Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Portret van een blad IV
De Tijd/De Maasbode
E. Damen

De geschiedenis van het katholieke dagblad voor Nederland De Tijd gaat terug tot de eerste decennia van de negentiende eeuw, toen een straf en onverdraagzaam protestantisme enigermate werd doorbroken door het opkomend liberalisme, dat nog niet werd ontsierd door de maatschappelijke débâcles van zijn economische dogmatiek. Het waren de jaren van Le Sage ten Broek, Alberdingk Thijm, Broere, vreedzame en ook wel wijze emancipatoren van het katholieke volksdeel. Van meet af aan ademt De Tijd een geest van wijsheid en goedroomse bedachtzaamheid, een onvoorwaardelijke ‘Hollandse’ geest. De generaliteitslanden in Brabant en Limburg waren ook voor de katholieken van noordelijker Nederland een wat vaag begrip. Er was in Limburg een klassiek opleidinginstituut in Rolduc, dat men slechts via Düsseldorf en Herzogenrath kon bereiken, doch het was overwegend een school voor toekomstige priesters. Intellectuelen waren er in Limburg niet veel; voor De Tijd was er geen afzetgebied. In Brabant zag het er iets beter uit, maar de welvaart beperkte zich tot en kwam van de fabrikanten, de Van Spaendonks, de Mutsaerts, de Van Thiels, en dezen lazen - twee dagen later en via een moeizame post - het Algemeen Handelsblad, betrouwbaar liberaal en financieel-economisch op de hoogte. Dit Handelsblad is trouwens in de economische bovenlaag van het Zuiden nooit helemaal verdrongen; de feitelijke concurrentie voor het Handelsblad in het Zuiden kwam niet uit r.k. kring maar uit de andere liberale hoek, die van Sijthoff, met Het Financiëele Dagblad. Toen kreeg de r.k. patroon in Maastricht, Tilburg en Tegelen een betrouwbaar liberaal financieel-economisch dagblad, waarvan op de pastorie twee huizen verder niets gezegd kón worden, want het ging voor een vakblad door. De Tijd had z'n midden-negentiende eeuwse aanhang in Amsterdam en wat het platteland betreft vooral bij de H.H. Geestelijken, tot wie de adverteerders zich zo herhaaldelijk met nadruk richtten. Beroemd is de advertentie van de Volendamse visboer: ‘Smullen, smullen, H.H. Geestelijken: vette paling voor de H. Vastentijd...’

Wat De Tijd van den beginne af aan gekenmerkt heeft, was dat het een krant was, die met liefde en zonder vooringenomenheid werd gemaakt. Dat was ook later zo, in de précaire ‘doorbraaktijd’ van 1945 en volgende jaren. Dat is nu nog zo onder het in hoge mate onafhankelijk en rechtschapen beleid van Van der Kallen. De Tijd heeft tegenwoordig officieel het instituut van de directeur-hoofdredacteur. De economische structuur is ietwat ingewikkeld. De N.V., die als Kasteel van den Aemstel (wat zouden velen geven voor zulk een inspirerende firmanaam?), het r.k. dagblad voor Nederland exploiteert, is vrijwel voor 100 pct in handen van de heel wat minder leuke N.V. Drukkerij en Uitgeverij De Spaarnestad, een der economisch meest geslaagde leesvoerfabrieken van het continent. De Spaarnestad is een door en door ‘roomse’ onderneming met aandelen, die hoegenaamd geen directe zeggenschap hebben. Die binding van De Tijd aan Spaarnestad is ontstaan in de economische noodzaak van de 20e eeuw, toen het uitgeven van een redelijk goed georiënteerde en geïnformeerde krant een steeds kostbaarder liefhebberij werd. In later jaren en nadat het accountantstalent van de exploitatie der Spaarnestad zelfs de voor rendement bijzonder gevoelige katholieken te bar werd, is daar een milder vorm bij gevonden met een Raad van Commissarissen voor De Tijd, die de scherpe kanten er wat afsleep. Een rol heeft daarbij gespeeld de nogal zwakke houding van het hoogwaardig episcopaat in de jaren der verdrukking. Er was in de oorlog bij De Tijd als hoofdredacteur een man van formaat en van karakter, mr. Th. Schlichting, tevoren ‘romeins’ correspondent. Toen de tyrannie al spoedig een krachtiger verzet uitlokte dan het lijdelijke, wilde Schlichting de uitgave staken. De katholieke majesteiten, die het bij De Tijd voor het zeggen hadden, gaven Schlichting zwart op wit bevel door te zetten, hetgeen hij deed, in samenspel met mr. Jan Derks, thans reclamefiguur en lichtelijk socialistisch, althans een ietwat

[p. 5]

doorbraakachtige figuur. Het andere katholieke blad De Maasbode had de bovengrondse strijd gestaakt, maar De Tijd zette niet alleen dóór, doch kon meteen na de bevrijding weer verschijnen. Bij de ‘zuivering’ waren er in de jaargangen van De Tijd geen evidente ongerechtigheden te ontdekken, bovendien had de onderneming als technische produktie-eenheid veel geleden. Maar Schlichting werd hoogleraar en werd opgevolgd door oud-minister Kerstens, een wat wilde figuur, hoewel van veel beminnelijks vol. Toen kwam de ‘rode’ Derks. Niet veel later kwam het conflict, waarbij een kort geding gevoerd moest worden om ten minste eervol ontslag voor Derks te bereiken. Het was een kwade periode, maar ondanks alle misverstand en misère toch ook een tijd, waarin De Tijd voor het eigen ‘roomse’ geluid wist te zorgen. De socialisten wisten toen precies waar ze aan toe waren; de kaarten waren zogezegd nieuw geschud. De socialisten en sommige liberalen schudden het hoofd, omdat De Tijd de klok terug zette, maar de katholieken waardeerden in het algemeen de continuïteit. Er gingen toen een paar jaren overheen en al spoedig bleek, dat onder Van der Kallen en Van Lamsweerde De Tijd toch wel bij de tijd was zonder nu helemaal in nationalisering en grove belastingprogressie te vervallen.

Een kardinale vraag is natuurlijk: bestáát er een onafhankelijke, objectieve katholieke journalistiek? Ik geloof van wel. De Tijd is evenmin het spreekorgaan van het hoogwaardig episcopaat als de spreekbuis der katholieke werkgevers. Goed, zij heeft een figuur als Duynstee van De Maasbode overgenomen, maar hij is nu eenmaal een vaak zeer leesbaar man en beslist geen lafaard. De Tijd heeft de kunst verstaan de kwestie van de persoonlijke godsdienstige overtuiging op een ander plan te brengen. Het is als verschijnsel geen discussiepunt meer wat iemand meent te moeten geloven. In De Tijd worden de huisgenoten des geloofs niet of nauwelijks meer vóórgetrokken. Daar heeft Cals weet van, en Veldkamp met zijn recente t.v.-nota. Op het zo belangrijke economische gebied is De Tijd niet door dik en dun Rerum Novarum of Poels, maar sterker de bepaald niet voor ondernemers bevreesde Cobbenhagen of, over het vennootschapsrecht bijvoorbeeld, Van der Grinten. Het tolerante, objectieve Tilburg nam in de economie de wacht aan De Tijd over van Leuven en Maria-Laach. Er zijn wel paters, die af en toe met lichte ergernis De Tijd lezen, vanwege de stemmen van de nieuwe tijd die menige pastorie niet welgevallig zijn. Er zijn ook welgestelden, die de omvangrijke economische rubriek van De Tijd van node hebben om veelal gemakkelijk vergaarde penningen goed te beheren, maar die zich lichtelijk ergeren aan de ‘Vrijmoedige commentaren’ en menige boekaankondiging.

De Tijd heeft natúúrlijk relaties in Rome en is wellicht even eeuwig als Rome, maar De Tijd heeft in deze snel vlietende tijd een experiment aangedurfd: de fusie met De Maasbode, een ander katholiek blad van landelijke omvang. De Maasbode was van huis uit veel meer ‘draufgängerisch’ en werd in r.k. kring ‘de raasbode’ genoemd. De kracht van De Maasbode was de financiële rubriek en de kamerverslagen van Piet Kasteel. De Maasbode was jong en fel en strijdbaar. De Tijd zag over veel vergankelijks heen naar waarden, die omdat ze eeuwig waren niet van bepaalde groepen of mensen waren. Het was als fusie en sanering onder de kranten wat de fusie van de Amsterdamsche Bank en de Incasso Bank was. De Tijd is daarmede de leidende katholieke krant van Nederland geworden. Misschien minder welgesteld dan de uit de arbeidersbeweging voortgekomen Volkskrant, maar daarvoor ook iets rustiger, bedachtzamer en vaak concreter in zijn uitspraken. Het beeld is na de fusie hoegenaamd niet veranderd. De spirituele invloed van het wat romantisch Amsterdam bleef. De verregaande objectiviteit werd gekoppeld aan een uitstekende berichtgeving met een veelzijdige informatie en een vleugje zelfspot in zaken, die ad absurdum ‘het rijke roomse leven’ betroffen. Over Sartre kon openlijk worden gediscussieerd en zélfs... over Nieuw-Guinea. De ‘missie’ is nog een teer punt, maar net toen de Kongo précair werd kreeg men in de nieuwe Paus Johannes een ‘vader der christenheid’ die ook wel iets moderner in zijn denken bleek dan zijn illustere voorgangers. De kracht van de nieuwe Tijd is naast haar feitelijke betrouwbaarheid haar aarzeling ten opzichte van het dogma. Het zijn natuurlijk allen katholieken, die de krant in elkaar zetten. Maar zij zijn niet apodictisch en er is geen woord Benson bij. De onverdraagzaamheid der bladen in de provincie (Gielen in Het Limburgs Dagblad) is De Tijd vreemd; het is een krant, die weet, dat vrijwel alle dingen twee kanten hebben. Men heeft er een concrete en hartstochtelijk-overtuigde visie op het ‘ware’ Christendom, maar men aanvaardt er de samenleving zoals deze is. Geen angst voor het minderheid-zijn, maar behoorlijke waardering voor het recht op zijn inzichten

[p. 6]

bij de ‘andersdenkende’ typeren de visies van De Tijd. Het tijdvak van het theologiseren is afgesloten; het tijdperk van de gezamenlijke opbouw van een menswaardige samenleving is voor De Tijd werkelijkheid.

Ge kunt iemand fotograferen 's morgens als hij opgewekt zijn dagtaak aanvat en ge kunt het doen als hij net een slokje teveel op heeft. Het zijn geheel verschillende beelden. Ge kunt Ampère beschrijven als groot natuurgeleerde of geknield achter in een Normandische kerk, waar hij zeide: ‘de mens is het grootst als hij voor God op de knieën ligt’. Dit laatste geloof ik niet; laat daarover geen misverstand bestaan, want ik geloof dat de verhouding tot de hogere wereld door het katholicisme veel te eenvoudig wordt gezien in een systeem, dat twintig eeuwen lang te veel verstarring heeft gekend. Daarom is dit portret van een katholiek dagblad - een der beste kranten van Nederland - een onvolledig beeld, chaotisch en fragmentarisch, maar het is bedoeld als een met grote waardering en welwillendheid getekende simpele schets van een journalistiek fenomeen, dat ver uitsteekt boven wat eens Die Germania was, of Témoignage Chrétien van later.