Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 7]

Korte commentaren

Duitsland I

Bondskanselier Adenauer vreest, dat het proces tegen Eichmann in Israël ertoe zal leiden, dat het Duitse aanzien in de wereld wéér een geduchte klap krijgt. Dezelfde man, die een paar maanden geleden verklaarde ‘de Duitsers beseffen niet, dat zij niet, dat zij niet gezien zijn’ (wat weet Adenauer ten slotte van de Nederlandse middenstand?) hoopt nu maar, dat het proces zó gevoerd zal worden, dat de wereld inziet, dat de Duitsers net zoveel last van de nazi's hadden als de joden. Nadrukkelijk en blijkbaar gezaghebbend zei Adenauer op een persconferentie in Bonn, dat joden nette mensen zijn en joodse rechters betrouwbaar. Het was een wenk aan de joden om het onderscheid tussen nazi's en Duitsers over te nemen; de Duitsers die geen nazi waren hadden het even rot als de joden.

Dit soort legendevorming dient te worden gesignaleerd. Het is juist, dat het regiem 1933/1945 berustte op een minderheidsterreur, maar deze terreur was uit te houden voor iedereen, die door zich verder koest te houden, passief medewerkte. Speciaal in de joodse en half-joodse milieus kon men dat heel goed merken. Toen de levensmiddelendistributie al in het midden der jaren dertig begon, moest men ‘in een gesloten couvert’ zijn ras opgeven. Wie zich toen met machinaties en enig risico aan de jodenregistratie onttrok, had verder geen cent last. Er waren toen onder Duitsers twee soorten van verzet: die Innere Emigration, en de daadwerkelijke emigratie (Brandt, zie hierna). Het was juist de grief van de Innere Emigration, dat de massa - wetend - zo passief was. Uit de passieve medeplichtigheid is met ontstellende snelheid actieve medeplichtigheid gegroeid. Te lijden door het regiem hadden alleen joden en verzet. Doch zelfs het lijden van het gegrepen verzet verschilde van dat der joden. Het leed, dat over de Duitsers kwam door en na de oorlog, volgde uit een ontwikkeling, die het regiem had veroorzaakt, niet een ontwikkeling die het beheerste, zoals het de jodenvervolging beheerste. De joden leden het eerst - omdat zij joden waren; de Duitsers kwamen later aan de beurt - omdat zij de boel verziekt hadden, en het leed, dat zij te verduren kregen, berustte niet op opzettelijke beestachtigheid. Dat is een essentiëel verschil. En dat weet Adenauer.

E.D.

Duitsland II

Er circuleert in West-Duitsland een instructieboekje voor ‘Redner’ van de partij van Adenauer (hij zegt het niet te kennen) over Brandt, de socialistische burgemeester van Berlijn. Daarin wordt met typisch Duitse subtiliteit duidelijk gemaakt, dat Brandt een buitenechtelijk kind is, waarvan de vader onbekend is en verder, dat Brandt feitelijk een deserteur is. Hij kreeg de Noorse nationaliteit door emigratie, week uit naar Zweden en liet dus de achterblijvende Duitsers de kastanjes in Rusland uit het vuur halen, terwijl hij tegen het Reich ageerde. Dit is een andere kwalijke zaak van het nieuwe Duitsland, kwalijker dan dat men wat nazi-ambtenaren formulieren laat invullen. Juist door de eerder genoemde passieve medewerking van het hele volk was het verzet in Duitsland vrijwel kansloos en ten slotte ook geheel afwezig. Doordat de Innere Emigration geen effect kon hebben, was de Äussere Emigration de enige wijze om de herinnering aan de Duitse eer althans nog te redden, hoe klein de kans ook was. Emigranten als Thomas Mann en Bruno Walter stonden op een dergelijk cultureel niveau, dat de wereld ze niet als Duitsers accepteerde. Frankrijk bood Walter prompt na diens vlucht de Franse nationaliteit aan, die de onpolitieke Walter dankbaar accepteerde. Maar mannen als Brandt vertegenwoordigden het ‘gewone Duitsland’. In plaats van in zulke emigranten de laatste schakel te zien tussen het fatsoenlijke Duitsland van weleer en het nieuwe Duitsland op welks fatsoenlijkheid we wel moeten hopen, wordt de man verdacht gemaakt. Niet alleen omdat hij deserteur is, maar ook als buitenechtelijk kind. Dat men zich van de Soldatentreue alter Frontkameraden dus nog iets voorstelt, is even verontrustend als de kleinzielige burgerlijkheid, die in 1961 nog met de zonde der buitenechtelijkheid schermt. Het soldateske leek onder de pressie van het Wirtschaftswunder aardig te verslijten, maar de vunzige schijnheiligheid is blijkbaar taaier.

E.D.