Hollands Weekblad. Jaargang 2

Gruwellectuur
H. van Galen Last

Ik geloof niet in het waarschuwend effect van het uitvoerig weergeven, op schrift of in foto's en films, van gruwelen. Korte aanduidingen kunnen volstaan. Iedereen dient te weten dat er concentratiekampen zijn in de communistische wereld; dat er gefolterd wordt in Algerië en Tibet, in Egypte, Dominica en Spanje. Die verplichting zegt genoeg over ‘de toestand van de wereld’ in de tweede helft van de twintigste eeuw. Wie nu nog geen afkeer heeft van de koloniale situaties of de régimes die zulke verschijnselen mogelijk hebben gemaakt, zou men kunnen overtuigen door uitvoerige beschrijvingen van het moderne beulenwerk? De voorstanders van zulke schok-theorieën beseffen niet hoe ver onze verbeelding achterblijft bij alles wat er vandaag, ook op het moment dat ik dit opschrijf, gebeurt.

Twee maal heb ik gedetailleerde, uitvoerige verslagen van ooggetuigen van moderne gruwelen moeten aanhoren. De eerste keer vertelde iemand, een Nederlander, mij wat hij had gezien in Bandung bij het optreden van Westerling's ‘troepen’ in die stad tijdens de bekende rebellie van die Nederlandse officier kort na de Indonesische souvereiniteitsoverdracht in 1950; een andere maal vertelden enkele Indonesiërs mij op welke wijze de regering Soekarno-Hatta de communistische Madioen-opstand had ‘gedempt’. Ik weet van die middagen nog welke eigenaardige smaak zij gaven, maar van iedere middag heb ik een verhaal onthouden - de rest was heel gauw vergeten. En wat ik onthouden heb was, daar ben ik zeker van, niet het gruwelijkste voor wie met enige ‘objectiviteit’ een hiërarchie van al dat verschrikkelijks zou willen opstellen. Van de Bandoengse ooggetuige herinner ik mij alleen dat hij had gezien hoe één van Westerling's soldaten moedwillig iemand had overreden, en de schok die mij het besef gaf dat ook zo iets mogelijk was. Van die middag in Djokja herinner ik mij het verhaal hoe een groep communisten, onder wie mijn gastheren iemand vermoedden van wie zij dachten dat ik hem gekend had, gedwongen was geweest een massagraf te delven waarin zij vervolgens levend waren begraven. Dat heeft mij als kind het summum van lafheid en ellende geleken: de brandstapel en de kruisiging, dat was pijnlijk, maar levend begraven en vooral levend begraven worden, daar stond alles bij stil.^*)

Maar pure gruwelverhalen vervelen al gauw door hun monotonie, evenals erotische literatuur. Het begin van John Cleland's Memoirs of Fanny Hill is amusant, vooral om het plezier waarmee de erotiek er in wordt opgediend, maar het boek verzandt al gauw in langdradige beschrijvingen van alle gymnastische toeren die in bed zijn uit te voeren. Erotiek om de erotiek is aanvaardbaarder in poëzie, een beknopter, simplistischer vorm van literatuur dan proza; liever enkele erotische verzen van Apollinaire en Verlaine dan het proza van de Clelands en de Pierre Louys'. Alleen de dan ook zeer korte negersprookjes van Frobenius

*) Ik sta voor de waarheid van deze verhalen niet in; ik weet hoe voorzichtig men met ‘ooggetuigen’, zelfs de betrouwbaarste, in zulke situaties moet zijn. Maar ik heb in Indonesië te veel, en van te zeer uiteenlopende personen, toespelingen en details op de Madioenopstand en op Westerling's optreden gehoord om niet de overtuiging te hebben dat er zich bij die gelegenheden onvoorstelbare dingen hebben afgespeeld.

[p. 6]

zou men geslaagd erotisch proza kunnen noemen, al blijft het een vraag of de opzet er van wel zuiver erotisch is geweest. Iets dergelijks geldt voor gruwelen. Het lijkt mij bijvoorbeeld onmogelijk om nog te vergeten wat de smeerlapperij van de atoombom betekende na de film van Resnais, Hiroshima, mon amour. Maar de paar fragmenten waarin hij ons met de uitwerking ervan confronteerde, waren genoeg: de uitwerking zou niet groter zijn geweest als hij had geïnsisteerd. Ik denk dat hij zelfs had kunnen volstaan met dat ene beeld van die vluchtenden in de rivier: een afschuwelijker illustratie voor een moderne Dante is niet denkbaar.

Zulke gedachten vielen mij in bij de lectuur van De Pacificatie, een zwartboek over zes jaar oorlog in Algerije, door Hafid Keramane, verschenen bij Paris te Amsterdam en verspreid door de ‘Actie Informatie Algerije’. Ik heb het voor een dagblad besproken; hier zal dat niet nog eens hoeven te gebeuren want welke H.W.-lezer is niet op de hoogte van de beestachtigheden, door bepaalde Franse groepen in Algerije bedreven, en welke H.W.-lezer ook die niet in staat zou zijn het zwart-wit schema in dit zwartboek te herkennen?

Geschriften als dat van Keramane en Fons Hermans worden echter door de ‘Actie Informatie Algerije’ en door de uitgevers Paris en Querido verspreid uit het motief dat het publiek hier zo slecht ingelicht zou zijn. Dat is juist, in zoverre serieuze auteurs over Algerië als Charles-André Julien, Germaine Tillion, Charles-Henri Favrod, Raymond Aron en Pierre Bourdieu nog niet in het Nederlands zijn vertaald, terwijl de gelegenheid om dat te doen voor onze uitgeverijen sinds jaren heeft bestaan. Maar dat het motief ook zou gelden juist voor de gruwelen in Algerië, lijkt mij moeilijk vol te houden.

Dat de wereld vandaag onvoldoende op de hoogte is van wat er voor afgrijselijks gebeurt in Egypte en Syrië, in Nicaragua, Saoudi-Arabië, Ethiopië en Liberia, en misschien ook van wat er gebeurt in Angola, Tibet, Dominica en Spanje, dat wil ik aannemen. Alleen in een onwetende of in een door en door huichelachtige wereld kan het gebeuren dat Liberia in de V.N. de Portugese Angola-kat de overigens zo noodzakelijke bel aanbindt zonder dat er een hoongelach of felle protesten rijzen. Maar voor wat Algerië betreft ben ik overtuigd van het gelijk van de auteur van De Pacificatie die schreef: ‘Toch is er geen mens in deze wereld, die niet op de hoogte is van de slachtingen (in Algerië).’ Het is dus de auteur zelf die hier de geldigheid van het motief voor de verspreiding van zijn werk door de ‘Actie Informatie Algerië’ en de uitgeverij Paris volstrekt heeft ontkend.

Voor mijn gevoel zou ik de activiteiten van de uitgeverijen Querido en Paris gemakkelijker accepteren als zij dezelfde activiteit ook tijdens het Indonesische conflict te zien hadden gegeven. Getuigenissen van wreedheden door Nederlanders in Indonesië begaan, bestaan namelijk - maar ik zag ze nog niet verschijnen, noch bij Querido, noch bij Paris. En als ik mij niet vergis is het Nederlandse publiek beter op de hoogte van de Franse misdaden in Algerië dan van de eigen in Indonesië. Dat vermoeden rust ook op het feit dat bij mijn weten nog nooit een gerechtelijk onderzoek werd ingesteld naar de gedragingen van sommige leden van de Nederlandse krijgsmacht. Zolang dat niet heeft plaats gevonden moeten wij, toutes proportions gardées, ook voorzichtig zijn met onze afschuw over de ongestrafte misdadigers die nog overal in Duitsland blijken rond te lopen.

Aanbevelenswaardige lectuur lijkt mij De Pacificatie vooral voor onze zedelijkheidsmaniakken en pornografiejagers. Zij zouden het feit kunnen overdenken dat dit boek in boekhandels en kiosken ook aan minderjarigen kan worden verkocht, terwijl het volwassenen niet eens is toegestaan om serieuze en voor onze cultuurgeschiedenis zulke belangrijke auteurs te lezen als De Sade en Restif de la Bretonne. Ook De Sade wordt tenslotte op het stuk van ‘sadisme’, en met alle ongeremdheid van zijn fantasie, gemakkelijk overtroffen door de realiteit van een schrijver zonder enig talent als Hafid Keramane.