mij wel aantrekkelijk, prettige reacties hebben, en er wordt toch eigenlijk hetzelfde mee bedoeld als sympathiek zijn. Het verschil is alleen dat het moeilijker voor te wenden is. Mij sympathiek voordoen, dat zou ik nog wel klaar kunnen spelen; de indruk geven dat ik prettige reacties had, nooit.