Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Portret van een blad I
Economisch-Statistische Berichten
J. Pen

Dit artikel is het eerste van een serie, die bestaan zal uit een tiental portretten van Nederlandse dagbladen en tijdschriften

Wie op de hoogte van de tijd, en van de economie van de tijd, wil blijven moet veel lezen - teveel eigenlijk. In dat laatste schuilt juist de redding en de troost. Je kunt tòch niet alle publikaties bijbenen en overslaan wordt dus een gewoonte. Maar de E.-S.B. wordt, onder een grote groep Nederlanders, niet gauw overgeslagen. Niet dat nu het hele weekblad wordt gespeld; een solied artikel over de ontwikkeling van de frisdranken - het woord alleen al! - is buiten die industrie misschien niet zo erg zorgvuldig gelezen, hoe opmerkelijk die ontwikkeling ook mag zijn. Maar de E.-S.B. wordt doorgekeken en ten dele sekuur bekeken door velen. Er zijn een kleine 5000 abonnees¹⁾ in het bedrijfsleven en bij de overheid. De invloed en ook de lezerskring zijn groter; belangrijke artikelen worden ook door de dagbladen wel overgenomen.

De naam maakt op buitenstaanders een saaie indruk. Vooral dat ‘statistisch’ doet het niet erg. Ook het uiterlijk van 't blad was tot voor enkele jaren weinig animerend: bleek en dul (Sinds 1959 heeft de E.-S.B. een knalrode omslag met een mooi vignet). De inhoud valt, na die titel, mee. Statistieken staan er nauwelijks in, ‘berichten’ trouwens ook niet. De artikelen behandelen praktische economische zaken; de meeste hebben betrekking op Nederland, doch er worden ook internationale kwesties besproken. Wie wil weten, wat de overschakeling van O.E.E.S. op O.E.S.O. nu eigenlijk inhoudt kan er F. Kupers (van Buitenlandse Zaken) op nalezen; hij heeft dat een week of wat geleden in de E.-S.B. uit de doeken gedaan. En terwijl ik dit schrijf ligt er een artikel op mijn bureau over het groeitempo van de Amerikaanse economie- - een wereldprobleem! - van de hand van Prof. J.E. Andriessen, in het nummer van 1 februari '61. Hij vat daarin enkele Amerikaanse rapporten samen, die in weerwil van hun importantie slechts onder weinig Nederlandse ogen komen.

Zonder te beweren dat alle stukken even meeslepend zijn kan men er toch bijna iedere week wel iets in vinden, dat velen in ons land, of allen, direkt of indirekt aangaat. Als de heer Haspers schrijft over de gemeentefinanciën kan hij er op rekenen, dat het in ruime kring wordt gelezen; het gaat over de dagelijkse hoofdpijn van een aanzienlijke groep Nederlanders. De lezenswaardigheid wordt echter niet alleen bepaald door het belang: het betreft vaak aardige problemen, die ook buiten de kring der belangstellenden de belangstelling gaande kunnen maken. E.-S.B. is eigenlijk nauwelijks een vakblad.

Neem bijvoorbeeld de discussie over hoogbouw-laagbouw, die nu al geruime tijd aan de gang is. De voorstanders van hoge flats en die van lage woninkjes kunnen elkaar maar niet goed overtuigen. De argumenten zijn niet alleen economisch-statistisch (wat dat dan ook mag zijn); er is een aesthetisch en als men wil levensbeschouwelijk element in 't geding. Stellig een interessante zaak, want de aard van de woningbouw bepaalt het gezicht van een land. En ook interessant, omdat de voorstanders van eengezinswoningen-met-een-tuintje zich beroepen op de voorkeuren van ‘de mensen’ (meest moeders van kleine kinderen), terwijl de torenbouwers zich meer oriënteren aan de opvattingen van een avant-garde. Dat is een facet van een algemeen probleem: moeten we ons laten leiden door wat ‘men’ comfortabel en knus en lekker vindt, of door hetgeen sommigen, terecht of ten onrechte normatief stellen? Geen dor probleem, lijkt mij.

1) Of eigenlijk geen abonnees. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Nederlands Economisch Instituut; de donateurs krijgen het thuisgestuurd. Het direktorium van de Stichting en de redaktie van het blad vallen weliswaar niet samen, maar de bemanning van beide wordt goeddeels gerecruteerd uit hoogleraren van de Nederlandsche Economische Hoogeschool te Rotterdam.

[p. 5]

Een ander voorbeeld. Enige tijd geleden heeft Prof. Wemelsfelder uit Eindhoven in de E.-S.B. de politici beticht van een gebrek aan inzicht in de economie en van een politiek driftleven dat een juist economisch beleid doorkruist. Over dat artikel, waarin inderdaad ongelukkige dingen stonden, is een geweldig gerommel ontstaan. Tot zelfs in de kolommen van het H.W. is Wemelsfelder bestreden, waarbij de tegenstanders overigens van allerlei karakteristieke misvattingen hebben blijk gegeven (ook het stukje in het H.W. prikkelt de vakman tot tegenspraak). Uit zo'n debat blijkt indirect hoe de economen de ‘leken’ zien en vice versa. Wat het laatste betreft: als economen de politici de les lezen kunnen zij er op rekenen, te worden gedoodverfd als betweters, inhumane rekenaars en materialistische dwingelanden. Iets om over na te denken.

Nog een voorbeeld van een actuele en interessante kwestie: het verband tussen televisie en welstand. Het snobistische gezegde wil, dat de ‘betere mensen’ gaan kijken ‘bij de werkster’. Uit een recente publikatie van H. Lange blijkt dat in Den Haag 29% van de welgestelden een toestel had tegen 12% bij de lagere-inkomenstrekkers.

De E.-S.B. stelt haar kolommen open voor iedereen die iets te zeggen heeft over economische problemen in de heel ruime zin. Politieke zaken zijn allerminst taboe, maar zij worden behandeld op een zakelijke en technische manier. Zuivere theoretisch-economische vraagstukken daarentegen komen slechts zelden aan de orde. Daarvoor is meer De Economist aangewezen, een maandschrift met een veel kleinere oplaag. Maar er zijn uitzonderingen op deze regel: in 1954 en '55 vond in de E.-S.B. een discussie plaats over de geldtheorie, die nog steeds nagalmt. Op gang gebracht door wijlen Professor Koopmans in zijn bespreking van het jaarverslag van de Nederlandsche Bank 1953, werd er aan deelgenomen door Dr. Holtrop, Drs. Links, Prof. Witteveen en Prof. Tinbergen.¹⁾ De diepgang en de betekenis van deze discussie was indrukwekkend, en worden, voor zover mij bekend, door geen enkele buitenlandse publikatie op dit terrein overtroffen.

Maar, zoals gezegd, dit is uitzondering. Meestal gaat het om concrete, praktische problemen: het staalprojekt bij de Europoort, de gedifferentieerde loonvorming, de toestand in het levensverzekeringsbedrijf, de ontwikkeling in Zuid-Amerika. Bijzonder aardig zijn de korte artikelen op de eerste pagina, die een actueel onderwerp bespreken aan de hand van een recente publikatie: de luie lezer kan met een oogopslag zien hoe het zit met de verdeling van de belastingdruk in Nederland, met de uitgaven van Amerikaanse zakenmensen voor zakendiners, met de vermogensverdeling of met de aantallen personenauto's. Dit zijn dan statistische onderwerpen, maar niet in de droge vorm van tabellen zonder kraak of

1) Holtrop vangt een van zijn artikelen aan met de opmerking dat men het zou kunnen betreuren, dat Witteveen zijn kritiek op de monetaire analyse, die de Nederlandsche Bank toepast, in een ‘zo algemeen gelezen’ blad heeft gepubliceerd. Voor zover het over begrippen en termen gaat zouden ‘geleerden misschien beter onder elkaar kunnen redetwisten’ (E.-S.B. van 3 nov. 1954, blz. 869).

[p. 6]

smaak; het zijn de conclusies uit statistisch onderzoekingswerk. Doch men kan soms op deze eerste bladzijde ook een samenvatting lezen van Brave New World Revisited. Huxley staat toch al in een goed blaadje: de traditionele nieuwjaarsbespiegeling van de secretaris-generaal van Economische Zaken heette dit jaar ‘Point Counter Point’.

Wij moeten de redaktie van E.-S.B. in het bijzonder dankbaar zijn voor de speciale nummers (groene omslag in plaats van rood). Niet zozeer voor de aan het eind van het jaar verschijnende ‘peilingen’; deze overzichten van de economische toestand in binnen- en buitenland zijn wel aardig, maar hun zeldzaamheidswaarde is niet groot. Dergelijke overzichten zijn ook elders te vinden. De regionale of provinciale nummers zijn echter heel handig. ‘Het Noorden’ (van 1959) en ‘Gelderland’ (1960) en vorige week het nummer over Limburg bevatten waardevol materiaal en veel bijdragen van deskundigen, die anders in bureauladen blijven liggen. Het nummer over de Sovjet-Unie (1958) is een voor Nederland bepaald unieke publikatie. Er blijkt uit, dat wij in verspreide hoeken en gaten nog wel mensen hebben die zich actief voor de communistische economie interesseren. Men twijfelt daar soms wel eens aan.

De E.-S.B. is wat haar inhoud betreft, enigszins te vergelijken met The Economist. Maar er is een verschil. Het Britse weekblad draagt sterk het stempel van de redaktie. De redaktionele opinies staan op de voorgrond; zij zijn heel uitgesproken en worden overal ter wereld in de gaten gehouden. De redaktie van de E.-S.B. is bescheidener. Zij regelt het verkeer, en let op de kwaliteit, maar schrijft niet zelf en brengt ook geen opinies tot uitdrukking. Vroeger was er een kolom ‘Dezer dagen’, een geestig rubriekje dat opviel door barokke beeldspraak. Het is al jaren verdwenen en het gaf trouwens geen redactionele mening. Er verschijnt nog wel eens een ongesigneerd hoofdartikel, maar het is typerend, dat dan al gauw de vraag wordt opgeworpen: ‘wie zou dat hebben geïnspireerd’, of zelfs: ‘wie zou 't hebben geschreven’? De opinies in het blad zijn dus geheel voor rekening van de schrijvers der artikelen.

Dat laatste bepaalt het karakter van het blad. Het is een forum, waar het economische leven wordt besproken. Vele lezers hebben wel eens in dat forum meegesproken, of zijn van plan het nog eens te gaan doen. Misschien verklaart deze vermenging van lezers en schrijvers de affectie, die velen in den lande voor de E.-S.B. koesteren.