Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 11]

Een mooie transactie
A.L. Schneiders

Voorzichtig drukte ik de voordeur in het slot en bleef in de hall staan luisteren. Het huis stond al een half jaar leeg maar ik was er nu pas voor de eerste keer terug. Ik had er wel wat van verwacht. Men mag toch zeker wel wat verwachten als men voor het eerst weer, en vermoedelijk ook voor het laatst, terugkomt in het huis waar men is geboren en waar men een flink stuk van zijn leven heeft doorgebracht? Twee mensenlevens zijn er bovendien uit weggegaan; mijn vader, tenslotte nog rustig van zijn bed, al had hij zich dat altijd heel anders voorgesteld. Mijn grootvader door een misverstand, verkeerde stap op de trap, de verduistering. Wat klonk dat al vergeeld, de verduistering, al een eind onderweg naar de zeppelins boven Londen en zo.

Ik luisterde dus, maar alles wat ik hoorde kwam van buiten. Ongegeneerd drongen de voetstappen van voorbijgangers onder de kier van de voordeur door en het trappenhuis galmde en ruiste mee met de geluiden van het drukke kruispunt, een lege schelp over het kuiltje leven dat wij hier waren geweest, al nat voordat het was weggespoeld. Maar ik gaf het nog niet op. ‘Hebben wij hier dan soms niet verlangd, gevochten, bemind, gelachen en de hemel mag weten wat gewild’, dacht ik krachtig. Bovendien alle dierenlevens die nog waren gepassseerd; drie honden, twee schildpadden, ettelijke hagedissen, kikkers en salamanders, mijn hazelworm.

Maar ik had beter moeten weten. Trouwens, als het allemaal zo compact achter de voordeur op mij had staan wachten, wat had ik er dan nog mee moeten doen. Gauw mee naar huis rijden zeker en proberen het wat af te tappen, liefst solide verdriet.

Onder de brievenbus, op de plaats waar vroeger een cocosmat had gelegen, lagen drukwerken aan mijn vader geadresseerd. Dat kan nog een hele tijd doorgaan, misschien wel jaren, het moet voor de reklamemensen een heel probleem zijn steeds op tijd te weten wie van de lijst moet worden geschrapt. Ik maakte er een bal van en gooide die op de grond. Toen bedacht ik dat het een slordige indruk op de kopers zou kunnen maken en stak de prop weer in mijn zak. Voordat ik de trap opging, deed ik de deur van de benedenkamer open zodat er wat meer licht in de hall viel. Een somber huis was het, een incourant huis zoals de makelaar had gezegd. Maar veertig mille zat er volgens hem nog wel in, als ik maar volhield. Rekenend liep ik naar boven. Elke stap gaf op de kale trap een hard, onverschillig geluid. Ik onderbrak dat gereken, meer omdat ik mij nu eenmaal op mooie ondervindingen had ingesteld dan uit gêne tegenover mijn vader of mijn grootvader. Zij hadden ook gerekend, schriften vol. Hebt geen zorgen beste mensen; ik heb ook al een soort kasboek.

In de deur van de zitkamer bleef ik een ogenblik staan; daar werd het lawaai van optrekkende trams en auto's niet eens meer gedempt. Dat ik dat nooit had gehoord. Vervelend idee, dat het onderste deel van mijn bewustzijn, wel een kwart, zo trillerig en roezig is gefundeerd. Voor de mariniers, in het begin van de oorlog, was ons huis door die strategische ligging juist een mooi fort. Drie waren het er. Zij waren feestelijk gekleed in zwarte pakken met koperen knopen en langs hun broek liep een brede rode bies. Het was in de Pinksterdagen. Een van hen lag in het voortuintje op de loer en de twee anderen hadden het raam van de erker opengeschoven om er hun zware machinegeweer doorheen te steken. Het stond met een driepoot op het bloementafeltje dat mijn moeder voor het wapen had ontruimd en de mariniers zaten er op onze eetkamerstoelen

[p. 12]

achter, rijkelijk door mijn moeder verwend met koffie, lekkere boterhammen en chocoladerepen. Zij wachtten tevergeefs. De vijand had natuurlijk een heel andere weg gekozen en 's avonds namen de mariniers teleurgesteld en wat houterig van ons afscheid.

Ik besloot eerst nog even mijn eigen oude kamer te bekijken, helemaal boven. Het was er warm, verschraalde warmte van een zomerdag. Buiten, tegen de hoge wingerd, waarachter de buren hun tuin hadden verschanst, exerceerden de muggen weer, in doorschijnende maar gesloten gelederen. Die gekke runetekens, op puntige palen boven de wingerd uit, dat is het restant van de kortstondige glorietijd van de N.S.B.-ers die daar hadden gewoond. Hoeveel dromen, plannen of alleen maar tijd heb ik niet datzelfde groen ingestuurd, een niet te achterhalen aantal expedities, slecht uitgerust blijkbaar en dadelijk weer prijsgegeven. Wat dacht of wilde ik, alle uren die ik daar heb doorgebracht. Ik probeerde mij te herinneren, maar het bleef een chaos. Maar als het bestaan dan werkelijk zo belangrijk is dan zou men op zijn minst zijn oude gedachten toch wel mogen weten? Van moment tot moment, dat is toch zeker wel het minimum dat wij zouden mogen eisen. Ik gaf het op, misschien waren het alleen maar dromen van verre reizen en meisjes, later. Nu, een verre reis was er gemaakt, al moest het ten koste van een magere bruine vreemdeling, stilgeschoten op een nat bospad aan de andere kant van de aarde, een bijna overal vergeten oorlogje. Heb ik mij daarop nu al die tijd moeten voorbereiden? Het pijnlijke is dat ik werkelijk geen spijt heb. Het is een ervaring, iets om mee te spelen. Maar natuurlijk, ik ben geen koppensneller, ik doe net zo goed als ieder ander mijn best nu en dan om er wel spijt van te hebben.

Ik begreep dat ik aan het overdrijven was. Allicht had ik op dit warme, lege kamertje veel meer gedaan dan ik nu dacht. Huiswerk gemaakt, massa's huiswerk en gelezen en Anneke bijvoorbeeld. Daar in die leunstoel, nu een donkere schaduw op het verschoten behang, dat was een mooie tijd, al had het niet zo erg lang geduurd. Veel later ben ik haar nog eens tegengekomen. ‘Weet je’, zei ze, glimlachend om zulke oude herinneringen, ‘helemaal in het begin heb je werkelijk nogal indruk op me gemaakt. Ik vond je de

De tekeningenserie (“Die Verwandlung”) is van Peter Vos

eerste keer net Dzjenghis Khan, zo woest en somber.’

Grrrr en boe zei ik hardop, terwijl ik het raam sloot voor de laatste keer ongetwijfeld, O wat verschrikkelijk, Dzjenghis Khan, ach ach en trok even later een gezicht tegen hem in de spiegel boven de wastafel. Voor een ogenblik was ik hier werkelijk weer terug, er zat nog een stipje tandpasta in een hoek van het glas. Dat was het altijd geweest, wat te doen met dat grote hoofd. Een groot, los leven eiste het, dat was duidelijk. Maar hoe, in hemelsnaam hoe. Ik draaide de kraan open en wrong mijn hoofd er weer onder om een slokje water te nemen. Het was lauw en



smaakte nog altijd naar chloor. Met voldoening sloot ik voor het laatst de deur. Voor een groot leven hoefde ik in ieder geval geen moeite meer te doen, daarvoor was het definitief te laat.

Ik was aldoor voorbereid geweest op de bel, de kopers, maar toen hij werkelijk ging schrok ik. Voor een ogenblik waren alle schimmen wakker gerinkeld en ik stond op het punt naar beneden te roepen ‘ja, het zal wel voor mij zijn, laat maar’, om de anderen voor te zijn. Maar het waren de kopers natuurlijk. Ongehaast liep ik de trappen af en deed hen open. Ik groette ze vriendelijk, als een gastheer en begon met de mooie avond te prijzen, maar het was duidelijk dat hij gewend was zich door mooie praatjes niet te laten innemen. Het zou niet makkelijk wor-

[p. 13]

den. Zijn pak was duur genoeg, maar het hing wat onwennig om zijn gedrongen gewichthefferslijf. Daarbovenop stond rechtstreeks, zonder de overbodige afstand van een hals, zijn vierkant hoofd waarvan de lichtblauwe ogen het huis begonnen op te nemen zodra hij over de drempel was. Het moet gezegd worden dat zijn vrouw lang geen slechte aanwinst was, smal, donker en ze rook wel lekker.

Wij dwaalden zwijgend door het huis. Als hij zijn korte vragen afvuurde over zink, binnenmuren, afwatering, dan moest ik het antwoord meestal wel schuldig blijven. Meer en meer zag ik mij als een vage, verongelijkte museumconservator achter ze aanlopen en ik kreeg natuurlijk steeds meer het land aan hem. Wat beschaafd klonk mijn stem door het lege huis, maar hoeveel zwakker en doellozer ook. Voor het eerst van mijn leven waarschijnlijk, voelde ik mij zonder reserve met het huis en alles wat erin was geweest solidair.

‘Tjonge, jonge, wat een lawaai’, zei hij toen wij in de erker van de zitkamer stonden. ‘Dat valt niet mee hoor’.

‘Ach, het hangt ervan af hoe men het ziet’, antwoordde ik. ‘Anderen vonden het uitzicht juist heel aardig, heel levendig.’

Misschien had mijn vader het huis inderdaad genomen omdat het een erker heeft als een groot zeeschip. Hij had altijd veel willen reizen en was dol op zeeschepen. Zij hadden dus hun brug, al zou die nooit wegvaren.

De laatste keer dat mijn vader en ik daar stonden, op een zondagochtend, had het gesprek weer de gebruikelijke wending genomen. ‘Man’, zei mijn vader. ‘Wat is dat nu voor een leven dat je leidt, iedere dag naar het kantoor. Op jouw leeftijd zat ik allang in Canada. Ik was er bijna geweest, mijn aanstelling was practisch geregeld, als gouvernementsarts. Op een paard zou ik langs de zieken gaan, want er waren nog geen wegen. Het was helemaal bosgebied, de streek waar ik zou komen. Maar ja, je moeder...’ en dan wees hij naar beneden, waar wij koffiekopjes hoorden rinkelen.

Al zoveel malen had ik hem naar Canada horen reizen, maar ditmaal kon ik mijn ergernis niet meer de baas. Was de geschiedenis zich aan het herhalen? Hoe dan ook, ik had mijn schouders opgehaald en gezegd dat hij nu werkelijk te oud werd voor dat soort infantiele ideeën. Ik had er dadelijk spijt van. Hij keek verwonderd en liep naar de plaats waar zijn pakje cigaretten altijd lag, terwijl hij weer met gezicht en schouders trok. Ik had gedacht dat die tic nu voorgoed was verdwenen. Maar hij wist zich gelukkig nog te beheersen. Toen mijn moeder met de koffie binnen kwam ijsbeerden wij weer zwijgend langs elkaar heen, als vanouds, door stopverf leek het wel.

Maar daar zouden wij nooit meer last van hebben. Nijboer trouwens ook niet. Hij was bezig de maat van de kamer te nemen met een metalen lat die hij zwiepend uit een rond huisje had laten komen. Zijn vrouw keek toe, een beetje verveeld, dacht ik.

Mijn vader had nog voor het raam gestaan toen ik, na de koffie, was weggereden, zijn handen diep in de zakken of hij het koud had en zijn lange gezicht bleker dan ooit. Ik wuifde nog een keer. Hij aarzelde zichtbaar. Toen stak hij ook zijn hand omhoog, een eindje maar. Daarna heb ik hem niet meer gezien.

‘Acht en dertig mille’, knalde Nijboer ineens.

‘Geen sprake van’, antwoordde ik. ‘Veertig mille is de prijs.’

Ik was nogal verbaasd over die ferme reactie, maar natuurlijk zeer voldaan. Tamelijk rusteloos waren wij dan misschien, besluiteloos en wat dan ook, maar Nijboer zou daar dan toch niet aan verdienen. Geen cent.

‘Negen en dertig’, zei Nijboer. ‘Dat is mijn laatste bod’.

Ik schudde het hoofd. Ik merkte dat hij die standvastigheid niet van mij had verwacht. Van genoegen neuriede ik zacht voor mij uit, maar ik begreep dat dat wel erg irriterend moest werken en staakte het dus. Hij vroeg of hij het huis nog eens mocht doorlopen. Ik bleef alleen achter met zijn vrouw.

‘Ik vind het niet zo erg, die drukte’, zei ze. ‘Ik vind het juist wel gezellig. Je ziet hier nog eens wat, hè’.

Ze sprak met een lief, dom accentje, terwijl ze dromerig uit het raam keek. Ik kreeg ineens een beetje medelijden met Nijboer;

[p. 14]

als hij kinderen had of nog moest krijgen zouden zij zijn successen misschien wel weer ongedaan maken.

‘Vindt U niet?’, antwoordde ik. ‘Eigenlijk is het hier net de brug van een groot zeeschip.’

Ze knikte gretig.

Toen kwam Nijboer weer binnen. Het begon al donker te worden.

‘O.K.’, zei hij stug. ‘Veertig mille’.

Wij schudden elkaar de hand. Hij viel eigenlijk wel mee; ik zei hem dat ik dacht dat hij er geen spijt van zou krijgen.

Tegelijk gingen wij naar buiten, de eersten van de vreemdelingen die hier voortaan de deur zouden uitkomen. Wij maakten een afspraak voor de notaris en namen afscheid.

Op de hoek stond een agent die hier vroeger ook vaak post vatte. Al die tussenliggende jaren moest hij hier dus hebben gefietst en gestaan. Ik sloeg de portier krachtig dicht, startte en reed weg. Maar, uit het gezicht van de agent, stopte ik weer om te beslissen wat ik nu ging doen. Ik had het gevoel nog iets te moeten gaan doen met mijn gloednieuwe vrijheid, maar wat wist ik niet precies.

Zonder het helemaal te beseffen was ik weer gaan rijden en blijkbaar ook de kortste weg naar de dijk waar ik vroeger ook zo vaak liep. Ik was geamuseerd door de kracht



van dat spreeuweninstinct en zorgeloos reed ik verder. Waar de dijk een scherpe bocht maakt, hield ik stil. Ik stapte uit en ging in het gras zitten.

Voor mij lag de watervlakte die op het eerste gezicht onbewegelijk leek als een beregend plein in het donker. Maar het water was nog steeds onderweg; ik kon het duidelijk zien aan een bloemkool die een paar meter uit de voet van de dijk opdoemde en bleek en hulpeloos voorbij gleed. Ongehaast komt het water van twee rivieren daar naar beneden, voegt zich er zonder oponthoud samen om dan in een brede stroom naar zee te gaan. Na een tijdje kwam er weer iets in het zicht, een olieblik, hoog op het water. Uit een oude gewoonte begon ik er steentjes naar te gooien en, net voordat het ding in het donker was weggeglipt, raakte ik nog. Het gaf een opgewekte ping tot afscheid. Ik bleef er wel een half uur zitten, om op mijn onverwachte vrijheid te freewheelen zolang het maar kon. Het was ook een buitengewoon mooie, lange avond. Aan de overkant kuchte een koe. Ik kreeg langzamerhand zin in water. Waarom ook niet. Toe maar, vanavond kon alles.

Door het dikke gras van de dijk klom ik naar beneden en ik kleedde mij uit tussen het riet. Daarna liet ik mij voorzichtig te water. Het was helemaal niet koud en het sloot zich dadelijk om mij heen als een koel, goed zittend pak. Ik liep door tot het aan mijn kin kwam en bleef toen staan, een soort bidder zonder gebeden. Door de stroom leek het of ik mij zonder enige inspanning voortbewoog in zuidoostelijke richting. Toen ik opkeek naar de dijk kon ik ons, die daar zo vaak even gerust hadden op onze lange wandelingen, duidelijk zien staan. De grote, altijd nogal onbeholpen gestalte van mijn grootvader, leunend op zijn stok, mijn vader, lang, een beetje gebogen en met een scheve mond en ikzelf, kleiner en ronder maar al van dezelfde snit.

Hoe oud was mijn vader toen ik daar met hem naar de rivier stond te kijken? Niet veel ouder dan ik nu, over een paar jaar zal mijn zoon al even oud zijn als ik toen. Zij keken naar beneden zonder vragen, maar ik voelde dat ik er in ieder geval wel iets aan moest doen. Misschien, nu de kring dicht is, nu het achteruit bijna even ver is als vooruit, zou ik kunnen gaan proberen ons wat losser te wurmen. Ik roeide wat in het water en had ze wel willen toeroepen naar beneden te komen. Probeer het eens, het is erg lekker water. Maar ik denk niet dat zij gekomen waren, vlug beslissen was er ook niet bij. Trouwens ik begreep zeer goed dat ik er mij niet zo makkelijk van af zou kunnen maken.

Ik liet het hoofd even onder water zakken. Het werd toen stil, op het ruisen van het bloed na. Mijn hoofd leek nu wel een radio, die is ingeschakeld maar nog niet afgestemd op het gewenste station. Een ogenblik had ik het gevoel dat er wel ergens een knop zat, waaraan ik maar even hoefde te draaien. Maar dat gevoel heb ik wel eens meer gehad. Toen werd het trouwens tijd om weer lucht te happen.