Hollands Weekblad. Jaargang 2

Korte commentaren

Schroot

Vier achtenswaardige Nederlanders hebben een comité gevormd, dat zich voorstelt het onderzoek naar schuld en het rechtdoen in de befaamde schrootfraude van 1957 te activeren. Zij hebben daarover een communiqué verspreid, waaruit blijkt, dat zij de aanpak door de Hoge Autoriteit van de EGKS sinds de Haagse schroothandelaar Worms in 1957 aangiften van frauden deed onvoldoende vinden. Ethisch en emotioneel is zulk een geste te waarderen. De belangstelling voor wat er aan frauduleuze handelingen met gesubsidiëerd schroot gebeurd was, werd alleen nog maar moeizaam levendig gehouden door de gedupeerde Worms, die - uiteraard - nogal met beschuldigingen om zich heenstrooide, berooid, emotioneel en weinig taktisch was. Het is aan de andere kant een feit, dat er door de Hoge Autoriteit een uitermate uitgebreid en kostbaar onderzoek aan de gang wordt gehouden, waarvan men de aanlooptijd, die het accountantskantoor nodig had, gerust op twee jaar mag stellen. Voor een eenvoudige kascontrole bij een grote onderneming, waar nièt is gefraudeerd, heeft men al een paar maanden nodig. Hoeveel meer tijd is er dus niet nodig, indien men nièt over een beproefde controletechniek en ervaring beschikt, indien het onderzoek naar de echtheid van een document enkele dagen vergt en er tienduizenden documenten zijn. Men kan ook geen paar honderd man aan het controleren zetten; die zijn er trouwens niet. De Hoge Autoriteit heeft enige tijd geleden tijdens een bezoek aan Den Haag - niet bij monde van de heer Spierenburg, de vice-precident, die deze zaak onder zich heeft - verklaard, dat er zoal geen volledig rapport, dan toch binnen enkele maanden een interimrapport zou komen.

Waarom de nieuwe comité-leden dit dan ten minste niet nog hebben afgewacht, is niet duidelijk. Wel is duidelijk, dat er ook na hun optreden niets zal gebeuren. Het staat na de desbetreffende verklaringen van zowel Worms als Spierenburg vast, dat er documentair geknoeid is in de schrootwereld en dat daaraan bedrijven en personen geld hebben verdiend, subs. economische voordelen hebben genoten. Er is, voornamelijk in Nederland, enige bemoeienis van de justitie met de zaak geweest en er zijn veroordelingen gevallen. De schroothandel - die naast de fraudeurs ook een grote groep handelaren kent, die binnen de wet opereren - is onder

[p. 9]

een vrij straffe controle gekomen en bovendien is de basis van het euvel - het subsidiestelsel - verdwenen in de staalhoogconjunctuur.

Misschien zal na voltooiing van het onderzoek hier of daar nog een of ander kereltje gegrepen worden, maar de kans daarop is niet groot te achten. Veel verder gaat het recht in de samenleving niet. Dat kan men van achter de katheder niet zo bekijken, maar de afstand tussen recht en rechtdoen is soms vrij groot en het kan ook nauwelijks anders, want de samenleving en daarin de handel zijn gecompliceerder dan men in wetboeken kan voorzien of vastleggen. In dit speciale geval speelden allerlei ongelukkige omstandigheden een rol. Het subsidiesysteem was op zichzelf al een onzinnig dirigisme, dat slechts kon existeren doordat de Hoge Autoriteit in de aanvangsperiode met weltfremde en naieve theoretici werkte - en nóg werkt, zoals de kartelpolitiek en de vervoerskwesties laten zien. Wanneer er dan systemen fungeren, krijgen de slimme jongens hun kans. Dat zij die benutten, is immoreel en zij zijn dus schuldig, doch bij de tegenpartij die ze hadden, moesten ze de dans wel ontspringen. Voorgoed, ziedaar mijn voorspelling zwart op wit.

E.D.

Zand

Als er één welvarende bedrijfstak in Nederland is, waarover de goegemeente tonnen zand in de ogen worden gestrooid, is het de scheepvaart. En als er een groep aandelen is, waarvan de beurswaarde eenvoudig een aanfluiting is van de werkelijke waarde, is het die der grote scheepvaartaandelen. Wanneer door een betere wetgeving t.a.v. de publikatieplicht voor jaarverslagen, deze ondernemingen eens gedwongen werden in plaats van wat zij voor commerciële balansen houden, enigzins bij de fiscale balans aansluitende jaarstukken te publiceren, speciaal met omzetcijfers, zouden in enkele weken tijds de koersen van deze aandelen met honderden punten tegelijk naar boven vliegen. Dat men zich in deze welvarende bedrijfstak zo armzalig kan voordoen, zoals bij het verslag en de jaarvergadering van de Rotterdamsche Lloyd bijv. bleek, komt mede omdat de scheepvaartaandelen overwegend in handen zijn van een kleine groep miljoenairs, die geen belang bij hoge dividenden en nog minder belang bij hoge koersen hebben. Omdat na een periode van ernstig tekort aan scheepsruimte, als tijdens en na elke oorlog, weer spoedig wat normaler verhoudingen optraden, doet men in de scheepvaart het liefst of men met een regelrechte recessie te maken heeft, vooral gesteund door een wat groot geworden ladingruimte door snelle nieuwbouw en grotere schepen. In werkelijkheid voltrekt zich hier een kleine structuurverandering naar een groter type van schepen en grotere snelheden bij de vaart. Om deze structuurverandering op te vangen, waren de reserves van de rederijen e.d. meer dan voldoende. Ondanks een toenemen van het vervoer van mensen en goederen door de luchtvaart, neemt de wereldhandel zo sterk toe, dat de omslag in de havens groter is dan ooit, de schepen voller varen, prachtig renderen en het hele bedrijf aantrekkelijk is. Bovendien vormen de z.g. ‘conferences’ heel aangename internationale kartelafspraken, waarop geen mens vat heeft. Met behulp van een forse pressuregroep wil de scheepvaart ook nog belastingvoordelen en dat zou dan wel het toppunt zijn.

E.D.

Geen tijd voor utopieën

Voor een gehoor van bijna drieduizend aandeelhouders van Philips' Gloeilampenfabrieken heeft Ir P.F.S. Otten afscheid genomen als president van het concern. De geluiden die hij daarbij heeft laten horen waren buitengewoon krachtig: ‘Wij geloven niet in medezeggenschap in de zin van medebeslissen en achten deze in strijd met het wezen van het vrije ondernemerschap. Naar mijn mening klinkt in de vraag naar medezeggenschap voorzover deze in de zin van medebeslissen aan de orde wordt gesteld, iets door van - historisch wel begrijpelijke - angst en gebrek aan vertrouwen in de ondernemer.’

Dit beroep op het vertrouwen heeft blijkbaar een van de aandeelhouders zo ontroerd dat de man spontaan is opgestaan met het voorstel de jaarstukken maar niet meer in discussie te brengen en deze zonder meer vast te stellen. Dat werd zonder meer door zijn drieduizend collega's aanvaard en zo kon het een gezellig, feestelijk dagje worden, zonder vragen of critieken en zo, maar een Brabantse koffietafel, een spel van licht en electronisch geluid en een grammofoonplaat mee naar huis.

Men zou de heer Otten onrecht aandoen door te veronderstellen dat hij het voor zichzelf en zijn soortgenoten altijd zo makkelijk zou willen zien als op die aandeelhoudersvergadering. Tenslotte kan hij het niet helpen wanneer drieduizend man aandeelhouders en bloc afstand doen van hun recht, zo niet plicht, de mond open te doen en er de voorkeur aan geven zich een beetje door de firma te laten bezig houden. Wel zou men

[p. 10]

zeggen dat de mogelijkheid van een dergelijke farce er eens te meer voor pleit dat ergens anders tenminste nog een zekere controle op de activiteiten van het enorme bedrijf wordt gehouden. Het is begrijpelijk dat de heer Otten daar niet voor voelt, hij doet dus een beroep op het vertrouwen in de ondernemer. Maar waarom zouden wij hem dat blindelings geven als wij dat ook niet doen - en terecht niet - aan de regerings-autoriteiten? De heer Otten bestrijdt daartegenover de mening dat Philips ‘te groot’ is en een staat in de staat zou zijn geworden. ‘Men beseft dan onvoldoende dat de gehele vrije wereld ons werkterrein is en zal moeten blijven’. Dat lijkt nu niet helemaal een sterk argument. Juist dat internationale karakter van het concern zou situaties kunnen scheppen waarin het belang ervan tegen dat van ons land ingaat. Of is het zo dat op de lange termijn gezien het belang van Philips en het nationale belang ongeveer parallel zullen lopen? Misschien wel en het laatste wat wij zouden moeten doen is de kip met gouden eieren en al onder de regeringscommissies te laten verstikken. Maar dat is een uiterste dat men er wel met de haren bij kan slepen maar waardoor wij ons niet bij voorbaat hoeven te laten intimideren.

‘Wij houden vast aan de vrije ondernemingsgewijze productie omdat wij in de vrije wereld ervan overtuigd zijn daarmee een optimum aan materiële en niet-materiële waarden te kunnen bereiken’. Bedoelt de heer Otten daarmee dat zij die in bepaalde situaties wel eens grenzen willen stellen aan de vrijheid van zijn ondernemerschap, zich niet helemaal tot ‘de vrije wereld’ mogen rekenen of die zelfs in gevaar brengen? Hoe dan ook, hij meent dat wij achter zijn vaandel een ‘optimum aan materiële waarden kunnen bereiken’. Nu, misschien heeft hij daar ook nog wel gelijk in, maar het gaat nogal ver om daarachter in één adem de ‘niet-materiele waarden’ te noemen. In ieder geval biedt hij niet de niet-materiele waarde van medezeggenschap, van economische democratie of opvoeding in die richting, al was het maar een eerste begin. ‘In ons hedendaagse maatschappelijk bestel’, aldus de heer Otten, ‘draagt de leiding de verantwoordelijkheid en wèlk een verantwoordelijkheid. Deze kan zij onmogelijk delen met hen die van buiten de onderneming invloed willen uitoefenen, noch met hen die dagelijks, in welk vlak dan ook, in de sfeer van uitvoering denken en werken.’ Dat is duidelijke taal: geen gezeur, geen utopieën. Maar als op den duur de attractie van auto's, bromfietsen en televisies nu eens zou gaan verslijten, zou het dan misschien niet goed zijn een utopie bij de hand te hebben? Als het trouwens een utopie is; wie in de vorige eeuw zou een schets van onze maatschappij nu au sérieux hebben genomen. Het is misschien ook goed te bedenken dat de communistische régimes door de vorming van arbeidersraden en andere vertegenwoordige lichamen in het bedrijf hard bezig zijn de indruk te wekken alsof het Marxistische ideaal van een aktieve deelneming van de werknemers in de bedrijfsvoering zich aan het verwerkelijken is. Natuurlijk, zeker zolang de arbeiders er volslagen machteloos zijn door het ontbreken van een stakingsrecht, is dat tot op grote hoogte een illusie, hoewel misschien niet helemaal in Joegoslavië, maar een illusie kan dierbaar worden en ook nog wel eens een realiteit. Als de Polen bijvoorbeeld en de Joegoslaven verlangen naar de politieke democratie in hun land, betekent dat dan dat zij automatisch afstand zouden willen doen van de idee van ‘volkseigen bedrijven’? Sommigen zeggen dat wij dat maar moeten vergeten.

A.L.S.

Verstandig Ouderschap

De historicus Jérôme Carcopino liet in Le Monde, voor de vrienden van de schrijver van Le Neveu de Rameau, deze nog ongepubliceerde brief afdrukken van Diderot aan zijn aanstaande schoonzoon Caroillon de Vandeuil:

‘Mon fils Caroillon, ton amoureuse se porte bien, et je suis sûr qu'elle te chérit autant que jamais. Je te salue et t'embrasse de tout mon coeur, toi, tes frères et tes amis. Je souhaite que cette année tu ne perdes pas en chemin les demoiselles qu'on te confie; que tu ne laisses pas la culotte sur l'oreiller des femmes qui te donnent à coucher et que tu n'égares pas ton beau-père sur les grands chemins. Entretiens ma soeur dans son dessein de nous venir voir; car si elle vient, tu l'accompagneras et tu verras celle que tu aimes. Bon soir et bon an. Ce 30 décembre 1770.’

Op de middelbare school heeft mij, onder invloed van de jonge Aldous Huxley, en uit pure verering voor Marivaux en Sterne, soms niets heerlijker toegeschenen dan te hebben geleefd in de 18e eeuw. Later, toegerust met wat meer kennis over die gouden tijd, nam de bekoring er van wel af, maar toch, een mooie tijd blijft het waarin iemand zo'n briefje kon schrijven zonder ooit te hebben gehoord van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming.

H. van G.L.