Hollands Weekblad. Jaargang 2

Verhalen van Vincent Mahieu
Beb Vuyk

tjoek, Vincent Mahieu
H.P. Leopolds Uitgeversmij. N.V. - Amsterdam

Eerst was er Jan Boon, zijn naam stond onder de redactieleden vermeld van het eerste nummer van Orientatie, november 1947. In februari '48 publiceerde dit zelfde blad een boekbespreking van Tjalie Robinson. Het volgend nummer bracht een opvallend goed verhaal, Oom David, de held uit het Avondland, waarvan Vincent Mahieu de auteur was. Hoewel J. Boon van het kaftje en uit de redactie verdween, die sterk ingekrompen werd, verschenen in de loop van dat jaar en de volgende jaren regelmatig bijdragen van Vincent Mahieu en Tjalie Robinson. Het is wel een ongewone volgorde om als redactielid en onder eigen naam te debuteren en daarna onder verschillende pseudoniemen naam en reputatie te verwerven. Zo lag het echter niet, Jan Boon had al naam, niet als schrijver, maar als voortreffelijke verteller en bij de vertellers begint de literatuur. Als verteller was hij in Japanse krijgsgevangenschap door Nieuwenhuys ‘ontdekt’ zoals dat in het kunstjargon heet, een wat zware term, die noch bij Nieuwenhuys de ontdekker, noch bij Jan de ontdekte paste. ‘Herkend’ is misschien beter, in ieder geval drukt dat woord de gevoelssfeer nauwkeuriger uit.

Nadat Boon gedemobiliseerd was, (hij was reservekapitein en redacteur van de Wapenbroeder, het tijdschrift van de legervoorlichtingsdienst) ging hij voor de Nieuwsgier werken, een der in het Nederlands verschijnende kranten. Onder de naam Tjalie Robinson schreef hij voor dat blad zijn Pikirans van een Straatslijper, feuilletons, half reportage, en half memoires, die zo'n succes hadden, dat men om die Pikirans abonnee werd op de Nieuwsgier. Waarschijnlijk is er nooit iets in Indonesië gepubliceerd, dat door iedereen die Hollands kon lezen, waaronder Chinezen en Indonesiërs, zo eendrachtig werd gewaardeerd. Hij vertelde over de Indo's, die aan de rand van de kampong wonen, over de wereld van de kleine ‘boengs’, in naam Europeaan, maar economisch levend op Indonesisch niveau, ook cultureel meer Indonesisch dan Europees, hoewel toch weer met de traditie van de white men's

[p. 10]

burden, marginal men, op de grens van twee culturen.

Hij was niet de eerste die over dit milieu schreef. Men kan het al in de oudere Indische belletrie aantreffen, o.a. bij mevrouw M.C. Frank, op een kwetsend nare manier zonder er iets van te begrijpen van bovenaf beschreven. Daum had het beter bekeken, maar hij blijft buitenstaander. In deze kringen komen bij hem zijn helden terecht als zij hun geld verloren hebben en afgezakt zijn naar de ‘kampong’, een toestand die het equivalent is van het ‘gone native’ van de angelsaksische literatuur. Eerst Victor Ido zal dit milieu van binnen uit beschrijven. Zijn roman De Paupers verscheen in 1921, de situatie die erin beschreven wordt is die van enkele tientallen jaren eerder. Hij kende de sfeer en de problematiek uit verhalen van zijn ouders en grootouders,



voor de hoofdfiguur van zijn boek heeft zijn grootvader van moeders zijde portret gestaan. Zeker verdienstelijk als milieubeschrijving is het verhaal onleesbaar door zijn drakerigheid. Het werd geschreven om begrip en medelijden op te wekken voor deze groep, hoewel door het verbeterde onderwijs in die tijd toestanden als hij in zijn boek beschreef al veel minder voorkwamen. Tjalie Robinsons instelling was anders. Hij vertelde omdat hij plezier had om te vertellen, misschien ook om zijn eigen wortels bloot te leggen, omdat hij begonnen was uit dit milieu weg te groeien, om deel uit te gaan maken van de bovenlaag van deze groepering, die zich aan de toenemende vereuropisering van het indische leven had aangepast.

De Pikirans zijn grotendeels jeugdherinneringen en voor zo ver ze dat niet zijn in ieder geval in het milieu van zijn jeugd in de schilderachtige achterbuurten van het voormalige Batavia gesitueerd. Zijn vader was een Hollander van boerenafkomst, als koloniaal naar Indonesië gekomen, zijn moeder een ‘Indisch meisje’ met een Engelse vader (Robinson) en een Indonesische moeder. De familie met veel ooms en tantes vertoonde alle schakeringen van huidskleur en even geschakeerd waren haar tradities en leefgewoonten met een doorslag naar de Indonesische. Als in alle Indische families was het familiegevoel er zeer sterk.

De verhalen, die onder het pseudoniem Vincent Mahieu verschenen spelen in dit zelfde milieu. Het verschil met de Pikirans ligt voor een deel in de vorm, ze zijn iets meer gearrangeerd en wat bijgevijld, wat strakker gehouden dan de feuilletons met de vele uitschieters. Belangrijk is ook het verschil in toon. Vincent Mahieu's verhalen zijn minder zorgeloos dan die van Tjalie Robinson, die grotendeels herinnering zijn zonder meer, met een veel primitievere problematiek. Vincent Mahieu heeft de behoefte aan afrekening en herbepaling van de eigen positie, het rekenschap geven van de man, die hij is, een schrijver en intellectueel en de jongen die hij was, de vechter en jager. Ergens zit een breuk in die ontwikkeling, omdat hij door schoolopleiding en een werkkring als onderwijzer en journalist in een andere maatschappelijke klasse schoof. Uit die schuldloze schuld, het gevoel van verraad van de eigen klasse, komt zijn behoefte voort om zich met die klasse te identificeren, en tegelijkertijd de behoefte de eigen uitzonderlijke persoonlijkheid als prototype aan die klasse op te dringen.

Tjalie Robinson verzamelde een deel van zijn feuilletons onder de titel Pikirans van een straatslijper in twee bundels, Vincent Mahieu verscheen het vorige jaar met Tjies, waarin de meeste der in Orientatie verschenen verhalen werd opgenomen, uitgebreid met enkele andere. Kort geleden verscheen Tjoek. Beide titels zijn ontleend aan de indische jagerstaal. Tjies is de aanduiding van een geweer van klein kaliber, het eerste geweer dat een jongen in handen krijgt. Tjoek is een verbastering van het engelse woord choke, de vernauwing aan het eind van de loop van jachtgeweren, waardoor men een geconcentreerder schot krijgt. De keuze van deze titels is typerend voor deze schrijver, in wiens verhalen het leven en de mens in jacht en jager hun betekenis krijgen. De jager als symbool is niet een geheel vreemd verschijnsel in de

[p. 11]

Nederlandse literatuur. Ook Helman heeft er mee gewerkt, in zijn Mijn Aap Schreit en in enkele verhalen van Hart zonder Land, maar meer als aardig gevonden literaire spielerei. Hoeveel dwingender is het symbool bij Mahieu, waar het dient om zijn houding te formuleren.

Vincent Mahieu is een geboren verteller, maar staat weinig critisch tegenover zijn eigen werk. In de vaart van zijn verhaal kan hij doorhollen, laat hij zijn stem uitschieten en vooral als hij probeert te filosoferen of zich op de cultuur gaat bezinnen verliest zijn werk het niveau. Reeds in Tjies viel deze ongelijkheid op te merken maar veel sterker is dit niveauverschil in de verhalen, die in Tjoek werden gebundeld aanwezig. Nu zit men als auteur nog wel eens vast aan het uitgeversideaal van een zo dik mogelijk boek, onbegrijpelijk echter blijft het dat in Tjoek een aantal verhalen werden opgenomen die ver beneden zijn maat liggen, terwijl enkele van de in Orientatie gepubliceerde verhalen nog steeds niet gebundeld zijn. ‘Kort kort verhaal’ is zelfs geen anecdote geworden en niet meer dan een mislukte ‘bak’. ‘De Das’ zou kwa stof een Pikiran hebben kunnen opleveren maar haalt het zelfs als feuilleton nog niet, wat ‘Arcola’ wel doet, een verrukkelijk en met veel plezier verteld stukkie burenruzie in heroïsche sfeer. ‘Zondag’ is vals van gevoel, ‘Madjoe’ ook, vooral het sterven van het kind is mis. Paul uit ‘de Muur’ is er het voorbeeld van waar de schrijver terecht komt als hij gaat filosoferen. De Piroes Oerat Mas is een pikiran, maar minder geslaagd dan Arcola. Little Nono met zijn uitstekende beschrijving van het Bataviaanse boksersmilieu staat op het niveau van de goede verhalen uit Tjies. En dan zijn er ten slotte de beide eerste verhalen De Indringster en Tjoek, een verrassing en vernieuwing.

Tot nu toe lag Vincent Mahieu's werk geheel in de alledaagse realiteit, in deze beide verhalen is de werkelijkheid losgelaten. De onnatuurlijke en beangstigende verlatenheid van het sperrgebied, de verlaten haven onder het dode natriumlicht, uit de Indringster, waar een vissende man en een rondzwervende vrouw een gesprek voeren, samen eten en weer uit elkaar gaan en verder niets gebeurt. Bij eerste lezing lijkt het gesprek wat al te literair van woordenkeus, tot men zich overgeeft aan de verbijsterende atmosfeer van dit niemandsland, als een ontmoetingsplaats buiten het leven en buiten de tijd.

Diezelfde ‘andere’ werkelijkheid nu door kinderen en jagers bevolkt treft men aan in Tjoek, niet als plaats van tijdelijk oponthoud maar permanent. Ze is gesitueerd op een verwaarloosd Chinees kerkhof grenzend aan een moeras met op de grens drie vervallen huizen. In de beschrijving van dit gebied, waar kinderen hun spelletjes spelen, 's zondags de jagers elkaar ontmoeten en waarin het alledaagse leven ‘droomachtige aanhangsels geworden zijn’, stijgt Vincent Mahieu ver uit boven alles wat hij tot nu toe publiceerde. In de tweede helft zinkt het verhaal iets in, door een al te grote uitvoerigheid, die zich zelfs bezig houdt met Man's interesse voor ‘statistische cijfers van ballistiek en wetenschappelijke over vol automatische vuurwapen mechanisme’. Tjoek is een verhaal dat men niet leest, dat men in zich opneemt. De kinderen Man en Tjoek vormen een eenheid en zijn tegelijkertijd elkaars antipoden. Levend uit instinct de een, met behoefte aan bezinning de ander. Afsplitsingen van des schrijvers eigen ambivalente verlangens, de schrijver en intellectueel die hij is en het kind en de jager die hij was?

Man, de jager, sterft in een verwarrend gezichtsbedrog neergeschoten door het meisje.