Hollands Weekblad. Jaargang 2

De proeven van Petrucci
en de argumenten van prof. De Froe
J.J. Rijfkogel

Het was te voorzien, dat de experimenten van Petrucci (bevruchten en opkweken van een menselijke eicel in een ‘fles’) enig rumoer zouden verwekken. Weliswaar kwam Petrucci nog niet verder dan een misvormd klompje weefsel, dat na dertig dagen vernietigd werd, maar het is duidelijk dat, door verbetering van de techniek en vergroting van het inzicht in de physiologische processen, het volledig opkweken van een levensvatbaar kind langs deze weg te zijner tijd zeker wel mogelijk zal zijn, een vorm van wetenschappelijke body-building die natuurlijk diep zal ingrijpen in de menselijke opvattingen op allerlei gebied. Juist door het bijzondere karakter van de proeven kan men verlangen, dat een eventuele veroordeling, of zelfs alleen maar een beoordeling, tot stand zal komen op grond van weloverwogen argumenten. Dat is in het belang van de wetenschap, van de ethiek, van de godsdienst, en het is een kwestie van fatsoen tegenover Petrucci. Het heeft me daarom zo buitengewoon onaangenaam getroffen, dat een commentaar van een toch wel bij uitstek deskundige als prof. dr. A. de Froe, hoogleraar in de menselijke erfelijkheidsleer en de antropobiologie, in alle opzichten zo ver beneden de maat bleef, temeer omdat dit commentaar niet in de kleine kring van medewerkers werd uitgesproken, waar het eventueel makkelijk weerlegd zou kunnen worden, maar in een groot dagblad. De niet wetenschappelijk geschoolde krantenlezers, en dat zijn de meeste, nemen doorgaans aan, dat wat een Hoogleraar zegt, bijzonder veel gezag heeft. De argumenten van De Froe zullen dus wel klakkeloos geslikt zijn, en daarmee is dan bereikt dat een vrij groot aantal Nederlanders over een uitermate boeiend en belangrijk probleem op de meest onbenullige, en vaak zelfs onjuiste, wijze voorgelicht is. Professor de Froe gaf als zijn totale inzicht te kennen, dat de experimenten ethisch aanvechtbaar waren, en dit was dan ook prompt als kop boven het interview gezet. Nu is dit al erg genoeg. Ik weet niets van Petrucci af, maar ik neem toch aan dat hij een intelligente en bewust denkende man is, die zichzelf bovendien als oprecht Christen beschouwt. Het gaat dan wat ver een dergelijke man min of meer op één lijn te stellen, met bijvoorbeeld, concentratiekampartsen, die ook in hoge mate tegen de ethiek zondigden. Petrucci verdient - waarschijnlijk - een betere beoordeling, het gaat niet aan hem van gebrek aan eerbied voor ethische principes te betichten, alleen omdat hij bepaalde proeven doet. Professor de Froe zou daar als wetenschapsman toch begrip voor moeten hebben, en bovendien zouden we van een westerse intellectueel ook een zekere ingetogenheid mogen verwachten: ethisch aanvechtbaar wil natuurlijk zeggen: in de ethische opvattingen van De Froe aanvechtbaar. Dat zullen dan wel de christelijkethische opvattingen zijn, en dat zijn niet de enig denkbare, de enig bestaanbare of de enig aanvaardbare; ik vraag me af of professor De Froe werkelijk meent dat ieder ethisch stelsel deze proeven aanvechtbaar acht, of dat hij zich op een voor een wetenschapsman onaanvaardbaar dogmatisch standpunt heeft gesteld. Ik vrees het laatste.

[p. 4]

Maar misschien doe ik nu professor De Froe onrecht: het is immers best mogelijk dat hij als bijvak of als liefhebberij de ethica bestudeerd heeft. In dat geval past mij een eerbiedig zwijgen, temeer omdat ik zelf op dit gebied zeer weinig thuis ben. Een luid protest durf ik echter te laten horen tegen de ‘wetenschappelijk’ argumenten, waarmee De Froe zich tegen de Petrucci-proeven verzet. Ik krijg de indruk dat de proeven zozeer indruisen tegen de levensopvattingen van onze hooggeleerde, dat hij ten koste van alles wil bewijzen dat het niet kan, en als het wel kan dat het onnodig is, en dus onaanvaardbaar. Ik zal de beweringen van de Froe niet allemaal bekijken, dat wordt erg vervelend, ik haal er een paar van de ergste uit.

De Froe begint te stellen, dat met het doen van deze proeven geen enkel wetenschappelijk nut gediend is. Een merkwaardige opvatting van een man die het in zijn wetenschap helemaal van proeven moet hebben. Het is toch zo dat elke proef (zelfs die, in concentratiekampen op slachtoffers genomen) wetenschappelijk nut heeft? De wetenschap als zodanig kent ten slotte alleen feiten en interpretaties, maar legt geen maatstaven aan. Trouwens, professor De Froe spreekt zichzelf dan al direct tegen door toe te geven dat het zeer waarschijnlijk is, dat deze proeven te zijner tijd zullen leiden tot het opkweken van een volledig mens. Alsof dat wetenschappelijk geen buitengewoon resultaat zou zijn! Nu ziet de professor waarschijnlijk zelf wel in, dat hij wat ver gaat met deze uitspraak, en hij verzwakt hem, door ‘wetenschappelijk’ door ‘medisch’ te vervangen. Er is geen enkel medisch belang gediend met het kweken van een kind in een fles. Ik ben een leek op medisch gebied, maar ik zou toch echt wel een paar medische belangen kunnen bedenken. Neem bijvoorbeeld het geval van een vrouw, die graag een kind wil hebben maar die, door een ernstige hartkwaal of iets dergelijks, de zwangerschap en de baring niet zou overleven. Het lijkt me een medisch - en menselijk - belang dat deze vrouw door de Petruccifles in te schakelen toch nakroost kan krijgen zonder zelf in levensgevaar te komen. Een tweede geval: men is er tegenwoordig wel zeker van dat afwijkingen van spastische aard ontstaan door beschadigingen bij de geboorte. Bij sommige vrouwen kan men op grond van hun lichaamsbouw al bijna voorspellen dat er moeilijkheden zullen optreden. Ook in dat geval kan het risico vermeden worden door het kind buiten het lichaam te kweken. Het zelfde geldt voor debiliteit: dat schijnt geen erfelijke kwestie te zijn, maar een ontwikkelingsstoornis.



Wellicht dat men bij het kweken onder maximaal gunstige condities deze stoornis zou kunnen voorkomen. Dit zijn drie gevallen waarin het medisch nut toch vrij evident is.

Vervolgens komt De Froe met een zeer interessant argument: de geboorte is zo moeilijk, dat de zwakke vruchten daardoor uitgeroeid worden. Natuurlijke teeltkeus dus. Hij zegt dit zo argeloos, dat ik wel moet aannemen dat hij het enorme ethische probleem dat hier ligt helemaal niet herkend heeft: heeft een medicus het recht, een zwakke vrucht ter dood te veroordelen door bewust af te zien van een methode die deze vrucht levenskansen zou geven? Is - bovendien - een lichamelijk zwakke vrucht altijd gedoemd een geestelijk minderwaardig mens te worden? Of pleit prof. De Froe hier langs een omweg voor euthanasie?

Het laatste argument dat ik wil behandelen is eigenlijk het meest onthullend: een kind, op een dergelijke manier verwekt, is buitenmenselijk, het heeft geen binding met de gewone mensen en staat daardoor sociaal en psychisch volkomen geïsoleerd, het is een kunstmens, gedoemd tot absolute eenzaamheid. Hier komt de aap uit de mouw.

Professor de Froe (en enkele anderen ook) verwarren hier twee heel principiële zaken, en wel: het kweken van een kind uit een eicel, en het kweken van een kind uit de chemische bestanddelen (een science-fiction mens dus). Iedereen heeft wel eens enge boekjes gelezen waarin griezelige mensen voorkomen, superieur aan de gewone, maar volkomen zonder gevoel: ze zijn gemaakt. Maar daar gaat het bij Petrucci helemaal niet om! De kinderen die in de Petrucci-fles opgekweekt worden zijn gewoon de kinderen

[p. 5]

van hun ouders. Had pa rood haar, is ma driftig, tien tegen een dat de kleine in de fles die eigenschappen ook vertoont. Werd opa altijd uitgelachen om zijn buitengewoon grote neus: het moet al raar lopen als in de fles niet net zo'n neus ontstaat. Met andere woorden: wat Petrucci doet is in wezen niet anders dan werken met een zeer geperfectioneerde couveuse. Waarom zou men een nog niet voldragen vrucht wel drie maanden, en niet acht maanden in een couveuse mogen leggen? (En wat de sociale en psychische eenzaamheid betreft: is een Petrucci-kind niet veel meer een kind van zijn ouders dan een kind dat middels kunstmatige inseminatie verwekt is uit een tubetje zaad van een onbekende vader? In wezen is zo'n K.I. kleuter veel meer een vreemde eend in de bijt. Je moet maar afwachten wat voor eigenschappen die gaat vertonen.)

Het blijkt dus, dat het hele betoog van De Froe eigenlijk gebouwd is op een begripsverwarring. Dat zou niet eens erg hoeven te zijn als het verder maar een juist betoog was. Ook een redenatie die op een vergissing steunt kan boeiend zijn. Maar het is toch wel uitermate droevig dat een bekend hoogleraar in een grote krant over een belangrijk experiment niets weet te vertellen dat op een hoger plan staat of juister is dan het oordeel van, om maar eens iemand te noemen, mijn kapper.