Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Portret van een blad III
Internationale Spectator
J.L. Heldring

Het Nederlandsch genootschap voor internationale zaken is na de oorlog opgericht met het doel om het Nederlandse publiek vertrouwder te maken met een materie waarin Nederland, nu het zijn neutraliteitspolitiek had opgegeven, geacht werd een actievere rol te gaan spelen. Een van de middelen waarmee het genootschap zich richtte tot dat publiek was de Internationale Spectator.

Dit ‘tijdschrift voor internationale politiek’ (zoals de ondertitel luidt) verschijnt, met een onderbreking in de zomer, twee maal per maand. Eén nummer, in geel omslag verschijnend, bevat telkens beschouwende artikelen en boekbesprekingen; het andere, in grijs omslag, is gewijd aan documentatie. Deze scheiding wordt evenwel, zoals later nog zal blijken, niet scherp volgehouden.

Vergelijkingen met soortgelijke in het buitenland verschijnende publikaties zijn niet helemaal billijk. Het buitenland - vooral de grote landen - heeft voor het soort studies als waarmee het genootschap voor internationale zaken zich bezighoudt, veel meer geld beschikbaar. De kwantiteit en de kwaliteit van de mensen die zich aan die studies wijden, zijn beide dus groter.

Dit geldt - het zij er snel aan toegevoegd - niet alleen voor het genootschap voor internationale zaken. Over vrijwel de gehele linie merkt Nederland, dat het een klein - en niet eens meer rijk - land is en daarom alleen al vaak niet tot de wetenschappelijke prestaties van het buitenland in staat is.

Wij hebben dikwijls nog wel mensen van behoorlijke kwaliteit, maar dezen zijn òf te gering in aantal òf zij kunnen bij hun werk niet terugvallen op een apparaat (in de vorm van instituut, documentatiecentrum etc.) dat modern geëquipeerd en ook anderszins volkomen up-to-date is en hen dus kan helpen een ook technisch smetteloos produkt af te leveren. Vandaar dat veel van de Nederlandse produkten in hun afwerking zo'n onmiskenbaar dilettantistische indruk maken.

Ook de Nederlandse journalistiek draagt in verregaande mate het kenmerk van het dilettantisme, in verdergaande mate dan het intrinsieke dilettantisme van de journalistiek onvermijdelijk maakt. Ook daar waar wel wetenschappelijke maatstaven aan haar produkten kunnen worden aangelegd (feitelijke accuratesse, taal, interpunctie etc.), gooit zij in ons land er dikwijls met de pet naar.

Geen van onze dagbladen kan, wat dat betreft, de toets der vergelijking met de New York Times, de Londense Times of Le Monde doorstaan. Ook hier: niet genoeg mensen van behoorlijke kwaliteit en gebrekkige documentatieapparatuur. Dat het niet uitsluitend ligt aan de kleinheid van ons land, blijkt uit het feit dat een land als Zwitserland een blad als de Neue Zürcher Zeitung kan produceren. Toegegeven: een vervelend blad, maar qua feiten volledig en door en door betrouwbaar. Het is dus ook - en misschien zelfs in de eerste plaats - een kwestie van geld. Meer geld, meer Zwitsers.

Aan deze euvelen nu laboreert de Internationale Spectator ook. Gemeten naar Nederlandse maatstaven, slaat het nog niet zo'n gek figuur; vergeleken met buitenlandse publikaties van dezelfde strekking, blijft het onder de maat. Zulke vergelijkingen mogen niet helemaal billijk zijn, zij zijn toch onvermijdelijk.

Het is begrijpelijk dat een blad als Foreign Affairs, uitgave van de Newyorkse Council on Foreign Relations, voortdurend een beroep kan doen op de medewerking van belangrijke staatslieden. In de eerste plaats is het een Amerikaans blad - en wie wil er zijn waar niet in Amerika verkopen? In de tweede plaats betaalt het natuurlijk oneindig beter dan de Internationale Spectator.

Nu maken bijdragen van belangrijke staatslieden nog geen leesbaar tijdschrift. Foreign Affairs is dan ook vaak taaie kost. Maar toch is het voor degeen die de internationale politiek volgt, onmisbare lectuur, omdat het heus niet alleen staatslieden aan het woord laat, maar ook onafhankelijke denkers, zoals Kissinger, Kennan en Raymond Aron (om maar enkele te noemen). Mensen van die kwaliteit en ervaring zijn in Nederland nauwelijks op de vingers van

[p. 5]

één hand te tellen.

Een billijkere vergelijking is wellicht die met het Duitse maandblad Aussenpolitik. Niet een erg interessant blad. De bijdragen zijn meest van politici en journalisten - degelijk, maar niet erg origineel. Maar waar het de Internationale Spectator de loef in afsteekt, is het systeem en de technische afwerking.

Van systeem is bij de Internationale Spectator niet veel te merken. Men krijgt de indruk, dat de redactie veelal gedwongen is af te wachten wat haar aangeboden wordt. Zo krijgt bijv. in de jaargang 1960 Latijns-Amerika veel aandacht, dank zij de plotselinge schrijfactiviteit van een voormalig gezant in Venezuela. Zeer deskundige artikelen - dat zeker - maar te veel, althans in verhouding tot wat er bijv. over ons eigen werelddeel in staat. Over Duitsland bijv. in 1960 geen woord.

Zou hier de oude Nederlandse neiging de overhand hebben gekregen om zich juist in die internationale kwesties het hevigst te interesseren waar men geen standpunt behoeft in te nemen? Hoe onvolledig overigens ook uitgerust, vrijwel iedere redactie buitenland bevat een deskundige op het gebied van Latijns-Amerika, een gebied dat - tot voor kort - zo heerlijk terzijde van de grote politiek scheen te staan en waarop wij dus onze academische belangstellingen konden botvieren.

Hoe het ook zij - zeker is in ieder geval, dat de specifieke rol die Nederland in de internationale politiek al dan niet moet spelen, in de Internationale Spectator zelden ter sprake komt. Ook in een aardige enquête die het tijdschrift verleden jaar onder een dertig vooraanstaande Nederlanders hield, werd de vraag naar Nederlands positie niet gesteld. Dit is voor een blad dat de taak heeft een actieve belangstelling voor de internationale politiek in ons land te wekken, toch wel merkwaardig.

Dat de redactie - om de redenen in het begin van dit artikel genoemd - moeite heeft om de inhoud van het tijdschrift vooruit te plannen, blijkt ook uit het feit dat zij, hoewel zij een aparte rubriek boekbesprekingen heeft, aan sommige boeken een lang artikel wijdt. Ook dat schijnt meer van de belangstelling van de toevallige recensent af te hangen dan van een redactioneel plan of zelfs van de relatieve betekenis van die boeken. Dat daar soms aardige dingen in worden gezegd of zelfs onthuld - zoals bijv. in de bespreking van Smit van het boek van Djajadiningrat over de Nederlands-Indonesische besprekingen - erken ik graag. Maar dan is dat meer toeval dan opzet.

Die afhankelijkheid van het toeval komt soms op pijnlijke wijze tot uiting in de publikatie van artikelen waarvan men zich afvraagt, waarom zij in hemelsnaam nodig zijn, zoals over The Origins of the Military Attaché Service in Great Britain. Het publiceren van artikelen in een andere taal doet mij overigens onaangenaam aan in een Nederlands tijdschrift. Jaargang 1960 bevatte er niet minder dan vijf, waaronder een in het Engels van een Oostenrijker over de neutraliteit van zijn land, waarvan ik mij afvraag of het origineel eveneens in het Engels was gesteld.

Gebrek aan systeem treft men ook aan in de (reeds vermelde) betrekkelijk vage scheiding tussen beschouwende artikelen en documentatie in de beurtelings verschijnende nummers van het tijdschrift. In het gele (dus aan beschouwende artikelen gewijde) nummer van 8 juli 1960 staat bijv. de tekst in het frans) van De Gaulle's rede van 31 mei 1960 gedrukt (waarom trouwens alleen deze rede?) - zuivere documentatie dus - terwijl opiniërende artikelen en redevoeringen soms in de grijze (documentatie)-nummers te vinden zijn. De overigens interessante overzichten van Broekmeyer over de situatie in de Sowjetunie, meestal opgenomen in de grijze nummers, staan trouwens ook vol van opiniërende uitlatingen.

Dat de redactie van de Internationale Spectator op z'n minst evenveel aandacht wijdt aan documentatie als aan beschouwingen, is een uitstekend beginsel. We hebben meer behoefte aan het eerste dan aan het tweede. Maar dan moet documentatie ook documentatie zijn. In een - alweer uiterst nuttige - verzameling van documenten betreffende het streven naar een gedemilitariseerde zone in Midden-Europa (22 april 1959) wordt het oorspronkelijke voorstel van Rapacki, dat toch - hoe men er ook over moge denken - ook een soort

[p. 6]

demilitarisatie beoogde, niet eens genoemd, terwijl de gewijzigde versie ervan afgedaan wordt met overneming van een beschouwing erover uit de Neue Zürcher Zeitung, waarvan de gekleurdheid uit de laatste zin blijkt: ‘Rapacki... erklärte mit einem maliziösen Unterton...’ enz. Kortom, materiaal dat in een documentatienummer niet thuishoort, kwam erin; en materiaal dat er bij uitstek wel in hoorde, bleef erbuiten.

In vele tijdschriften is de rubriek boekbesprekingen vaak de interessantste (zo bijv. in het overigens niet erg belangwekkende International Affairs, uitgave van het Londense Chatham House). Deze rubriek in de Internationale Spectator schijnt ook te lijden aan gebrek aan systeem. Men bespreekt wat men binnenkrijgt (heel veel over de Verenigde Naties). Veel en veel belangrijks blijft onbesproken - waarschijnlijk omdat men geen recensie-exemplaar heeft ontvangen of omdat de een of andere enthousiasteling niet op het idee is gekomen (zoals Smit) om een bespreking aan te bieden (en dan verschijnt er meteen een heel artikel over).

Sommige feilen moeten teruggebracht worden op het eerder gesignaleerde typisch Nederlands dilettantisme, dat noodgedwongen is. In zoverre kan men de redactie er nauwelijks een verwijt van maken. De hoofdredacteur, prof. dr. B.H.M. Vlekke, is zelf zeker geen dilettant. Maar hij is gedwongen te veel hooi op zijn vork te nemen. Zijn hoofdredacteurschap is geen full-time job, maar behoorde dat wel te zijn.

Andere feilen kunnen de redactie wel aangerekend worden. Zo bijvoorbeeld het totale gebrek aan eenheid in spelling en, erger nog, transcriptie van vreemde namen. Niet alleen ziet men in het ene artikel Sovjet-Rusland staan (met een v) en in het andere Sowjet-Unie (met een w) of Oezbekistan en Uzbekistan, maar ook in het register dringt dit gebrek aan eenheid door. Moechitdinow en Mukhitdinov zijn één en dezelfde persoon, maar hij komt twee maal in het register voor, iedere keer met een eigen verwijzing (maar niet naar elkaar).

Een verzuim is voorts, dat van sommige schrijvers wel, maar van andere niet wordt vermeld, wie ze zijn. Wie zijn bijv. J. Saenden, F.S. Noordhoff, L.W. Hilbert en dr. P. van der Meerssche? Anderen zullen zich wellicht afvragen, wie mr. P.J. Idenburg, P. Krug, en dr. H. Riemens zijn. Wat de laatste betreft, wordt de lezer pas na het derde artikel hieromtrent ingelicht.

Deze bespreking is ietwat in mineur uitgevallen. Wie zich daaraan stoot, zij nogmaals herinnerd aan de typisch Nederlandse omstandigheden waaronder het werk van het genootschap moet worden verricht. Het is daarom een verstandig besluit geweest om een nauwere samenwerking tot stand te brengen met de Belgische zusterorganisatie. De Internationale Spectator verschijnt sinds kort onder auspiciën van beide organisaties. Dat zal, laten we hopen, ook aan de kwaliteit van het blad ten goede komen.

En wanneer deze bespreking in mineur is uitgevallen, dan is dit ondanks de vele voortreffelijke dingen die vooral de documentatienummers bevatten. Ik noemde al de overzichten van Broekmeyer en de documenten over de gedemilitariseerde zone. Ik moet eraan toevoegen een overzicht over de ontwapeningsbesprekingen in de periode 1954-1957 (maar waarom niet ook van later?), over de internationale economische hulpverlening aan minder ontwikkelde gebieden, over het atoomvraagstuk, de kwestie-Berlijn enz.

Wie meer geeft om documentatiemateriaal dan om de beschouwingen van een aantal betrekkelijk willekeurig geselecteerde mensen, kan profijt hebben van deze verzameling, al is zij niet volledig, loopt zij nogal wat achter op de actualiteit en laat ook zij zo nu en dan een veer (getuige de omissie van het plan-Rapacki).

Rest de vraag, wie er van deze documentatie (en van de beschouwingen) profiteren. Is dat een respectabel aantal mensen? Beantwoordt de publikatie aan haar doel, het Nederlandse publiek vertrouwd te maken met de internationale politiek? Het is moeilijk te zeggen. Diegenen die haar in de eerste plaats zouden moeten raadplegen, zijn de redacties buitenland en de buitenlandseoverzichtschrijvers van de kranten en verder de Kamerleden. Ook het bedrijfsleven zou er het een en ander uit moeten kunnen opsteken ter oriëntatie omtrent een wereld waarin het moet opereren.

Gebeurt dit ook? Afgaande op het aantal malen dat men de Internationale Spectator geciteerd ziet, zou men geneigd zijn te zeggen: nauwelijks. Dat zegt nog niet veel, want iemand die bijv. documenten citeert, zal niet behoeven te zeggen dat hij ze in de Internationale Spectator gevonden heeft.

Mijn advies aan de Internationale Spectator zou dan ook luiden: besteed nog meer aandacht aan documentatie en richt uw beschouwingen meer op de specifieke plaats van Nederland in de wereld. Dat laatste lokt debat uit (dat hebben we gezien aan de boekbespreking van Smit) en trekt de aandacht op de Internationale Spectator.