Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 6]

Afrikaans reisdagboek II
Fragmenten
L.J. Pieters

10 november. Na een tussenlanding in Liberia, één van de laatste koloniale landen in Afrika-de Americo-Liberians schijnen de Kru's en de Vai's, de autochtone bevolking volkomen onder de duim te houden - aankomst in Abidjan in de République Côte d'Ivoire. In het vliegtuig gesprek met de heer Hilterman die zich voor zijn blad blijkbaar reeds een duidelijk beeld van de situatie in Guinea gevormd heeft. Abidjan ligt majestueus op een vrij hoog schiereiland in de lagune van Ebrié, die drie jaar geleden door een kanaal met de zee verbonden werd. In die drie jaar hebben de fransen van Abidjan één van de beste en veiligste havens op de west-afrikaanse kust gemaakt. Abidjan zelf is in alle opzichten een ‘boomtown’, wolkenkrabbers, een prachtig nieuw postkantoor, raadhuis en gerechtsgebouw. De nieuwe Houphouët Boignyburg die de stad met de voorstad Treichville verbindt is een technisch meesterwerk. Nog wat duizelig van de vliegtocht wordt ik door mijn franse gastheer in een speedboat gezet en gaat het in vliegende vaart over de lagune om een indruk van het geheel te krijgen. Direct achter Abidjan begint het oerwoud dat met reusachtige bomen tot in het water doorloopt. Overal drijven boomstammen; Abidjan voert veel hout uit. Een slang schiedt geluidloos door het lauwe water.

11 november. De winkels zijn afgeladen met de laatste Parijse luxe-artikelen, maar alles is duur. Er lopen minder fransen op straat dan in Dakar, maar Abidjan zelf maakt een volkomen franse indruk; Treichville de negerwijk is door de lagune gescheiden van het centrum. In een geweldig tempo verrijst de nieuwe luxe-wijk Cocody waar Houphouët-Boigny een onopvallende villa bewoont. Vanmorgen kwam de grote man in een open auto van de kant van het vliegveld de stad binnenrijden. Hij werd met handgeklap begroet door zijn Ivoorkust-onderdanen, die zwarter dan zwart zijn. Nu pas begin ik het verschil goed te zien tussen de verschillende negerrassen. In Senegal en Guinea zijn ze bepaald veel mooier dan hier. In het begin van dit jaar waren er nog veel dahoméens in Abidjan, die de beste baantjes op de kantoren bezetten maar de jalouzie van de bevolking maakte dat ongeveer 15.000 dahoméens overhaast de benen moesten nemen, terug naar hun eigen land.

Deze massale evacuatie had in enkele dagen plaats. Merkwaardig, dat het blijkbaar geen afbreuk heeft gedaan aan de goede verstandhouding tussen de Ivoorkust en Dahomey, beiden lid van de Entente. 's Middags lunch in een bijzonder luxueus restaurant met een zwembad. Er zijn hier veel van dergelijke restaurants maar ze zijn zelden vol. Tot nog toe hebben de fransen de zwembaden blank weten te houden. Politiek gezien loopt de ontwikkeling hier parallel met die in Senegal; de fransen bezetten onopvallend nog steeds de sleutelposities en Houphouët Boigny redeneert waarschijnlijk dat de economie van de Ivoorkust eerst volledig met franse hulp tot ontplooiing moet zijn gekomen voor dat hij politieke maatregelen gaat nemen. Ook hier is er natuurlijk een eenheidspartij, maar Houphouët was verstandig genoeg om een aantal linkse vakbondsmensen op de candidaten-lijst voor de Nationale Vergadering te laten zetten zodat er voorlopig geen sterke buitenparlementaire oppositie tegen het regime zal ontstaan. Het contrast tussen de luxe van Abidjan en Cocody enerzijds en de armoede van Treichville en Adjamé anderzijds moet echter, lijkt me op den duur moeilijkheden geven.

12 november. Terug uit Sassandra. Met een sportvliegtuigje vlogen we over een kudde olifanten, die zich weinig van ons aantrokken. Sassandra is een vrolijk plaatsje met veel hout-uitvoer. Het ligt erg geisoleerd en heeft een primitieve gevangenis waar de gevangenen gezellig op straat zitten; deze gevangenis met een omheining van houten palen, die zover van elkaar staan dat je er gemakkelijk door heen kunt, doet weldadig aan vergeleken met onze perfecte opbergplaatsen en concentratiekampen.

's Middags gingen we van Abidjan met een auto op topsnelheid de ‘brousse’ in om plantages te bekijken. Neger-chauffeurs zijn levensgevaarlijke lieden als ze een stuurwiel in handen hebben. Op het ogenblik worden in de Ivoorkust uitgestrekte oliepalen- en rubberplantages aangelegd. Er is ook een begin van mijnbouw (manganese erts) en de fransen zijn koortsachtig bezig om van de Ivoorkust een ‘Wirtschaftswunder’ te maken. De arbeidskrachten kunnen een probleem gaan vormen; de Ivoorkust heeft ongeveer 2 miljoen inwoners, maar in Opper Volta een ander lid van de Entente schijnen nog voldoende arbeidskrachten aanwezig te zijn. Die schijnen echter in tegenstelling tot de Dahoméens minder slim te zijn dan de Ivoorkusters, zodat dit wel geen moeilijkheden zal opleveren.

Op de terugweg kwamen we door een aardig negerdorp. Dieu Merci, dat er beter verzorgd en schoner uitzag dan de dorpen in Senegal. Alles is hier ook nieuwer en minder versleten dan in Senegal dat economisch verder ontwikkeld is, maar minder mogelijkheden heeft dan de Ivoorkust. De jalouzie tussen de fransen in Dakar en Abidjan is groot.

14 november. Accra in Ghana. De hotels zijn stampvol zodat ik in een merkwaardige barak bij het vliegveld logeer. Dit heeft het nadeel dat je telkens een taxi naar de stad moet nemen. De eerste keer wordt ik schandalig afgezet door mijn taxi-chauffeur, die een Nigeriaan is. Als ik hem de volgende morgen na gewaarschuwd te zijn, zeg dat hij met de taxi-meter geknoeid heeft, geeft hij dit grijnzend toe en de rest van mijn verblijf in Accra wordt ik bijzonder goedkoop door hem rondgereden. Hij is erg goedlachs en vrolijk en koopt voor mij een glinsterende kerstklok die hij in de auto hangt. Als ik uit wil stappen om ergens coca-cola te gaan drinken - de hitte is hier erg droog en stoffig - gaat hij met me mee en komt aan mijn tafeltje zitten. Zoiets is onmogelijk in de ex-franse gebieden waar ik tot nu toe geweest ben. Tenslotte begrijpen we elkaar ondanks zijn ‘pidgin english’ zo goed, dat hij me op een avond mee naar zijn huis in donker Accra neemt. Het is niet meer dan een lemen hut met een plaatijzeren dakje. Zijn vrouw is een reusachtige dikke ‘mammy’ die me heel vriendelijk ontvangt. Er is niets vergelijkbaar met de enorme lach van een dikke inwoonster van Accra die je een goede mop vertelt.

[p. 7]

Accra maakt een rommelige en chaotische indruk. De engelsen hebben overal op heuvels huizen neergezet die geen vergelijking kunnen doorstaan met de elegante bouwstijl van de fransen. Het straatleven in de stad zelf is wel drukker dan in Dakar, Conakry of Abidjan en de Kwame Nkrumah Avenue, de hoofdstraat wemelt van de kleuren en de trottoirs worden geheel in beslag genomen door openluchtwinkeltjes.

15 november. Overal aanplakbiljetten met het gelaat van de ‘Messiah’, Kwame Nkrumah. Voor het parlementsgebouw staat hij in energieke houding in steen naar zee te wijzen. Gedachten aan europese dictatoren komen niet bij mij op, daarvoor is dit alles te kinderlijk. Op de pennies ook de beeldenaar van de ‘Osagyefo’, de verlosser met ‘Civitatis Ghaniensis Conditor’ er om heen. Tot de pennies, het ontbijt, de thee en het oneetbare vlees met ‘horseradish sauce’ toe is alles hier engels. Er staat zelfs een pompeuze repliek van Marble Arch op het Vrijheidsplein.

In mijn gesprekken met engelsen komt de vraag naar voren of Nkrumah de zaak in zijn land nog zelf in de hand heeft. Hij is veel in het buitenland om op de groot-afrikaanse gedachte te jagen en ondertussen wordt er een rapport gepubliceerd dat nationalisatie van een aantal voorname bedrijven voorstaat. In Londen heeft Nkrumah toen veel moeite gehad om de slechte indruk weg te nemen. Dat Ghana een geleide economie heeft lijdt geen twijfel, maar dat het een communistische republiek, model ijzeren gordijn zal worden is onwaarschijnlijk. In tegenstelling tot de andere gebieden waar ik geweest ben is hier een vrij sterke neger-middenstand, die zelf ook last van vergaande nationalisaties zou kunnen krijgen. Je ziet hen in dure auto's rondrijden en ze komen 's avonds eten in het luxueuze Ambassador Hotel. Dat is een interessant gezicht: voorop loopt de grijze patriarch in een stemmige toga, daarna komen zijn zoons of neven in royaal geplooide en dieprode, blauwe of groene toga's en daarna komen de vrouwen die aan het ondereind van de tafel neergezet worden. De blanke eetgangers in het Ambassador Hotel zijn in de minderheid. Ghana is een bijna geheel afrikaanse aangelegenheid.

's Middags de nieuwe haven van Tema bezocht die op 30 kilometer van Accra aangelegd wordt. Als deze klaar is zal het karakteristieke ‘surf boat’ vervoer van de schepen op zee naar de kaden van Accra ophouden. Het is een prachtig gezicht die kleine bootjes door de branding te zien komen, maar voor de lading is het minder prachtig. De haven van Tema wordt zeer modern, maar er zijn minder uitbreidingsmogelijkheden dan in Abidjan. Alles maakt een echt soliede engelse indruk. Bezoeken gebracht op het ministerie van transportzaken; minister Edusei. Ghana bezit nu een eigen koopvaardijvloot, de Black Star Line, die werk opgebouwd met israëlische hulp. De toeneming van het vervoer werd praktisch geheel door eigen schepen opgevangen.

16 november. Evenals in Conakry zijn hier veel buitenlanders, die allemaal hulp komen bieden, zodat de ghanezen wel de indruk moeten krijgen dat hun land een begerenswaardige schone is. De basis van de economie is hier echter gevarieerder dan in Guinea en daarom kunnen ze wel beter en rustiger hun keus maken, ook al laat het tempo waarin hun leider op Groot-Afrika aanstuurt hen steeds minder tijd en vrezen zij de groeiende invloed van Nigeria. Een hooggestemde ‘editorial’ van het partijblad zegt naar aanleiding van de onafh ankelijkheid van Nigeria op 1 oktober 1960: ‘It is putting the cart before the horse when we engage our minds on the question of leadership in the future United States of Africa.’ Daar wringt hem de schoen nu precies en daarom is er zo'n haast in Ghana om politiek en economisch gewicht in de schaal te kunnen leggen. Ik zag vanmiddag een auto voorrijden met het vaantje van Mali (de vroegere Soudan). Er kwam een indrukwekkende witte bedouien uit, die ontvangen werd door een al even indrukwekkende inmiddels gearriveerde getogade minister. Bij een glaasje pepsi-cola - Louis Armstrong is hier voor pepsi-cola op stap geweest en heeft stormen van enthousiasme ontketend - werden zaken gedaan.

18 november. Cotonou in Dahomey, de assepoester onder de pas onafhankelijk geworden republieken. Het land is arm en de bevolking actief en behoorlijk ontwikkeld in de steden. Het gevolg is dat de fransen steeds meer geld in deze bodemloze put moeten stoppen om de zaak rustig te houden. Dat lukt niet zo best en er zijn steeds moeilijkheden; toen ik aankwam was er juist een algemene staking geweest tegen het regime van premier Hubert Maga. Het resultaat daarvan was, dat de drie partijen min of meer opgegaan waren in een eenheidspartij en dat Maga nog vast in het zadel zit.

Onder leiding van B. bracht ik een bezoek aan één van de ministers die in een moderne villa annex kantoor huisde. Er stond een keurige schildwacht bij het tuinhek, maar in de tuin zat een stel halfwilden met lendenschorten en pijl en boog. Die vormden een bescherming van de regeringsleiders tegen hun eigen politie en leger en kwamen uit het noorden van Dahomey waar Maga ook vandaan komt. Het gekste van het geheel was, dat één van de wilden in het franse leger gediend had en uitstekend frans sprak. Met vergiftigde pijlen kon hij de vijand op 50 meter afstand morsdood maken, terwijl je bij een mitrailleur nooit zeker bent.

19 november. We hebben een prachtige tocht gemaakt naar Lomé in Togo, het land van de ex-United Africa manager Sylvanus Olympio. Op onze tocht kwamen we door dorpen waar de fetichist of medicijnman nog de scepter zwaait en langs de weg zie je hier en daar kleine afgodsbeelden. In Ouidah, een oude portugese nederzetting waar een portugese gouverneur nog steeds sluimert in een ex-territoriaal fort is een python-tempel tegenover de roomse kerk. De python is een heilig dier en als er één in je tuin komt moet de fetichist er bij gehaald worden om hem weg te halen.

Eindeloze rijen kokospalmen en een strand met kleine vissers-kano's; de hutten zijn van palmbladeren met een omheinig er om heen tegen de varkens. Lomé is een door de duitsers gestichte stad die er zeer goed verzorgd uitziet. Togo is self-supporting en wordt verstandig geregeerd, hetgeen van tijd tot tijd de toorn opwekt van de grote broer, Nkrumah. Het is een gek gezicht de vrouwen op het spoorweg-emplacement met zware zakken cement op hun hoofd te zien sjouwen, terwijl de mannen er pas kort geleden toe over zijn gegaan het lichtere stukgoed zelf te behandelen.

Om het paleis van de hertog van Mecklenburg waar Olympio nu zetelt, vliegt een enorme zwerm reusachtige vleermuizen. Ze nestelen ergens in de lagune van Togo. We rijden wat door de stad en komen langs de russische ambassade die geheel versterkt is; Togo is met zijn vrij stabiele economie ook niet zo'n erg betrouwbaar jachtterrein voor de russen.

21 november. Tocht naar Porto Novo, de hoofdstad van Dahomey op ongeveer 30 kilometer afstand van Cotonou. Er is weinig liefde verloren tussen de beide steden en dé bewoners kunnen elkaar behalve dan in het frans niet verstaan. Op 1½ miljoen inwoners heeft Dahomey twintig verschillende talen, zodat

[p. 8]

België daar nog heilig bij is. Porto Novo is een slaperige oude stad met roodlemen huizen. Alles is er onnoemelijk landerig en vuil. Teruggekeerd in Cotonou kwamen we in een politieke optocht terecht die de vorming van de eenheidspartij moest bejubelen. Het was een prachtig gezicht, alles swingde over de straat onder begeleiding van ketelmuziek en acrobaten en vuureters liepen in de stoet mee, die aanmerkelijk uitgeputter twee uur later langs ons huis kwam. Optochten zijn in dit klimaat ook voor negers moordend. Mijn franse gastheer vond het niet zo aardig als ik en vergastte ons op orgelmuziek van Bach, - stereofonisch - tijdens het voorbijtrekken van de stoet. Dahomey is een land van tegenstellingen.

22 november. De eerste mens die ik in Nigeria tegen kom is het negatief van een engels officier: zwart gezicht, licht uniform, borstelige hangsnor en stokjes onder de arm. Deze nigeriaan staart langs mij heen, terwijl mij door een ander gevraagd wordt of ik met goede bedoelingen in Nigeria kom en of ik de staatsinstellingen niet wil komen aanranden. Het lijkt Amerika wel, maar voor de rest is alles engels. Lagos is een verbijsterende stad. Ik voel me er zoals een neger zich in onze steden moet voelen. Nergens zijn er blanken te zien.

Een in een lila nachthemd gehulde chauffeur met een lila kalotje met goudstiksel brengt me naar het adres waar ik zijn moet. In de engelse kantoorsfeer vind ik weer een aanknopingspunt. Ook de engelsen klagen steen en been net als de fransen, maar waar over ze zich te beklagen hebben is mij niet erg duidelijk. In ‘The independent Nigeria’ dat uitgegeven werd ter gelegenheid van de onafhankelijkheid lijkt het wel of de nigerianen er zelf een beetje mee inzitten, dat alles zo geruisloos en zonder strijd is gegaan. Ze willen vooral laten uitkomen dat ze toch echt onafhankelijk zijn geworden na 1 oktober.

Lagos heeft een indrukwekkende haven, maar de Marina de promenade langs de zuidkant van het eiland van Lagos lijkt toch bepaald niet op de Riviera, zoals de schrijver van de stadsgids, - waarschijnlijk een engelsman - ons wil laten geloven. Op de kaden en in de loodsen is het een geweldige rommel; alles wordt door de nigerianen zelf gedaan. Desondanks schijnt er toch niet zo veel vertraging in de af- en aanvoer van goederen te zijn. Nadat ik 's avonds de krant lezend in de hall van het hotel me plotseling gerealiseerd heb, dat in de advertenties in dit land Yardley ook aanbevolen wordt door negers - alleen in de strips komen blanken voor, dat was blijkbaar te lastig om te ‘vertalen’ - komt een er nigeriaan bij mij aan tafel zitten. Ik sla de krant dicht op een overlijdensadvertentie van iemand die betreurd wordt door zijn vrouwen en kinderen en raak in een gesprek. Het maakt de indruk dat men hier in Nigeria geprobeerd heeft de moeilijkheden op democratische wijze op te lossen, dat wil zeggen rekening houdend met ieders problemen. West, Oost en Noord-Nigeria zijn in een federatie verenigd met Noord en Oost in de federale regering en West in de oppositie. De sterke man in het Noorden is de Sardauna van Sokoto een moslim die weinig in Lagos komt en de federale zaken overlaat aan een andere noorderling Sir Abubakar Tafala Belewa, die eerste minister van de federatie is. De populairste figuur is Dr. Azikiwe (Zik) een oost-nigeriaan van de stam der Yoruba's, die net gouverneur-generaal is geworden en nu boven de partijen moet staan. Ik krijg de indruk dat de opperhoofden van de verschillende stammen bepaald nog wel invloed hebben. Ze hebben prachtige namen zoals Oba Olahenyendi II, de Ahaba van Ajagba en zitten in de ‘Houses of Chiefs’ van de verschillende delen van de federaties. Mijn overbuurman aan tafel is in zaken, en voornamelijk daarin geinteresseerd. Ik word er dus niet zo heel veel wijzer van en we gaan dus maar naar een nachtclub. Goede jazzband, maar geen nigerian style, whatever that may be.

23 november. Nog een paar bezoeken afgelegd en 's middags naar het Nigerian National Museum met prachtige bronzen beelden uit Benin. Dit is de eerste keer dat ik op deze reis een museum binnen loop en volgens een amerikaanse vriend van mij is dat een zeker teken van verbijstering. Lagos en Nigeria zijn ook inderdaad te groot om in een paar dagen te overzien. Ik bepaal me dus tot de prachtige koppen uit Benin en maak kennis met een gekke engelse geleerde, die mij zwetend, met verwarde haren en met een public school accent enthousiast probeert te maken voor de oude neger-culturen. Tenslotte kom ik terecht in Idubor Gallery of Fine Art, een kunsthandeltje in een houten schuurtje. De prijzen van het houtsnijwerk zijn mij veel te hoog maar de kwaliteit is bepaald veel beter dan wat ik tot nog toe gezien heb.

25 november. In Douala (Cameroun). Er is hier een avondklok om 9 uur vanwege de terroristen en bij het verlaten van de stad moet je een pas hebben. Ik ga met de kapitein van een frans schip met de auto naar Edea, naar de grote aluminiumfabriek bij de stuwdam in de Sanara. De tocht door het oerwoud is weer zeer imposant, maar nog indrukwekkender eigenlijk is deze hele fabriek met woonstad midden in de jungle. Het is onbegrijpelijk hoe ze dit alles hier naar toe gekregen hebben.

De politiek in dit land is nogal verward. Hoe dichter je bij de Congo komt hoe ingewikkelder het schijnt te worden. In Gabon, de buur-republiek heeft de eerste minister net een deel van zijn kabinet op laten pakken. In Cameroun regeert een coalitie onder president Ahidjo met als eerste minister Assale. De terroristen zijn voornamelijk afkomstig uit de stam van de Bamilike die door hun door de fransen gesteunde opperhoofden werden uitgezogen De leider van de illegale oppositie Felix Moumié werd een paar weken geleden in Genève vergiftigd. In Guinea en Ghana werd zijn dood betreurd, in Nigeria vond men het een opluchting omdat men daar toch al zit met het probleem van Brits Cameroun en niet te veel moeilijkheden aan de grens wil hebben.

27 november. Gisteravond een receptie ter ere van een belangrijk frans industrieël, een onuitstaanbare man, een ‘tribun’ zoals B. zegt. Dat wil zeggen dat hij zich zelf graag hoort praten. Ik krijg een hele filosofie over Afrika en de negers van hem te horen. Het zit allemaal goed in elkaar en het is zeker niet dom, maar na alles wat ik er nu van gezien heb geloof ik er toch niet veel van. De fransen hebben een hartstocht voor sluitende theorieën.

's Middags met de auto een tocht door de stad gemaakt. Voor het eerst heb ik het gevoel dat de bevolking vrij vijandig tegenover ons staat. Bij een verkeersopstopping begint een reusachtige neger tegen ons te keer te gaan, maar B. beweert dat het geen scheldpartij is. Er lopen veel vrouwen in het zwart rond wat het straatbeeld minder kleurig maakt. In Lagos droegen de meeste vrouwen blauw, varierend van donker tot hemelsblauw. Na 9 uur zitten we weer opgesloten in het hotel. Gelukkig is er een zwembad in de tuin waar je je na het verblijf in de bar bij het licht van de maan in kunt laten zakken. Het water is lauw bij deze hitte. Ik heb een gesprek met een amerikaan die net aangekomen is en me vraagt waar hij eigenlijk is. Hij is voor zaken de halve wereld over gevlogen en is nu enigszins de kluts kwijt. Ik heb geen zin meer om het hem uit te leggen