Hollands Weekblad. Jaargang 2

De laatste kans van De Gaulle
B.J. Fris

Zaterdag 22 april. - Dit is geen opstand, maar een revolutie. Maar de revolutie dateert niet van vandaag. Zij is altijd aanwezig geweest sinds die historische 13de mei van het jaar '58, in het geheim complotterend, in vermommingen optredend, of openlijk uitdagend, en velen hebben dat gezien. Maar niet de president die was geroepen om de revolutie te keren.

De radio weet te melden dat de muiterij op dit moment beperkt blijft tot Algiers. De gebruikelijke illusie. Men kan ook zeggen: de revolutie consolideert haar bruggehoofd. Als dit gedrukt wordt kan de burgeroorlog zijn begonnen, en wie gelooft dat de franse democraten dan nog de koelbloedigheid kunnen opbrengen?

Dit was allemaal te voorzien geweest. Van stap tot stap hebben wij de voortgang van de revolutie kunnen volgen. Het begon bij het bombardement van Sakiet, het laatste der grote voldongen feiten, en het wegstemmen van de regering-Gaillard die onder internationale druk het onrecht ongedaan zou maken - de laatste der grote lafheden. Het parlementarisme dat niet meer regeren kon, dat slechts de tijd kon verbeiden, gebiologeerd door zijn angsten of in slaap gesust door zijn gemakzucht, had alleen nog de moed tot de abdicatie. Het abdiceerde nog voor de komst van de Grote Liquidator. Men heeft zich op de aard van deze gebeurtenis gemakkelijk kunnen verkijken, want de revolutie is een mythe geworden waarin de heldensage zich verenigt met het chiliastische verlangen. Welnu: dit, deze beschaafde, humane, sofistische, vernederende en verachtelijke abdicatie, dat is de revolutie. Ook Lodewijk XVI was een humaan sofist.

De gezagsschemering maakt twee stromingen los: de anarchistische en de autoritaire - het ressentiment tegen de discipline en het ressentiment tegen het gebrek aan discipline. De anarchistische vult de straten; de autoritaire leidt de mars. Het is weinig meer dan toeval dat de beide stromingen hun bolwerk vonden in Algerije.

Het was dan een generaal, en geen politicus, die deze revolutie tot staan zou moeten brengen. De Gaulle had zijn persoonlijk prestige, en vele imponerende kwaliteiten, maar zijn politiek steunde uitsluitend op de traditionele deugden van de franse ambtenaar, waarvan hijzelf de apotheose is. De ambtenaar beschouwt het gezagsbesef als een vanzelfsprekendheid - de militaire samenzweerders daarentegen hadden de moderne revolutionaire literatuur bestudeerd. Hun psychologische oorlog tegen De Gaulle's persoonlijke prestige dateert al van vrij kort na de dertiende mei; een pikant detail was het openlijk verscheuren van De Gaulle's portretten die daartoe, dag in dag uit, in de algerijnse steden opzettelijk werden aangeplakt.

[p. 4]

Men heeft drie jaar lang de ongelijke strijd kunnen volgen tussen stugge onbuigzaamheid en elastische tactiek. En men heeft kunnen constateren dat het regiem opnieuw aan de verliezende hand was. De revolutie vestigde cellen in het staatsapparaat, bij de politie en de rechterlijke macht. Schandalen volgden elkaar op: het schandaal van het proces-Kovacs, het schandaal van het proces tegen Ortiz en Lagaillarde en wraakroepende schandalen van de nooit te achterhalen rechtse terroristen. Deze complotten dienden niet alleen de zelfbescherming van de revolutionairen, maar waren gelijkertijd een voortzetting van de revolutionaire actie. Want wat het revolutionaire proces op gang houdt zijn de openlijke bewijzen, tot hoe ver men ongestraft aan het gezag de gehoorzaamheid kan opzeggen. Het is een van de fouten van De Gaulle geweest dat hij deze ongehoorzaamheid, die in zijn denkwereld geen plaats kon vinden, systematisch heeft genegeerd.

Hij heeft de kwaliteiten en de manco's van een geniaal ambtenaar. Hij kan, als personificatie van de franse staat, een soepele buitenlandse politiek ontwikkelen (men zie de evolutie van de franse gemeenschap, en zelfs van zijn algerijnse probleemstelling) maar hij is blind voor de innerlijke dynamiek van de staat, waarvan zijn machtspositie de exponent is. In plaats van een binnenlandse politiek heeft hij zijn ficties: de eenheid van het franse volk, de eenheid van het franse leger. Hij heeft niet de grondslag gelegd voor een nieuw en gezond parlementarisme, en dat maakt zijn bewind tot niet meer dan een interregnum; en hij heeft bij voortduring verzuimd de revolutionaire elementen in de franse samenleving te isoleren. In de plaats daarvan beoefende hij een ambtelijk benoemingsbeleid dat de revolutionaire infectie niet vernietigde, maar verspreidde. Het is veelbetekenend dat de leiders van de revolte van vandaag de gezagshandhavers waren tijdens de revoltes van gister en eergister. De uitvoerders werden onbetrouwbaar en moesten worden vervangen, maar de vervangers werden op hun beurt onbetrouwbaar. Ook dit behoort tot het revolutionaire proces.

Er is maar één middel dat deze voortschrijdende infectie had kunnen stuiten. Dat is het traceren van een grens die niet ongestraft overschreden kan worden - en er behoort list toe om een situatie te scheppen waarin die grens zo gunstig mogelijk komt te liggen. Een doelbewuste tactiek had systematisch de gevaarlijke elementen kunnen isoleren van het geheel der franse natie zowel als van elkaar; men had achtereenvolgens

Sir Horace Mann

met kleine minderheden kunnen afrekenen. De mogelijkheid daartoe bood zich voor het laatst nog vanzelf aan tijdens de algierse barricaden-opstand van vorig jaar januari. Toen was nog het leger een passieve medeplichtige bij een revolte van het europese kleinburgerdom. De barricaden hadden de definitieve scheidingslijn kunnen worden tussen Frankrijk en de revolutie, op slechts een enkele voorwaarde: dat er van twee kanten geschoten zou zijn. De vuurlijn had een grens getrokken die nooit meer overschreden kon worden. Men heeft zich verheugd over de humane, onbloedige beeindiging van deze revolte - de vreugde over een München. De revolte van vandaag is gebaseerd op de stilzwijgende verstandhouding tussen het leger en de burgers, die toen werd bevestigd.

Een revolutie, in zijn voortsluipende, anarchiserende fase, bestaat in de erosie van de gezagskategorieën. Maar een beslissing, in positieve of negatieve zin, is alleen mogelijk in de acute fase. Men moet in een revolutie op scherp spelen - de generaals van het Forum hebben dat eerder begrepen dan de generaal van het Elysée. ‘Elk verzet zal worden neergeslagen’ - deze ontdekking

[p. 5]

brengt ze de overwinning of de dood. Nu zijn zij het die de scheidingslijn trekken. Iedere medeplichtige is nu een volledig medeplichtige, die mee vooruit moet omdat zijn lot aan de revolutie verbonden is. De scheidingslijn zal zich sprongsgewijs verplaatsen, want ieder die door haar wordt geraakt moet met zijn leven instaan voor zijn keuze; er is geen tussenmogelijkheid dan de vlucht in de paniek, en ook de paniek maakt medeplichtig. Bij de eerste luchtlanding van de parachutisten zal de paniek in brede golven over Frankrijk slaan.

Voor president De Gaulle zijn er nu nog enkele dagen gegeven voor de beslissing die hij bijna drie jaar heeft verzuimd. Hij staat opnieuw voor de afgrond van een verschrikkelijk falen, en hoeveel ongunstiger zijn de omstandigheden nu dan in januari 1960. Alleen een snelle en gewelddadige onderdrukking van de revolutie kan de toekomst van Frankrijk open houden. Maar hij kan niet lang meer over de middelen beschikken. Misschien rekent hij nog eens op de uitwerking van zijn verheven machtswoord. Dat zal Frankrijk niet redden van de militaire dictatuur.

Zondag 23 april. - Het woord van De Gaulle: de superieure hoon voor de complotteurs. Deze man zal tot het einde de verachting laten voelen voor de stupiditeit van die hem afgevallen zijn. Maar alles wat zich niet in de termen laat vatten van een superieur ambtenaarschap is ipso facto stupide: alle politiek die geen technische aangelegenheid is, en alle sociale dynamiek. En dan een oproep tot verzet die de rebellen niet zal verhinderen geheel Algerije in hun macht te brengen. Wat verder? Arrestaties in Frankrijk, twee dagen te laat. Wij wachten nu wie het eerst zijn troepen over de Middellandse Zee zal brengen, Challe of De Gaulle.