Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 6]

Geloof in ongeloof
A.L. Schneiders

Voor de zesde achtereenvolgende maal ben ik nu op goede vrijdag naar de Matthäuspassion in de Grote kerk van Naarden geweest, het gaat ernaar uitzien dat het zo wel tot het eind zal blijven. Dat is een van de wijzers waar ik meer en meer tegenaan begin te lopen, niet zo'n erg belangrijke maar wel verbazend in zover ik er hem zelf niet zou hebben neergezet. De Matthäuspassion in Naarden, het enige wat ik er mij vroeger van had voorgesteld was een hele dag van christelijk lijden in een koude tochtige kerk, veel passion maar weinig passie, witte benige handen onder plaids. Het kostte dus nogal wat overreding om mij erheen te krijgen.

Maar tegenstribbelen, dat is er allang niet meer bij. De rit erheen is al een genoegen, al ben ik niet helemaal zeker van de samenstellende componenten of misschien wel juist daardoor? Ben ik onderweg naar een concert, een fashionable kerkdienst of naar een soort vroege buitenpartij? Naar een concert zeker, de muziek is mooi. Ook wel naar een kerkdienst en waarom ook niet. Christelijke feestdagen, vooral de Paasdagen kunnen een bezoeking zijn, langs de weg en in huizen vol eieren en mensen. In de kerk is het dan wel aardig misschien, want als men het paaswezen toch niet goed kan ontlopen kan men nog het beste eens gaan zoeken naar zijn hart. En verder is het ook wel een trefpunt op goede vrijdag in Naarden, van een society van vrijzinnig christelijken huize vooral, aardige mensen die elkaar begroeten met nette, rustige stemmen.

Zo rijden wij dan het stadje binnen, ieder jaar in hetzelfde waaierige, kille te vroege voorjaarsweer. Wij passeren de fortgracht, de groene bolwerken, weer een gracht en een zwarte vijver met kleumende witte eenden erop. Het moet wel een van de natste plaatsjes van ons land zijn, niet zonder reden een belangrijk steunpunt in de Hollandse waterlinie en wel de laatste omgeving die Bach in zijn hoofd kan hebben gehad voor een uitvoering, laat staan Christus. Maar ik ben al volledig geconditionneerd, ik hoef maar het woord kruisiging te horen, of ik stel mij groene bolwerken voor en fronsend water in het dunst van het voorjaar. Blijkbaar kan alles wel met elkaar in verband worden gebracht.

De straatjes zijn al volledig verstopt door de files auto's die van alle kanten zijn binnengedrongen en voor de lage huisjes staan de inwoners met de handen in de zakken te kijken. Maar dan komen wij uit de auto's en binnen een minuut zijn ze weggespoeld. Pratend en groetend schuifelt men naar binnen, de grote lichtgrijze kerk in, te vroeg eigenlijk. Als ik er ga zitten is dat altijd zowat als aan het begin van een lange treinreis. Het is inderdaad bijna een hele dag en ik weet uit ervaring dat mijn gedachten een eind zullen gaan zwerven, een heel eind, naar vorige uitvoeringen, naar de oude hanebalken helemaal bovenin en wat voor soort mannen ze daar gebracht kan hebben, in de regen waarschijnlijk en hoog boven een nog onwaarschijnlijk leeg panorama van weilanden en drassig groen, naar matzes, gekleurde eieren, cypressen, kruisen zo zwaar als dwarsliggerhout en wat al niet meer. Maar ik moest proberen mij eens goed te concentreren.

Daar gaat het tikje van de dirigent, maar het blijft nog even stil. Nogal irriterend, die precieuze aandacht, muziek moest eigenlijk spontaan aanzwellen uit het gewoel. Maar een paar jaar geleden was het wel aardig; toen was er een vliegmachine in de buurt die maar niet goed weg wilde. Wel vijf minuten zaten wij met zijn duizenden en masse, een enorme hoorschelp, gebiologeerd door de bromvlieg. Net leek het of hij voorgoed weggestorven was of hij herleefde op een vlaagje wind en dan begonnen wij weer van voren af aan. Het gaf een buitengewoon aangenaam gevoel zo stil te zitten met z'n allen, zich perfekt thuis te voelen in het niets. Ik hoopte een ogenblik dat het zo de hele dag mocht duren, doordat de heer Anton van der Horst door een vlaag van godsdienstwaanzin zou zijn gegrepen bij voorbeeld. Wat een verrukkelijk meesterschap zou zo'n dag ons hebben gegeven, over alle wetten, over onszelf. Maar zeker,

[p. 7]

iemand was wel gaan gillen of lachen na een poosje en trouwens daar begon het al, fluisteren. Ja, het was omdat een grammofoonplatenmaatschappij opnamen ging maken; daar kan natuurlijk geen bromvlieg op.

Plotseling zijn ze daar dan weer, die eerste oude klanken, die klagend komen aangewankeld uit hun pijnhoutwereld van één dag. Ja, ja, ik kom al, ik weet het wel, dat is ook onze wereld. Ik moest nog even wennen, maar daar gaan die klanken al met elkaar spelen, de tranen zijn muziek geworden. Op dat moment verlaat de koster, ouderling of wie het dan ook is in zijn zwarte pak, in ieder geval dezelfde als voor, voorvoorjarig jaar, terstond weer de kerk. Hij ziet ons niet graag komen, geloof ik. Zou hij het, gevoed op duizend Naardense preken, niet helemaal vertrouwen? Een ogenblik voel ik met hem mee, ik heb het ook niet helemaal vertrouwd al was dat ondersteboven ten opzichte van een kostersstandpunt, maar niet meer nu. Er is niets te wantrouwen dan mijzelf. Als ik mij vroeger verplicht had gevoeld de schoonheid met geloof te betalen, voor een dag tenminste, dan kon ik dat moeilijk verwijten aan Bach, de Bachvereniging, hoogstens een beetje aan de Christelijke autoriteiten. Wat kost het toch absurd veel jaren om de eenvoudigste zaken te leren, bij voorbeeld dat ik mij hier gewoon als bij elke andere tragedie mocht laten meeslepen, zonder schuld of andere verplichtingen.

Dat wil niet zeggen dat ik alles even mooi vind. De evangelist, met zijn hoge oliezachte stem, daar begin ik pas tegen de middag aan te wennen. Jezus wel, die is altijd goed, een verre, sobere bas. Hij is mij dierbaar geworden, die berustende stem achter muziek en koren, in tegenstelling tot de pedante gezagsdrager die ons bij de meeste andere gelegenheden wordt voorgesteld. ‘Du sagest's’, antwoordt hij als Judas hem heeft gevraagd ‘Bin ich's, Rabbi?’. Dat is mooi, taal die ik van een rabbi had verwacht en ik kijk er al lang van tevoren naar uit.

Het is een hele wereld de Matthäuspassion, met adembenemende en absoluut onvertaalbare hoogtepunten, recitatieven en aria's, waarvan een enkele al genoeg was geweest om ons hele leven met kruis en al te rechtvaardigen, met rustiger tussenperioden van dromen, wat klagen en van voorbereiding. Die langzame, brede koren, die kan ik heel goed gebruiken voor ontspanning. Kijk, daar bij die kolom zat, de eerste keer dat ik hier kwam, de witte man met de alpinopet. Mijn vrouw kende zijn familie, er was iets met een gezwel in zijn hoofd. Hij zal dus wel allang weg zijn, de gedachte trof mij in die grote kerk vol geluid en vlug wisselend grijs licht, aangenamer dan anders; doodgaan was een avontuur vandaag. En daar zit de jonge mevrouw X, ik was haar naam nooit te weten gekomen, al had ik, wel acht jaar geleden, daar een beetje moeite voor gedaan. Zij heeft een warm, donkergroen mantelpak aan dat nogal wat van haar benen laat zien, nu kijkt ze met een zedig klein gezichtje naar het koor dat op het ogenblik dondert en sist en dat ik gelukkig helemaal niet kan zien. Ik maak een kleine omweg op mijn reis terug, even maar; als ik haar eens toen op die middag? Het wordt een iets grotere omweg, dan herinner ik mij met een zekere verbazing hoe ik drie of vier jaar geleden nog vol schaamte teruggevlucht zou zijn in de menigte of hijgend de stoet achterna, de schroeiende berg op, de ‘Ölberg’ zoals die heet in de tekst, hemel daar moet men niet teveel op letten. Nu neem ik rustig mijn plaats weer in. Ouder worden, met zichzelf in het reine komen, dat moet wel voornamelijk zijn een plaats inruimen aan het onreine. Wij gaan verder, met de evangelist. ‘Und von der sechsten Stunde an ward eine Finsternis über das ganze Land, bis zu der neunten Stunde. Und um die neunten Stunde schrie Jesu laut und sprach’:

Het is een ogenblik buitengewoon stil, waarom moeten wij toch gewoon blijven zitten, met een strak gezicht, en dan komt die vragende, droevige stem, al uit de verte: ‘Eli, Eli, lama asabthani?’ Daar komt de evangelist, voor mij altijd te vlug, en legt uit: ‘Das ist: Mein Gott, mein Gott, warum hast Du mich verlassen?’ Ik weet het ook niet, misschien doordat God teveel vanzelf gesproken had.