Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Nieuw mandement
De verhouding tussen leek en geestelijkheid in de r.k. kerk
J. van Rossum

De (zeven rooms-katholieke) bisschoppen van Nederland hebben een nieuwe mandement oftewel herderlijk schrijven tot de gelovigen gericht. Zo'n mandement is altijd zeer leerzaam, omdat men er uit vernemen kan wat er op een bepaald ogenblik in de rooms-katholieke wereld aan de hand is. Het voorlaastste mandement dateert van 1954, en toen ging het er om de gelovigen te bezweren trouw te blijven aan de KVP en niet naar de VARA te luisteren. Het heeft niet veel geholpen, want Geert Ruygers c.s. zijn nog steeds niet tot de KVP bekeerd en er zit nu zelfs een rooms-katholiek in het hoofdbestuur van de VVD. Nu is er weer iets anders. Het door paus Joannes XXIII aangekondigde concilie, dat als Tweede Concilie van het Vaticaan de geschiedenis zal ingaan, is op komst en in kerkelijke kringen heeft men daarvan grote verwachtingen. Zal het een hervormingsconcilie worden, zoals de kerkvergadering van Trente, die de contra-reformatie in het leven heeft geroepen.? In brede kringen leeft de hoop dat uit de beraadslagingen en besluiten van het a.s. concilie een gestalte der kerk te voorschijn zal komen, die méér beantwoorden zal aan de eisen door een zich snel veranderende wereld gesteld.

Een van de vraagstukken die momenteel het bewuste r.k. volksdeel beroeren betreft de verhouding van geestelijkheid en leken binnen de kerk. Eeuwen en eeuwenlang is het namelijk zó geweest dat de kerk eigenlijk gevormd werd door de geestelijkheid, terwijl de rest, het gelovige volk, er om zo te zeggen maar bijhing als object van bevoogding en pastorale zorg. Zoals de heer H. Bouchette onlangs in een lezing voor de Sint Adelbert-afdeling te Boxtel zei: ‘De grote kathedralen laten het best zien hoe de verhouding gelegen heeft: voorin, in een koor dat een kerk op zichzelf is, zaten de priesters met hun kaarsen en paramenten; achterin, op ontzagwekkende afstand, het gelovige volk. Wat deden zij? Volgens Rogier: kletsen en dobbelen. Dezelfde vox populi die ooit een bisschop kon uitroepen, is nu niet meer in staat een kerkmeester te kiezen. Nu klinkt: schoenmaker, blijf bij je leest.’ De heer Bouchette, die volgens het verslag in De Volkskrant in zijn lezing ‘blijk gaf van een indrukwekkende belezenheid in de theologische litteratuur’, pareerde hiermee de stoot - ook al is het verband ontkend - hem door de bisschop van Haarlem op de landdag van Sint Adelbert toegebracht, toen deze zeide dat leken zich niet met de theologie hadden te bemoeien. Maar de heer Bouchette ging nog verder. Hij zei: oorspronkelijk was leek (van het Griekse laos = volk) een eretitel, ‘het betekende: gewijd en ingewijd zijn, behoren tot het volk van God. Pas de contra-reformatie heeft de heilloze tegenstelling geschapen tussen priester en leek, waarbij leek gelijk werd aan dom en ondeskundig.’ En de door de bisschop uitgedeelde vermaning noemde hij ‘wat hooghartig tegen de achtergrond van een clerus, die eeuwenlang het “heilig volk” geestelijk heeft laten verpauperen.’

Dat de heer Bouchette dergelijke dingen kan zeggen en daarvoor ook een gerede klankbodem vindt - ook Godfried Bomans liet zich in De Volkskrant niet onbetuigd - bewijst dat er inderdaad iets aan de hand is. Na de jongste wereldoorlog hebben we niet alleen het ontwaken der gekleurde volken gezien, maar begint ook het gelovige rooms- katholieke volk - dat nog in het mandement van 1954 om zijn ‘volgzaamheid’ geprezen werd - wakker te worden en zijn rechtmatige plaats in de gemeenschap der kerk op te eisen. En daarom haasten de bisschoppen zich in hun laatste mandement te verzekeren dat ‘ook de lekengemeenschap behoort... tot de historische en tastbare verschijningsvorm van de verlossingsgenade, de aardse Kerk’. En ze hebben daarin, zeggen de bisschoppen, een eigen taak, ‘namelijk de opdracht om in en door hun gehele leven een zichtbare gestalte te geven aan de gelovige genadegemeenschap met Christus’. Maar is deze opdracht dan ook niet aan de geestelijkheid gegeven, is men geneigd te vragen. Wat is dan de eigen taak der leken?

[p. 5]

Ondergetekende, hoewel buitenstaander, kan niet geloven dat hiermee in de betreffende kwestie door de geestelijkheid het verlossende woord gesproken is. Het lijkt meer op een zoethoudertje, een schouderklopje in de trant van: jullie horen er ook bij, hoor! Dat de bisschoppen echter niet van zins zijn het gelovige volk van zijn horigheid te verlossen blijkt uit het vervolg van het mandement.

Een van de merkwaardigste zinsneden is de volgende: ‘Vanwege het vroegtijdig afbreken van het eerste concilie van het Vaticaan maakt de afzonderlijke dogmabepaling van de pauselijke onfeilbaarheid de indruk volkomen los te staan.’ Wat bedoelen de bisschoppen eigenlijk met deze herinnering aan het feit dat het (eerste) Vaticaans concilie op 18 september 1870 plotseling afgebroken is en eigenlijk niet eens officiëel gesloten, omdat Garibaldi's vrijscharen de eeuwige stad binnenrukten? Bedoelen zij daarmee te zeggen dat er aan het dogma der pauselijke onfeilbaarheid, zoals dat op 18 juli 1870 is afgekondigd, nadat alle tegenstanders vertrokken of tot zwijgen gebracht waren, wezenlijk nog iets ontbreekt? Men zou het kunnen opmaken uit wat er volgt: ‘Feitelijk ligt deze persoonlijke onfeilbaarheid mede ingeschakeld in de ambtelijke onfeilbaarheid van het wereldepiscopaat, dat zelf op zijn beurt mede wordt gedragen door het onfeilbare geloof van heel de geloofsgemeenschap’. Evenwel, het (eerste) Vaticaanse concilie heeft duidelijk als dogma vastgesteld, dat de uitspraken van de paus op het terrein van geloof en zeden, gedaan in zijn kwaliteit van opperherder der christenen, ‘in zichzelf en niet door de toestemming



van de kerk onwraakbaar zijn.’ Wat bedoelen de bisschoppen dan met hun inschakeling van de pauselijke onfeilbaarheid in de ambtelijke onfeilbaarheid van het wereldepiscopaat? Dat de paus het toch niet alleen voor het zeggen mag hebben en het (eerste) Vaticaans concilie dus te ver gegaan is? Wie zal uit deze orakeltaal wijs worden?

Maar nu nog de plaats van de leken in de kerkgemeenschap. De ambtelijke onfeilbaarheid van het wereldepiscopaat wordt mede gedragen, zeggen de bisschoppen, ‘door het onfeilbare geloof van heel de geloofsgemeenschap.’ Dus het geloof van alle gelovige rooms-katholieken is ook onfeilbaar! Waarom? Omdat de H. Geest in de gelovigen werkt. Maar, en nu komt er een kleine reserve, deze werking van de H. Geest in de gelovigen is ‘een stuwing die gesluimerd blijft in heel de concreet-menselijke psyche, waarin allerlei tegenstrevingen, vooroordelen, anders gerichte invloeden, menselijke en zelfs zondige bedenksels de zuivere werking van het geloofslicht... kunnen bedekken.’ En daarom zullen de bisschoppen op het a.s. concilie, die van deze ‘sluiering’ geen last hebben, omdat - dit schijnt de Voraussetzung te zijn - het geloofslicht in hen onbelemmerd en onvertroebeld werkt, wel nauwkeurig kennis nemen van wat er onder het gelovige volk wordt gedacht en gedaan, maar dit ‘op zijn authentiek-christelijke waarde beoordelen’. Met andere woorden: zij, de bisschoppen alleen, kunnen bepalen wat authentiek-christelijk is; de gewone man, de leek, blijft horig en onmondig. Dit is in elk geval uit het jongste mandement der bisschoppen wel duidelijk geworden.