Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Het raam van de badkamer, boven het voeteneind van het bad, is gemaakt van een soort rotsachtig, doorschijnend glas waar ik geen naam voor weet. Het biedt altijd weer nieuwe mogelijkheden voor de verbeelding. Naar gelang van de stand van mijn hoofd tegen het andere eind van het bad, van de sterkte van het daglicht op het glas en op de huizen van het volgende blok, en van de hoeveelheid gecondenseerde damp die in straaltjes langs de ruit loopt, vertonen er zich telkens verschillende landschappen en gezichten in. Een vertrouwd beeld, bijna zeker terug te vinden na een beetje wiebelen met het hoofd, is dat van een straatje aan de buitenkant van een polderdorp: aan de overkant staan grote zwartgeteerde schuren, aan deze kant kleine huisjes. Verkeer kan ik er niet bij maken, en zelfs op mooie dagen, met niets dan blauw en zonlicht in het nonfiguratieve glas erboven, betekent het dorp afzondering, stug leven en stroef begraven worden. Pogingen om er wat ruimte en muziek aan te verlenen door het naar pampa's of poesta's over te brengen zijn mislukt. Het blijft waar het zijn wil, in west-Friesland of beter nog op de Zuidhollandse eilanden.

Vanmorgen was het er niet. Er was eerst een mooi donker meisje met blote schouders, heel koel wel maar prachtig zittend, iets voorover, op een pouf. Zij nam maar een klein vlak van het glas in beslag; even anders liggen, en daar was een uitvoerig stadsbeeld. De straat liep schuin omhoog tegen het glas, en er stonden grote huizenblokken langs, dicht opeen naar zuidelijke voorkeur; ook naar achteren ging een heuvel omhoog, en er waren nog drie of vier rijen huizenblokken, alle van hetzelfde type met pittoresk golvende daken, voordat het uitzicht vrij bleef op een kasteel, hoger gelegen in de verte: middeleeuws, met kleine vensteropeningen ver van elkaar, gebouwd tegen een donkere rots aan waarvan de punt erboven uitstak. Dat was allemaal zuid-Europa, geen twijfel aan, maar het beeld werd verstoord door een huis links op de voorgrond dat moeilijk anders dan Arnhem kon zijn, in de betere burgerstijl van 1900 (de buurt van het park Sonsbeek). Een uiterste inspanning om het te mediterraniseren, aangemoedigd door een beetje nieuw warm water in het bad, kon er niet meer van maken dan een groteske bioscoop, gebouwd door een Latijnse exploitant wiens idee van schoonheid dan toch weer aan Arnhem ontleend was. Het was niet te verhelpen, en het bedierf de huizen van het stadje. Alleen het rotskasteel bleef intakt - o vakantie, ach zuiden, waar heb je die kaart gestopt, ga jij maar weer eens een eindje voorin, is er nog van die wijn, de Michelin zegt hier dat, pas op niet kijken alweer Hollanders - totdat het badwater opnieuw begon af te koelen.

Is het niet aardig, dat idee om de telefoon grappig te beantwoorden? Het lijkt mij onbetaalbaar, zowel in het geval van de man die in een artikel beweert dat hij jaren lang de gewoonte had om zich aan te dienen als ‘Bung-Ho's Chinese Laundry’, als in dat van een personage in een stuk die een juffrouwenstemmetje opzette om te zeggen ‘Speelgoedafdeling hier’. Helaas, de enige keer dat ik het zelf gedaan heb, knaap nog, en toen ook meer in de trant van ‘U spreekt met de butler van...’, werd er dadelijk een gat in mijn geestigheid geprikt. Een zwakke vrouwestem: ‘Zoudt u aan meneer willen zeggen dat mijn man daarnet overleden is’.

Daardoor geconditioneerd, heb ik mijn grappigheid aan de telefoon nooit hervonden. Het is jammer, want het moet een uitstekend middel zijn om de ergernis te overwinnen dat het instrument alweer belt. Soms wanneer het gesprek tien tegen een weer voor een afwezige huisgenoot bestemd zal blijken, is het om te schreeuwen van verontwaardiging. Waar halen zij de grofheid vandaan, om iemand op zo'n mechanische commandotoon te storen in zijn bezigheden?

Meestal is er dan nog tijd voor een betrekkelijk vriendelijk antwoord, maar al betekent dat dat de irrationele woede overwonnen is, er blijkt ook vaak een irrationele verwachting uit van iets dat uit die telefoon zou kunnen komen, wat precies? het hoge woord? In ieder geval, het geeft een sterke voldoening om af en toe de ergernis te overwinnen en dan toch niet te antwoorden, al-

[p. 16]

leen het dolle instrument onverschillig aan te zien. ‘Tu sonnes, tu sonnes, c'est tout ce que tu sais faire’.

Een aanzienlijke Braziliaanse architect, van name Mindlin, geïnterviewd voor de BBC-televisie: Jullie bouwen hier in Engeland veel te voorzichtig - jullie willen altijd haarfijn weten wat ervan komen zal - als je altijd precies het resultaat wilt weten van wat je begint, dan onderneem je nooit meer iets, dat vindt u toch ook? - wij hebben in Brazilië een term die de geest aangeeft waarin wij willen werken, ‘constructieve onverantwoordelijkheid’.

Aan die term te oordelen, staat Brazilië in een andere richting even ver van ons af, als de middeleeuwen. Te denken dat iemand onder zo'n motto in Nederland of Engeland de stadsuitbreiding aan zou pakken! Een opwelling van onverantwoordelijkheidszin is moeilijk te onderdrukken bij de gedachte aan die landen die nog niet zorgelijk geworden zijn; maar het oppassen is ons een tweede natuur geworden, en ik denk dadelijk aan de berg brokken die J. mij vertelde dat hij in Brazilië op een helling had zien liggen, resten van een ravissant gebouw dat een paar dagen voor de opening zoiets als uitgegleden was. Dat komt ervan.

Het is een vriendelijke vertoning geweest, Bertrand Russell, acht-en-tachtig jaar oud, met duizenden voorstanders van eenzijdige kernontwapening op straat gezeten voor het Ministerie van Defensie. De woorden ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ klinken op het ogenblik veel onschuldiger dan toen zij een paar maanden geleden voor het eerst in dit verband in de pers verschenen. ‘Als allen die de regeringspolitiek afkeuren zich verenigden in massale demonstraties van burgerlijke ongehoorzaamheid, konden zij de dwaasheid van de regering verijdelen’, schreef Russell vorige week in de New Statesman, maar zoals de schrijver van een ingezonden brief deze week doet opmerken, er is aan de demonstratie geen ongehoorzaamheid te zien geweest: alles was netjes met de politie geregeld. ‘De mensheid stond op het punt zichzelf te vernietigen, daarom hebben wij met de politie afgesproken dat wij twee-en-een-half uur op straat zouden gaan zitten’. Als overtuigde demonstranten zich nader verbonden hebben gevoeld met de hele mensheid, hebben zijzelf zoveel in ieder geval gewonnen; voor de buitenstaander leverden zij maar een flauw contrast op tegen de gelatenheid waarmee de mensheid vaststelt dat zij aan het rolschaatsen is in de dakgoot. Het enige redelijke standpunt is waarschijnlijk dat van de Chinezen, die aannemen dat toch niet de hele mensheid uitgeroeid zal worden; en de voornaamste ontdekking moet wel zijn dat het leven eigenlijk niemand veel kan schelen - niet als begrip tenminste, en als ondervinding is het er niet van tevoren.

Bij buien komt nog altijd de behoefte op om vast te stellen waar hem de schoen wringt (en vervolgens maatregelen te treffen). Het is te gek dat wij niet beter dan muizen ons lot kunnen beheren. Als wij ons verstand eens gebruikten? Dat is vanouds het idee van Russell, en de openbare mening is telkens weer woedend op hem geworden. Het mag dan ook Russell en sommige anderen een gevoel geven dat er iets bereikt gaat worden als zij hun verstand gebruiken, de meesten hebben alleen te verwachten dat zij hartelijk uitgelachen zullen worden. Bovendien, woorden zijn één soort ding, de ondervinding is een ander. Nauwelijks staat de eenvoudigste en meest algemene ondervinding in woorden, of het is al karakteristiek voor de wijsneus die het zegt. En hij dacht dat hij de mensheid vertegenwoordigde! Het enige wat wij tenslotte verwezenlijken, is een sterkere gewaarwording van wat er omgaat. Daar zijn woorden altijd nog goed voor. Gisteren stonden alle dingen onverzettelijk op hun plaats; vandaag, na een avond lang overdacht te zijn, vergaan zij al bijna van vergankelijkheid. Daar zijn wij dus toe in staat, beter dan muizen: de eigen ondervinding intensiveren. Een frisse beweging! Een mooie smeerlap! Het is te voorzien dat het nooit goed uit zal komen; maar dat is geen afdoende conclusie.