Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 5]

Politieke gefrustreerdheid en haar gevolgen
A.F Luyendijk

De beeldspraak van het merendeel der journalisten, die zich met de binnenlandse politiek bezighouden (‘politieke’ en ‘parlementaire’ redacteuren) kan heel leerzaam zijn. Vaak leerzamer dan de inhoud van hun stukken of hun prognoses over donkere wolken boven een kabinet, de vuiltjes, die zij helemaal niet aan de lucht waarnemen of het gerommel dat zij in een bepaalde hoek horen. Het K.N.M.I. onthoudt zich met zorgvuldigheid van voorspellingen, het spreekt alleen maar van verwachtingen, die voorzichtig worden geconstrueerd op grond van de degelijkste gegevens, die voorhanden zijn. De meeste politieke redacteuren van Nederlandse dagbladen echter weten al op termijnen van ten minste een week te voorspellen, welke depressies, opklaringen, donderslagen en orkanen hun kleine politieke landschap zullen opfleuren of teisteren. Of omgekeerd, want teisteren kan voor de één opklaring zijn en opklaring voor een ander identiek met teistering. De gegevens voor die prognoses zijn meestal weinig solide. Zij komen vrijwel altijd uit een der politieke fracties of zijn gebaseerd op een verklaring, die een mijnheer van welke partij dan ook ergens heeft afgelegd.

Hoe gebrekkig de voorlichting van politieke journalisten kan zijn, heb ik kortgeleden ervaren na een rede van Van Riel in Koog aan de Zaan. Het hoofdpunt van die rede was een verdediging van het Europese beleid van Luns contra de plannen van De Gaulle. Eén blad had die rede weergegeven in een heel andere versie met een aantal zinsneden, die Van Riel niet had gebruikt. Deze parlementaire redacteur was zelf niet in Koog geweest, maar had de tekst van een praatje gebruikt, dat de V.V.D.'er via een bandje voor de radio uitsprak. Het was op dezelfde avond, dus in Koog en voor de radio zou wel precies hetzelfde zijn gezegd. Het hoofdpunt in dit verslagje of uittrekseltje van een gestencilde tekst, was een vergelijking tussen Amerika's houding t.o.v. Portugal en t.o.v. Indonesië, waarover Van Riel in Koog met letterlijk geen enkel woord had gerept. Zo slecht kan politieke voorlichting zijn.

Terug naar de beeldspraak, die zo leerzaam is. Leerzaam, omdat zij ons toont, hoe pueriel de sfeer is, waarin de Nederlandse politiek zich op dit ogenblik voltrekt. Na de interpellaties en het debat van de vorige week over de arbeidstijdverkorting hebben de mensen, die het werk op het Binnenhof alleen maar via hun krant kunnen volgen, geen andere conclusie kunnen trekken dan: een ruw gedoe, van demagogen, aggressievelingen of opportunisten. Een zeer beperkte bloemlezing: de regering verliet niet zonder kleerscheuren het veld; regering triomfeert; de regering gaat door de knieën; morele nederlaag voor het kabinet; duidelijke overwinning dus voor de regering-De Quay (dat moet op zijn minst drie-nul zijn geweest). Het is een beeldspraak, die als twee druppels water lijkt op de sportjournalistiek, met dit verschil, dat een sportverslaggever werkelijk naar een voetbal-, hockey- of desnoods korfbalwedstrijd heeft gekeken, terwijl een parlementaire journalist geacht mag worden in de Kamer te zijn geweest. De politieke redacteur van De Telegraaf, gebruikte de kenschets ‘een dunne affaire’ en wist het volgende geheim te onthullen : ‘De vragenstellers brachten hun, voornamelijk ten gerieve van de V.A.R.A.-microfoons breed uitgemeten opmerkingen al niet sterk. De sprekers van de andere partijen hielden zich slapjes op de vlakte.’ Dat ‘slapjes’ past bij de ‘dunne affaire’, die onthulling over de Vara-microfoons toont een geheel nieuw aspect van onze parlementaire gebruiken. Een ‘détournement d'interpellation’, nieuw staatsrechtelijk begrip, voor het eerst ingevoerd door de politieke redacteur van van De Telegraaf,

[p. 6]

die van zijn broodwinning als stukjesschrijver uit Franco Spanje en auteur van detectiveromans in de politieke journalistiek overstapte en met de tweedehands kennis van Chandler en Spillane de V.A.R.A.-microfoons als dominante factoren in de Tweede Kamer ontdekte. Zijn feeling voor politieke achtergronden is fenomenaal. Er was niemand in heel Nederland, die daaraan had gedacht.

Toch zijn die beeldspraak in de journalistiek en dit soort ‘onthullingen’ in zekere zin een gevolg van het werkelijke gebeuren in de Nederlandse politiek, vooral sinds het optreden van het kabinet-De Quay. Nederland, zeker niet minder dan andere landen, is rijk aan ‘smelly little orthodoxies’ (Orwell), vroeger vooral in de kerkelijke wereld, later ook steeds meer in de staatkunde. Die orthodoxietjes vond en vindt men hier evengoed bij de ‘linksen’ als bij de ‘rechtsen’, evengoed bij de arbeiders, de progressieve politiserende predikanten en hoogleraren en de werknemersverbonden als bij de agrariërs, de liberale middengroepen, de werkgeversverbonden, de aartsconservatieve politiserende predikanten en hoogleraren (zie de domme, onverhuld rancuneuze aanval van de theoloog prof. Quispel op Buskes in Elsevier). Vóór de oorlog waren die orthodoxietjes benauwend, na de oorlog is het minder geworden, doch sedert het kabinet-De Quay is de lucht volkomen verpest door de stank van benarde vooroordelen, roddeltjes, persoonlijke aanvallen, benarde politieke vooroordelen. Nogmaals: evengoed aan de linkerkant als aan de rechterkant van de Kamer. De zakelijke argumentering wordt steeds minder strijdmiddel, de overtuigdheid van het eigen gelijk is een wapen om de tegenstander murw te maken. En als dat niet helpt, is daar nog altijd de kreet van de beeldspraak, die ver doordringt. De cliché's van de sociale rechtvaardigheid, van de vrijheid, van het landsbelang, van de solidariteit, zij klinken nog altijd even hard in een maatschappij, die men technisch kan atomiseren. Steeds meer krijg ik het gevoel, dat het hele politieke spel in ons land een bezigheid van eigenwijze jongetjes is, die groepjes hebben gevormd en op een speelterrein ravotten.

Het is een gevaarlijke gedachte. De fervente voorstanders van deze parlementaire democratie en dit partijenstelsel zullen er zeker geen goed woord voor over hebben. Zij vergeten, dat deze vormen van democratie misschien niet helemaal meer passen op de moderne maatschappij, dat zij misschien langzaam verbeterd kunnen worden en aangepast aan nieuwe omstandigheden. Een revolutionaire daad zou dat werkelijk niet zijn.

De evenredige vergelijking van orthodoxietjes vereenvoudig ik. De werknemers en de werkgevers blijven alleen over als grootheden. Heel lang zijn deze twee grootheden bepalend geweest voor de sociale strijd in ons land. De werknemers, terecht vol rancune tegen de broodheren, die met anarchistische willekeur hun lot bepaalden, hadden recht op rancune. Armoede en honger geven het recht tot het ballen van de vuisten en de ‘rode proleten’ van die dagen blijven in mijn visie op de geschiedenis veel sympathiekere figuren dan de liberale vrijheidsbonders, die in 1935 in grote getale op de N.S.B. stemden. De sociale wetgeving na de oorlog en de evolutie van de werkgevers hebben de redenen voor die rancune opgeheven. De vakbonden kenden die rancune niet meer (individuele arbeiders misschien nog wel), de bereidheid tot overleg was groot, stakingen kwamen vrijwel niet meer voor. Niet alleen materieel, ook psychologisch was er zoveel veranderd, dat men moeilijkheden op dit terrein niet meer verwachtte, en zeker geen politieke moeilijkheden.

Twee factoren hebben die verwachting gelogenstraft: het kabinet-De Quay voerde sociaal een heel dubbelzinnig beleid, dat het onderlinge overleg frustreerde; de oppositionele socialisten met hun interpellaties en hun overvloed van moties, die tòch werden verworpen, vervreemdden mogelijke bondgenoten. In het kabinet-De Quay doet zich de wonderlijke situatie voor, dat een zeer autoritaire staatssecretaris van sociale zaken zijn minister volkomen terzijde heeft gesteld en in de Kamer de allures aanneemt van een soort regeringsleider. Dat Van Rooy ten slotte helemaal niet meer aan bod is gekomen als minister, was te voorzien. Hij is een van de ergste ministeriële mislukkingen van na de oorlog. Het is een onvergeeflijke fout van De Quay geweest (en een bewijs van zijn ongeschiktheid), dat hij zijn reconstructieplannen niet heeft durven uitvoeren tegen het decreet van Romme in. De kans om zijn partijgenoot op sociale zaken binnenskamers te executeren was toen verkeken. Vermoedelijk heeft ook de broze samenstelling van het kabinet en het gebrek aan een betere minister uit de K.V.P. hem parten gespeeld. De Kamer zal tot zo ene executie pas overgaan, wanneer de toestand heel nijpend is geworden. En dan zal waarschijnlijk het hele kabi-

[p. 7]

net al wankelen. Het kan nog geruime tijd duren.

De volledige onbekwaamheid van minister Van Rooij heeft de bepaald wèl kundige, maar te onbesuisde en fanatieke Roolvink een niet bedoelde machtspositie verschaft. Hij is een koppige Fries met een behoorlijk debatteertalent, fel bestrijder van de socialistische oppositie en even fel bestreden door de socialisten. Men kan hem verafschuwen, maar men moet toch erkennen, dat hij een van de weinigen van dit kabinet is, die kan antwoorden en die op een interruptie kan reageren. De man staat overigens even ver van de liberalen af als Suurhoff. Het aanvaarden van Roolvinks beleid door de liberalen kan dan ook werkelijk niets anders dan opportunisme zijn. Zonder enige gevoel voor nuances heeft deze staatssecretaris het staatsbelang gesteld boven het overleg van het bedrijfsleven. Orthodoxer - en dan in ouderwets socialistische zin - kan het bijna niet.

Roolvink is één deel van de protestantschristelijke drieëenheid, die het economische, financiële en sociale beleid van dit kabinet beheerst. De Pous, een door en door fatsoenlijk econoom, mist de fantasie om zonder cijfers en statistieken te regeren, maar is een leidende persoonlijkheid in de regering. Zijlstra, met de ervaring van twee kabinetten-Drees en een bovennormale dosis zelfovertuiging en intelligentie, is de potentiële minister-president. In haar geheel is deze drieëenheid de kern van het kabinet, die het voor de oppositie tot een onneembare veste in het sociaal-economische conflict maakt. Als er een crisis komt over de kinderbijslag, is het een beginselkwestie, met misschien op de achtergrond de ontevredenheid over het algemene sociale beleid. Tot een openlijke breuk zal het echter niet komen. De politieke strijd in Nederland lijkt op een heel trage slijtageslag, waarbij de socialisten in de achterhoede luid met de wapens kletteren en de regeringsverwanten in de voorhoede zo nu en dan heel aarzelend een schot op hun twijfelachtige getrouwen lossen. Het laatste schot was de gebrekkige motie van de K.V.P.'er Weijters tegen de liberale minister Toxopeus, die er nauwelijks door geschampt werd.

Vandaar, dat de Tweede Kamer zo een troosteloos politiek schouwspel biedt. Een middelmatig kabinet met een harde kern, aarzelende regeringsverwanten, die herhaaldelijk beginselen opzij moeten zetten, een middelmatige oppositie, die meer emotionaliteit dan zakelijkheid weet op te brengen. En in de maatschappelijke organen, die De Quay in mei 1959 zo idealiseerde, gefrustreerdheid en herleving van rancunes.

Kan men in deze situatie van de meeste politieke dagbladschrijvers, geestelijk (voorzover dat mogelijk was) uitgeput door het registreren van reeksen nietszeggende verklaringen door ministers in een vrijwel levenloos parlement iets anders verwachten dan de dagdroom van een fikse voetbalwedstrijd met overwinningen, nederlagen en door de knieën zakkende excellenties? Zelfs voor de microfoonparanoia van de politieke detective van De Telegraaf zal men op den duur begrip kunnen opbrengen.