Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 12]

Nachtvlucht
J.J. Peereboom

Na het licht in de voorkamer te hebben aangedraaid bleef Jet zwijgend staan kijken. Willem wachtte even of ze nog eens doorliep, en schoof toen zijwaarts langs haar heen de kamer in. Hij ging languit in een stoel zitten, met benen en lichaam bijna in een rechte lijn, alleen zijn hoofd overeind geklapt tegen de rugleuning. Zeggen deed hij niets, Jet ook niet. Zij hadden al de hele weg terug in de auto van de avond bij Aat en Tineke niets gezegd, en waren nu gewikkeld in een soort wedstrijd wie het het langst volhield. Er was niet bepaald ruzie, maar het zwijgen zelf bracht iets van een ruziestemming teweeg. Ik voel mij best bij de stilte, dacht Willem. Het was alsof hij zich uitdrukte door niets te zeggen, en hij had een prettige smaak in de mond. Toen hij opkeek naar Jet zag zij er ook niet uit of zij op het punt stond van spreken. Haar blik ging vlak langs hem heen; zij had wel de plichtsgetrouwe en verveelde vrouw kunnen zijn van een man die sinds jaren aan aphasie leed.

- Jij blijft zeker nog wat lezen, zei Jet.

- Ja, of ik ga nog even uit.

- Naar Bernard.

- Ja, niet naar China.

Jet betrachtte een ogenblik stilte voor dit antwoord.

- Ik ga meteen naar bed, zei zij. Even Joosje, en dan naar bed - maar jij hebt natuurlijk wel een rustige avond gehad, voor jouw doen. Niet veel gepraat.

- Heb ik niet genoeg gepraat...

- Ik bedoel niet nu, met mij, maar bij hun thuis. Daar was je ook zo rustig; niet de bekende De Mare-verhalen.

- Aat wist alles al, zei Willem.

Daar wrong de schoen. Aat, hoewel gewoon een soort handelsreiziger en niet van beroep deskundige in de internationale politiek zoals Willem, deed alsof hij alles wist. Egypte? Was hij geweest. Portugal? Was hij geweest. Rusland? Ook geweest, en overal had hij verhalen van, en teorieën over. De verhalen waren tot daar aan toe, over corruptie en traagheid van de mensen, maar de teorieën waren er helemaal naast. Volgens Aat werd het verloop van de wereldgeschiedenis bepaald door de bizzenes, de diplomaten holden maar achter de feiten aan met stukjes papier en cocktails in de hand. Als je in Nederland wou weten wat er omging, liep je dan soms bij de ministerpresident aan? Aat moest lachen om die veronderstelling. Nee meneer, dan ging je naar Philips, naar de Unilever, naar de B.P.M., noem maar op.

Denk voor mijn part dat het zo is, vond Willem: maar ga het dan niet net zitten zeggen als ik op bezoek ben, en zeker niet zo luidruchtig. Er was geen conversatie meer mogelijk met Aat, hij viel je in de rede alsof hij je een plezier wilde doen met het opdringen van zijn mening. Voor Willem bleef niet anders over dan discreet zuchten, en bedenken dat iemand als Aat tenslotte niet van belang was. Maar was dat waar? In de nieuwe wereld van de Kroestsjevdiplomatie was de stijl van de internationale discussie eigenlijk ongeveer die van Aat, en wie er niet tegen opkon deed misschien beter met zich terug te trekken in de archieven. Het was weer het probleem van de gezaghebbende toon, pijnlijk maar onontkoombaar. Het ideaal zou geweest zijn dat je zonder je stem te verheffen ook de schreeuwers respekt voor je mening oplegde; als dat niet ging, werd het zaak van een mond opzetten. Helaas is dat voor mij contre nature, dacht Willem. Het was meteen weer de verkeerde term om te bedenken. Ik veeg er mijn reet aan af, was beter. Ik veeg mijn reet af aan je mond, gatlikker - dat was zelfs haast briljant, alleen niet logisch. Mais pas devant les dames, je vous prie!

- Nou dag, zei Jet.

- Wel te rusten.

- Waarom zit je zo te grijnzen?

- Grijnzen? O, ik dacht aan vieze woorden.

- Leuk, zei Jet.

Zij geloofde niet dat er iets achter zulke opmerkingen stak, of had er geen belangstelling voor; anders had zij ook meer aandacht besteed aan de vermelding van China. Willem was toen hij de auto startte nog niet zeker waar hij heenging. Bernard was het

[p. 13]

uitgangspunt; misschien niet de conclusie. ‘Je moet ze begrijpen, die nieuwe landen, had Aat gezegd. Wat voor ons redelijk is, dat is het voor hun nog niet. Je moet je in hun gedachten kunnen verplaatsen.’ Als er de kans geweest was, zou Willem ingebracht hebben dat begrip niet genoeg was; maar Aat had luid doorgepraat, en Willem wist niet eens of hij had kunnen uitleggen wat er dan meer moest zijn. De voornaamste notie was dat de wereld tenslotte het strijdperk is niet van verschillende opvattingen van redelijkheid, maar van wat? Van onbedwingbare harten? Van woeste zielen? Voorlopig moest het maar het monster heten: het monster misschien niet groter dan een ertje, dat in het hart opgesloten zat en bleef grommen nadat aan alle denkbare vormen van redelijkheid voldaan was. Waarschijnlijk zou een discussie erover boven Aat's petje uitgegaan zijn, of hij zou dadelijk uitgeroepen hebben dat het geen politiek was maar psychologie. Het had geen zin om er tegen hem over te beginnen; toch kon alleen de erkenning van het monster een eind maken aan het geklaag over de onbekwaamheid van politici en diplomaten, zoals het ook, in een later stadium, verklaren moest dat Willem zich niet alleen verveeld maar bovendien verslagen voelde door een conversatie waaraan hij zijn bescheiden deelneming volmaakt redelijk gerechtvaardigd had.

Bernard, de eenzame intellektueel op zijn kamer met alle wanden verborgen achter boeken, was de man om mee te praten over het monster en zo de avond toch nog zonder moreel verlies af te sluiten. Niet dat hij er dadelijk over zou gaan uitpakken. De massa van zijn boeken had hem behalve ideeën ook een uiterste voorzichtigheid bijgebracht, en hij zocht trouwens niet naar de waarheid van de wereld, maar ‘naar zichzelf’. Tien tegen een zou hij schuldig lachen bij het idee van het monster, verbluft over de waaghalzerij van Willem die zoiets uit de lucht plukte zonder eigenlijk zichzelf nog te hebben gevonden.

Het zou niet te zeggen zijn wanneer Willem precies besloot dat hij niet naar Bernard ging. Misschien stond het toch bij voorbaat vast; misschien merkte hij het zelf pas toen hij in de Javastraat alleen even omhoog keek naar het raam van Bernard's werkkamer, verlicht zoals meestal, en gewoon doorreed. Hij was op weg! Op weg naar Carolien met de tanden. Het was zeven weken geleden dat hij haar ontmoet had op een avondje waar Jet van thuis was gebleven. Daar was hij vlak voor het eind met haar in gesprek gekomen, en toen zou hij haar even naar huis rijden; maar zij hadden eerst wat gedronken in de stad, en daarna bij haar thuis, op een hoog flatje aan de Laan van Meerdervoort. Kom nog eens langs, zei Carolien bij het afscheid, en zij liet weer die brede rij gelijke tanden zien, die Willem zich het best van haar herinnerde. Wel wist hij ook nog dat ze een vrolijke ongegeneerdheid over zich had, alsof zij alles wat zij deed lichtelijk ongepast vond en daarom juist aardig. Het aanmoedigen van een getrouwde man was natuurlijk bijzonder verkeerd, maar bij Carolien leek alles, doodonschuldig of doodzondig, op dezelfde voet net een klein eindje over de schreef te staan.

Wat er nu moest gebeuren als hij haar thuis trof, daar had Willem geen voorstelling van. De vorige keer had hij zich gevoeld alsof hij een halve avond een ander leven geleid had dan het zijne. Misschien kon dat nog eens gebeuren, maar dan kon niet steeds volstaan worden met dezelfde soort conversatie. Men verveelt zich als men zich iedere morgen weer herkent aan dezelfde gewoontes en relaties. Het monster verlangt ander voedsel. Of is het gewoon De Mare die behoefte heeft aan verandering van lucht? Probleem van het leven: je meent een nieuwe grimmige waarheid ontdekt te hebben, en het blijkt gewoon te zijn wat de melkboer altijd zegt over zijn vacantie.

[p. 14]

Willem reed met een mak vaartje de Laan van Meerdervoort op. Het was stil op straat, half twaalf dan ook. Voor Carolien zou dat geen bezwaar zijn. Zij bleef altijd laat op, had zij gezegd. Haar half twaalf was het half negen van de burgerman. Als het toch een bezwaar was, des te beter. Het monster vergruizelt de bezwaren, op den duur tenminste. In het begin zwicht het ervoor, en laat zich inspinnen in een web van rede. Als ik zelf de bezwaren vergruis, waarom zouden anderen het dan niet doen? Waarom zouden regeringen het niet doen? Waarom zou de hele wereld niet een wildernis worden? Dan stond ik als eerste te klagen, want zonder bescherming door bezwaren speel ik het niet klaar. Wat gij niet wilt dat u geschiedt... De consequentie verplicht ons om het monster te temmen: vandaar dat nu de hele wereld er anders uitziet, met gevaar zelfs in het geruis van de bomen en het ademen van de slapers. De dassen zakken af, de tanden komen bloot: de mensheid doet waar zij zin in heeft.

Dat allemaal om een beetje te gaan lachen met Carolien! Het avontuur is groot en klein, en toen Willem uitgestapt was iets voorbij het blok waar hij wezen moest, dreef het monster hem niet lijnrecht naar binnen. Liever liep hij een blokje om, en een tweede blokje, een ander. Hij kon het zich veroorloven. Tegen de behoefte om onverrichter zake terug te keren was hij gepantserd. Het ging er alleen om de plannen te verduidelijken, en eraan te wennen zodat zijn droge mond weer vochtig werd. Hij bleef staan en rookte een sigaret totdat hij een late wandelaar aan zag komen. Het zou wel eens een bekende kunnen zijn, en Willem had toch juist genoeg van het uitstel.

De buitendeur van het flatgebouw stond half open, dat vergemakkelijkte de verrassing. Hebben zulke flats een eigen bel, behalve die beneden bij de brievenbus? Zeker wel. Het leek beter om de trap te nemen dan de lift: zo bleef de operatie in de hand. Op de vierde verdieping was het, en Willem liep de laatste trap zo zacht op als hij kon. Niemand mocht gecompromitteerd worden, en scènes zijn nooit gewenst. Als zij eens haar vader of moeder op bezoek had!

Het merkwaardige was, de deur stond aan. Zo heet dat: de deur staat aan. Er was een kleine kier waar het licht door viel en er kwam geen geluid van binnen. Wat betekent zoiets? Waarschijnlijk is Carolien er niet. Misschien is zij even gaan praten bij de buren. Ver weg kan zij niet zijn. Misschien ligt zij gewurgd op de divan, met een kous nog om haar hals.

Willem belde, een hevig geluid op de kale overloop. Hij veegde met een natte vinger over een vlekje op de muur, simpel gebaar dat de proporties van de nacht herstelde, en klopte voorzichtig op de deur. Wie zou de bel niet kunnen horen, en de klopjes wel? Ga dan maar gewoon naar binnen. ‘Ik kwam langs en wou even kijken of je er was, ik hoorde niets, ik dacht even een aardig briefje neerleggen’. Niets kon normaler zijn. Met zulk gedrag heeft nog nooit iemand last gekregen, of zelfs maar voor gek gestaan.

In de flat zag het eruit alsof zij al uren niet meer thuis was geweest. Alleen het grote licht midden in de kamer was op, het was koud en er was geen spoor van iets waar zij mee bezig geweest kon zijn; maar op een stoel lagen een tas, een theaterprogramma en een sjaal. Een aardige kamer anders, aardig ingericht. Twee reproducties aan de wand, niet van Renoir. Een meisje met een eigen smaak. Papier om een briefje op te schrijven was er niet. Misschien in het bureautje. Opent men bureautjes in zo'n geval, of gaat dat te ver?

Maar daar was de lift die stil hield, de deuren werden opengeschoven, er kwamen gedempte stemmen de overloop op. De een was een man. Carolien met een vent? - Is hij zo goed dicht, zei de man, maar er kwam geen antwoord. Wel naderden de voetstappen van een vrouw, en sloffende van een man er achteraan. Er werd even niets gezegd en toen ‘Dus nog eens reuze bedankt, ik vond het een erg leuke avond.’ O jawel, het was Carolien.

- Ja, ik vond het ook een gezellige avond; en bedankt nog voor je gezelschap op de wandeling.

- O dat was leuk, lekker fris. Ben je nu wel tevreden?

De man antwoordde niet dadelijk op die vraag, en terwijl hij zweeg besefte Willem dat de stem hem bekend voorkwam. Maar wie was het? Het kon ook wel verbeelding zijn.

- Ik ben wel tevreden, zei de man, maar ik ben nog niet... ik heb nog niet alles gezegd

[p. 15]

wat ik wou.

- Daar zijn we juist voor gaan wandelen.

- Ja...

- Dat dan maar een andere keer?

- Het kan natuurlijk best een andere keer. Haast is er niet bij. Trouwens, het zal toch geen verschil maken of ik het zeg of niet.

- Dat weet je natuurlijk nooit vooruit.

- Nee, dat weet je niet...

- Bel dan nog eens op! Hè?

Er werd weer gezwegen, en Willem probeerde een glimlach, die hij dadelijk van zijn gezicht haalde. Lachen om die arme kerel was niet wat hij bedoelde.

- Moet je horen: kunnen we niet even naar binnen gaan? zei de kerel. Het hoeft maar vijf minuten te zijn, dan ben ik uitgepraat.

- Hè nee, laten we dat niet doen.

- Als ik beloof dat ik over vijf minuten weg ben? De stem verdunde zich in een poging om dat speels te zeggen, maar vervolgde op een dikke toon: - Kom! laten we dat maar even doen. Er werd gestommeld op de gang, de deur werd half opengestoten, en Carolien zei vinnig, - Neenee, geen kunstjes maken. Ben je gek geworden!

- O, het spijt me. Neem me niet kwalijk. Ik wou je niet overvallen.

- Het leek er anders veel op.

De man lachte ongemakkelijk, en Willem vond het te pijnlijk worden om zich langer op te concentreren. Hij richtte nu pas zijn aandacht op zijn eigen rol, en besefte dat hij om volmaakt natuurlijk te zijn de gang op had moeten marcheren zodra hij de lift hoorde, met een daar-is-ze-juist op de lippen. Als Carolien nu tenslotte binnenkwam, misschien toch nog samen met die man, zouden de verhoudingen veel moeilijker zijn. Zeg maar onmogelijk - vooral als de man en hij elkaar dadelijk herkenden. Er was een ogenblik van paniek in zijn gedachten: zou hij de nacht onder het bed of hangend aan het raamkozijn kunnen doorbrengen?

Dit was het diepste punt dat hij bereikte. Al gauw trok hij zijn schouders recht, doodstil nog altijd, maar in volle waardigheid. Men is tenslotte niet van bordpapier, het blijkt pas goed in kritische omstandigheden. Wie zou hem zijn aanwezigheid durven verwijten? Waar een De Mare is, daar is hij op zijn plaats. Willem legde zijn hand op de stoelleuning voor hem, precies zoals zijn overgrootvader op een oud portret, en liet een kalme verontwaardiging in zich opkomen dat men op het punt stond hem zelfs hier lastig te komen vallen. Hij was bereid de mensheid voor de gek te houden tot de laatste man.

- Laat ik dan maar weggaan.

- Ja, dat lijkt mij ook beter.

- Het spijt me dat ik het een beetje bedorven heb, dat was niet de bedoeling.

- Het geeft niet. Ach, een blokje omlopen, dat kunnen we ook nog wel doen.

- Nu? - De man zei het met een blijdschap in zijn stem waar Willem zijn tanden van op elkaar klemde.

- Maar dan zeggen we beneden goeiendag.

- Ja, ja, goed.

- Ik doe dan wel even de deur dicht, dan moet ik de sleutel meenemen.

- Ja; ik blijf netjes hier wachten.

- Ach nee, het is ook niet nodig. Er komen toch geen dieven hier boven.

Terwijl zij wegliepen, en iets zeiden over de lift die zij niet zouden nemen omdat naar beneden de trap even makkelijk was, dacht Willem dat hij in een hoek van zijn geheugen ontdekt had wie de man met deze stem was; maar hij kon de herinnering niet tevoorschijn brengen, en het kon hem eigenlijk ook niet schelen. Hij was boos, hij merkte het toen hij zich eindelijk weer bewegen mocht; en het voorwerp van zijn boosheid was Carolien. Ging hij nog op haar wachten, in de veronderstelling dat de man inderdaad niet opnieuw mee naar boven zou komen, of ging hij het briefje nog schrijven? Geen van tweeën. Hij ging naar huis. Carolien had de deur achter zich weer bijna dichtgetrokken; misschien was het een goed idee om hem helemaal dicht te trekken, zodat zij er straks zonder sleutel radeloos voor zou staan. Nee, zoiets doet men niet. Het interesseerde Willem ook niet of de deur open was of dicht. Evenmin ging hij de hele trap aflopen, al moest hij de lift eerst naar boven laten komen. Beneden gearriveerd, liep hij met grote stappen naar buiten. Er was juist een mevrouw die thuis kwam en hij week voor haar uit en glimlachte tegen haar. Carolien met haar vriend moest nu juist aan de andere kant van het blokje zijn, maar als zij hem zou zien was het ook geen zorg.

Terug over de Laan van Meerdervoort, terug door de Javastraat. Het leek nu minder laat dan op de heenweg. Er was een luidruchtige partij gaande achter een bovenraam, en er liepen paren hand in hand en omstrengeld over de trottoirs. Willem bleef uit zijn humeur, maar het deed hem goed om te denken aan het plezier dat je onder vrienden kon hebben, met lachen om de verhalen en te hulp komen als iemand in de moeilijkheden zat. ‘Zeg maar als ik je ergens mee van dienst kan zijn. Ik wil je niet iets opdringen en misschien is het helemaal onnodig, maar je weet dat als je een paar duizend gulden wil lenen, dat kan altijd’. Tegen wie zei hij dat? Tegen de vriend van Carolien misschien, wie weet. Het ging alleen om de

[p. 16]

gezindheid. ‘De Mare heeft hem nogal geholpen, wist je dat? Hij heeft er niemand iets van gezegd, ik heb het ook maar door een toeval gemerkt. Hij is natuurlijk een uitstekende kerel, maar je moet door die afgemeten manier van doen heenzien’. Wie zei dat over hem? Iemand terwijl hij zelf achter een kamerpalm stond misschien, totdat hij zich stilletjes terugtrok. ‘De Mare, ik hoor dat jij... - O nee, ik geloof niet dat ik daar iets van afweet. - Bijzonder karakter, De Mare’.

Toen hij thuis uit de auto gestapt was, liep Willem trommelend op zijn jaszakken naar de voordeur. Hij bleef even staan voordat hij naar binnen ging en keek om zich heen, met een heldere ontgoochelde blik de nacht in en een beetje omhoog naar de sterren. ‘Mr De Mare bij het betreden van het vliegtuig... Onderaan de trap, met hoed... en links naast hem, op onze foto half zichtbaar... Zie over de onderhandelingen pag. 3.’

Binnen zag hij al uit de gang, door de open zitkamerdeur, Aat zitten op de bank. Hij stak zijn hand op, en Aat de zijne. - Reeds op tegenbezoek? riep hij uit, en hij hoorde Jet, nog onzichtbaar, Sjjj zeggen.

Jet zat in een stoel met haar benen opgetrokken en een kamerjas om zich heen. - Daar ben je dan eindelijk, zei zij.

Aat keek hem vredig en voorkomend aan. Hij wachtte of Jet uitgepraat was, ging toen voorover zitten met zijn glas tussen zijn knieën en zei: - Ik ben je achterna gesneld. Ik was bang dat ik je beledigd had. Ik klets maar raak, Tineke zegt het ook. Je bent toch niet boos?

- God nee! Boos.

- Je moet me maar niet kwalijk nemen. Je keek een beetje van kan die vent zijn bek niet eens even houden. Je heb ook groot gelijk. Ik zeg vandaag alleen nog dit, verder niets meer.

Willem stond bij Tineke, en trok met geposeerde aandacht plukken haar van haar omhoog totdat zij zijn hand wegveegde. Hij lachte tegen Aat. - Het is wel erg, zei hij. Vroeger bedankten de gasten voor de ontvangst; tegenwoordig moet de gastheer ze achterna om zich te excuseren voor zijn gastvrijheid.

- Zo erg is het niet zei Aat.

- Het is aardig om je weer eens te zien. Wil je nog wat in dat glas?

- Ik kan beter gaan. Het wordt wel laat.

- Laten we er nog allebei een nemen. - Willem hurkte voor het kastje met de drank. Dan kan ik mezelf ook nog even verontschuldigen, dat ik misschien niet in zo'n goed humeur was. Gelijk heb ik vast niet.

Hij keek om over zijn schouder, en gaf een vriendelijk snuivend lachje. Jet keek naar hem met tolerante belangstelling, Aat zat weer af te wachten of er nog iets kwam. Willem stond op met een glas en een fles in zijn hand. - Wel kan je natuurlijk nog discussiëren over die verschillende opvattingen van redelijkheid die jij ontdekt heb. Ik bedoel, dat gaat toch niet op. Zo word je te makkelijk optimistisch. Daarom zei ik niet zoveel, omdat ik daar een beetje over zat te suffen. Het kan niemand tenslotte erg veel schelen of hij redelijk is; alleen of hij zich in leven voelt, al was het als monster.

Aat luisterde met een touchante aandacht. - Ja, dat is inderdaad niet optimistisch, zei hij. Maar als je zo begint, kan je dan niet meteen weer ophouden? Dan kan alles wel gebeuren.

Willem zette de twee glazen naast elkaar, en geeuwde met uitgestrekt welbehagen achter zijn bovenarm. - Welnee. Ongeveer hetzelfde, zei hij.