Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 13]

In sobere bewoordingen
A.L. Schneiders

Ongeveer negentig gezichten namen mij op toen ik naar voren liep om het woord te nemen. Het worden er ieder jaar meer, zij worden ieder jaar meer hetzelfde en wat zijn zij bleek en broos, zo van bovenaf bekeken. Soms kost het mij niet de minste moeite meer ons al te zien als een vertrapt, onderkomen rasje van huisknechten en inktkoelies in dienst van een hard, geel heersersvolk of zo. Als zij zich ook maar niet zo afschuwelijk aankleedden. Ze hebben hun beste kleren aan voor de gelegenheid, dat is bijna allemaal C. en A.-grijs, grijsgroen, grijsgeel of grijsblauw met streepjes en ruitjes die gaan dansen als je er lang naar kijkt. Televisiedessin heet dat dan ook in sommige winkels.

Wie denkt dat er zoveel gelegenheidstoespraken worden gehouden omdat zoveel mensen zich graag horen, is er minstens voor de helft naast. Toespraken schijnen wel degelijk in een behoefte van de toehoorders te voorzien, naarmate de organisaties groter en vager worden misschien wel steeds meer, want men zal zich er meer dan ooit van willen overtuigen dat men ergens bij hoort en dat er nog een middelpunt in zit ook. Ik zocht de rijen voor mij af, maar niemand lachte of gaapte, een homogeen veld van afwachten in welwillende nieuwsgierigheid. Het maakte mij een ogenblik woedend; wat gaf hun het recht mij in die lauwe maar hardnekkige verlangens van ze te verstrikken. Konden zij dan niet op eigen gelegenheid, zonder mij als conférencier, aan hun nieuwe kantoorjaar beginnen?

Mijn eerste woorden kwamen er volgens plan uit en er werd zelfs gelachen op het punt dat ik had bedoeld. Dat is altijd weer een soort wonder; ik prent mij het grapje in totdat ik er zelf wel bij huilen kan, precies waar het moet komen, met het bijpassende gezicht, de olijke toon en al. Daar komt het dan, o hemel wat een nep maar ik kan niet anders meer. Maar hoor, dat werkt als een machientje, precies op het juiste ogenblik gaan de monden open en komt het gewenst geluid, een diep en goedig balken. Mij ververvulde dat met niet geringe dankbaarheid, wat een aardige mensen zijn het toch, maar dat despoten in de loop van hun carrière hun hysterische mensenliefde meestal omzetten in een grenzenloze minachting is toch niet helemaal zo verwonderlijk. De rest van mijn toespraak was serieus van toon want ook al om het risiko te vermijden er de draad in kwijt te geraken, had ik verdere aardigheden achterwege gelaten. Een vrijzinnig christelijk of humanistisch prediker constateerde ik weer met verbazing, dat is dus wat van mij overblijft wanneer men de grondtoon aftrekt, soberheid en vertrouwen, blijkbaar heeft zich toch een lichte afzetting gevormd. Misschien zou ik geregelder inspektiebeurten moeten houden. Overigens is het in zekere zin wel geruststellend; met sommige anderen heb ik de obsessie gemeen dat er onder het spreken zonder waarschuwing een gat in mijn bewustzijn zal valllen, waardoor opeens allerlei rare klanken, vooral obscene, zullen komen opborrelen en luidkeels de zaal in rispen. Dat risiko moet wel helemaal fictief zijn, wat er ook mag gebeuren, er zullen altijd wel serieuze klanken komen.

Dat is het lastige in ons land, de redenaarstoon en die van binnen, tenminste zoals die volgens onze moraal zou moeten zijn, liggen zo dicht bij elkaar. Daardoor is er steeds twijfel of de spreker helemaal hypocriet is, of maar een beetje of helemaal niet, het laatste in die gevallen - hier toch nooit helemaal uitgesloten - dat de man wel eens als een drees in de wieg kon zijn gelegd. In een land als Frankrijk moet dat makkelijker zijn, want het is toch niet aan te nemen dat al die lange snoeren sierzinnen ook maar iets met het eigen gedachtenleven te maken hebben of anders Engeland waar ieder weet dat de ander daar maar wat voor de aardigheid staat te stotteren en doen.

Bij Vlamingen, die ik nogal heb meegemaakt, is dat weer anders. Die zijn ook nogal zwaar maar zij zwepen zich zo op dat er geen twijfel aan bestaat dat zij op het moment zelf tot in de tenen menen wat zij zeggen. Men moet ervan houden, maar indrukwekkend is het wel, die woedende taalbevingen. Zo herinner ik mij een vlaamse leraar die, naar aanleiding van een vijfdaags verblijf te Amsterdam, zo te keer ging over de schoonheid van die stad dat het benau

[p. 14]

wend was. Nu eens stond hij te brullen met gebalde vuisten in de lucht dan weer stond hij met gesloten ogen te kreunen. Nu was hij, zelfs in zijn eigen gelederen, wel een bijzonder geval, want daar ging dadelijk een opgewonden fluisteren op toen hij, vastberaden als een leeuw, het podium op trad en mijn buurman verzekerde mij vol trots dat de man à la minute op welk onderwerp dan ook zou kunnen omschakelen en met precies even veel overtuiging. Nu wilde het ongeluk dat ik onmiddellijk na deze matador aan de beurt was om iets te zeggen en met knikkende knieën, het donderend applaus voor mijn voorganger nog in de oren, klom ik naar boven. Nederlands-Belgische samenwerking was mijn onderwerp en ik had er uren aan besteed om uit die afgekloven suikerpee nog net genoeg voor vijf à zes minuten praten te persen. Goddank, mijn stem gehoorzaamde, maar ik was met de eerste zin nog niet klaar of ik was ervan overtuigd dat alles wat ik verder nog te zeggen had, hoe vriendelijk ook van toon, voor dit publiek wel moest komen als motregen na het vuurwerk. ‘Harder, harder’, schreeuwde een stem van achter uit de zaal en ik meende er al een uitgesproken wrevel, zo niet vijandigheid in te horen. Ik ging dus harder spreken, maar ik dacht ook een beetje humeurig opeens en dadelijk kreeg ik visioenen van boze telegrammen van hun organisaties aan onze regering. Men weet dat nooit bij Vlamingen. ‘Uw afgevaardigde stop in wezen vreemd stop aan ons streven stop’. De rest was een bezoeking. Bij gebrek aan oorspronkelijker ideeen had ik die samenwerking tussen onze stammen maar weer vergeleken met een huwelijk en nu nog hoor ik mij daar als ambtenaar van de burgerlijke stand doende met de vreugdeloze voltrekking.

Al zijn er tienduizenden betere sprekers te vinden dan ik, niemand zou durven zeggen dat het redevoeringenwezen hier goed ontwikkeld is. Zelfs bij het vieren van grote rampen, men zou zeggen nu juist een terrein waarop onze nationale trekken eens goed tot hun recht zouden kunnen komen, blijft de waarde van onze ‘enkele, goed gekozen, sobere bewoordingen’ nog onder die van het pathos, tenminste wanneer wij de zaken niet verdoezelen door het waardeoordeel maar weer aan allerlei hogere bestieringen over te laten. Dat heb ik kunnen constateren toen wij een bijeenkomst in België hadden, juist nadat de mijnramp van Marcinelle bekend was geworden. Alphons van den B., bekend en tot het bot doorgewinterd Vlaams politicus, beklom het podium. Hij is het soort man dat het liefst



met waaiende grijze manen aan het hoofd van massale opmarsen wordt gezien, maar die zijn zaken onder vier ogen doet, een arm om de schouder van vriend en vijand en een glimlach op zijn kleine hoekige gezicht, een slechte oude kater. Bovengekomen bleef hij wel een halve minuut doodstil staan, toen strekte hij langzaam de arm uit in de richting van Marcinelle. Hij fluisterde, maar toch zeer goed verstaanbaar, dat hij zojuist van Daar was gekomen. In principe zou ik geen woord van hem zonder nader onderzoek aannemen en misschien was zelfs deze mededeling wel gelogen, maar wat deed het er toe, ik had de ramp niet van meer nabij kunnen meemaken. Zijn stem beefde krachtig en zijn handen tekenden de vettige macadamweg in de regen die naar de mijn leidt, de silhouetten van de lifttorens waarvan de wielen zijn blijven staan tegen de egaalgrijze lucht. Hij had alle registers open getrokken, maar nog juist beheerst en er stonden tranen in zijn ogen toen hij was aangekomen bij de vrouwen in het zwart, ‘schreiend en handenwringend aan de hekken, uitzinnig van leed.’ Daarna volgde een beschrijving van de reddingspogingen, die tot dusver allemaal vergeefs waren geweest, hartverscheurend door zijn details, alsof hij zelf aan het hoofd van een reddingsploeg op handen en voeten door de ingestorte gangen was gekropen. Maar wat was dat? Kloppen, ja zij hadden nog klopsignalen gehoord, er was nog een een straaltje hoop. Zo krachtig was zijn suggestie dat er een zucht opging in de zaal en het was niet meer uit te houden in een stoel, men zou naar buiten moeten hollen en naar Marcinelle en graven, graven, graven.

Na afloop zag ik Alphons van den B. met een glas port in de wandelgangen, opgewekt handen schuddend en schertsend met zijn vrienden. ‘Nou, nou, zo erg diep zit het hem toch niet’, zei een landgenoot van mij. Misschien had hij gelijk in zover het bij ons langer zit, ellen langer. Wij zuigen er meer op, maar wij zijn dan ook een zuinig volk, zuinig op de voorspoed, zuinig op het verdriet.