Hollands Weekblad. Jaargang 2

Korte commentaren

Mentaliteit oude stijl

De Papoea Jouwe heeft in een interview gezegd dat de mentaliteit van de Nederlandse bestuursambtenaren in Nieuw-Guinea te koloniaal is, te ouderwets. Ik geloof dat hij ware woorden heeft gesproken. De geschiedenis in de Baliemvallei, de vreemde querulanten van het O.M., die telkens in het nieuws komen, en de niet zelden opgewonden verklaringen van gouverneur Platteel, doen vermoeden dat Jouwe de zaken scherp heeft waargenomen. Het hakkengeklak en gesalueer, toen minister Toxopeus in Nieuw-Guinea aankwam, maakte op mij een onaangename indruk en onlangs kon men hetzelfde schouwspel zien bij de aankomst van een vice-admiraal. Dit verouderde machtsceremonieel moet een belachelijke indruk maken op intelligente Papoea's en wantrouwen wekken ten opzichte van de prachtige beloften, die zij zo vaak te horen krijgen.

De voorlichting uit Nieuw-Guinea is heel slecht, er schijnt een soort censuur te heersen op de verspreiding van het nieuws. De Nederlandse journalisten die er eens in de zoveel jaar heengaan, reizen op staatskosten, wat nu eenmaal een zekere dociliteit schijnt te moeten impliceren. Het wordt tijd dat er eens een onafhankelijke voorlichting komt over Nieuw-Guinea, een voorlichting, waarmee geen gouverneur, geen procureur-generaal en geen voorlichtingsdienst zich mogen bemoeien. Misschien kunnen wij dan iets meer te weten komen dan wij nu in een journaal zien of in een persberichtje lezen.

A.F.L.

Verwarring I

Nadat Alfred Krupp geclassificeerd was als oorlogsmisdadiger, hoewel vlug vrijgelaten, werd uitgemaakt, dat hij het staal- en steenkolenconcern Rheinhausen van de hand moest doen. Rheinhausen bevatte in 1954 de Krupp-interessen voor kolen en staal en maakte plm 40 pct van Krupps hele bezit uit.

Onder Rheinhausen ressorteert een staalproduktie die plm 13 pct van de westduitse uitmaakt en een steenkolenproduktie die tussen de vijf en de zes procent van de Ruhr uitmaakt. De waarde wordt geschat op anderhalf miljard gulden. De Nederlandse schroothandelaar Worms heeft er een bod op gedaan van ongeveer 1250 miljoen gulden. Door een commissie, die moet toe-

[p. 11]

zien op het nakomen door Krupp van zijn plicht tot verkoop, is het bod van Worms niet geaccepteerd. Opnieuw heeft Krupp omdat er geen gegadigden zijn een jaar uitstel gekregen, maar in West-Duitsland verwacht men nu, dat ondanks enig Brits verzet, van verkoop nooit iets zal komen. Alle politieke groeperingen, inclusief de socialisten, zijn er tegen. De mogelijkheid bestaat, dat Krupp voor de federale Hoge Raad in Karlsruhe de hem door de geallieerden opgelegde plicht zal aanvechten als strijdig met de grondwet. De feitelijke verkoop wordt in de weg gestaan door de volledige afwezigheid van kapitaalkrachtige kopers. Is echter de Federale Hoge Raad bevoegd? Of moeten de geallieerden op dit niet wel uitvoerbare bevel terugkomen? Welke houding zal Rusland daarbij innemen en wat is nu eigenlijk ‘recht’ in deze zaak? Die vraag strekt zich zelfs uit tot de kwestie van Krupps oorlogsmisdadigheid.

E.D.

Verwarring II

De staatsmijnen in Limburg zijn opgericht in 1902 als staatsbedrijf, waarna de directie de opdracht kreeg het bedrijf te voeren als een particuliere onderneming volgens de regels van het goed koopmansgebruik. Zij hebben er een bloeiende zaak van gemaakt, die in 1930 een grote chemische industrie begon, op basis van steenkolengas.

Voor een redelijke expansie van hun chemische industrie bieden intussen de kolen nu niet langer een voldoende basis, zodat zij ook in de petrochemie zijn gegaan en aardolie afnemen van Esso. Daarna begon een verdere uitbreiding van de chemische activiteit, eerst met Dow Chemical in Botlek en binnenkort - volgens de plannen - ook met aardgas in Delfzijl.

Wat moet nu voorop staan: de oorspronkelijke taak van de steenkolenwinning in Limburg door de staat omdat men geen verdere uitbreiding van de particuliere concessies wenste, ofwel de continuiteit van de onderneming, i.c. haar expansie? De andere Limburgse mijnen worden voor het overgrote deel met buitenlands kapitaal gerund. Dat wil zeggen: zo was het tegen het einde van de negentiende eeuw. De in de loop der jaren aanzienlijk in waarde toegenomen investeringen zijn overwegend uit de bedrijfswinsten gefinancierd. Ondanks een handvol buitenlandse aandeelhouders plus één Belgische holding zijn het in wezen nationale bedrijven. Deze bedrijven hebben geen behoefte aan omvangrijke nevenindustrieën buiten de kolensector. Bij de oprichting van de staatsmijnen gold echter niet alléén de overweging van het vrijhouden van de economie van vreemde smetten. Speciaal aan katholieke zijde wilde men verhinderen, dat de mijnstreek een ‘bolwerk van het socialisme’ werd; vooral daarom heeft tegen het einde van de vorige eeuw een staatsmijnbedrijf voldoende instemming gevonden. Het verleggen van het accent van kolenwinning naar industriële onderneming heeft de staatsmijnen er echter niet van weerhouden afwijzend te staan tegenover deelneming in het hoogovenproject op Rozenburg. Terecht misschien, dat is nu nog niet met zekerheid te zeggen. Wel is duidelijk, dat deze greep naar het aardgas voor enkele grote bestaande chemische industrieën de zaken niet eenvoudiger maakt. Is dat de taak voor een staatsbedrijf, dat het overigens wèl gaat?

E.D.

Bevredigingscommissie

Intrekking van het ontwerp omroepwet; instelling van een breed samengestelde commissie die advies moet uitbrengen over de regeling van het gehele radio- en televisiebestel in één wet. Ziedaar de kern van de mededelingen waarmee staatssecretaris Scholten op 12 januari de kamerleden heeft verrast. Dat zij zich lieten verrassen bewijst andermaal hun achterstand in denken op dit gebied. Het ontwerp omroepwet, uitsluitend geldend voor de radio-omroep, was immers al jarenlang een anachronisme.

Uit het tijdstip waarop de heer Scholten met zijn mededelingen kwam maar vooral uit de formulering ervan mag men concluderen, dat hijzelf ook vrij haastig tot deze besluitvorming is gekomen. Door de kennelijk haastige, toch niet ondiplomatieke formulering, heeft het onbehagen zich niet beperkt tot de aanhangers van de omroeporganisaties. De regering wil de vrije omroeporganisaties als uitgangspunt nemen; het VPRO-plan acht zij hiervoor niet in aanmerking te komen. Voor vele voorstanders van een nationale omroep moet dit een slag in het gezicht zijn geweest. Dat de Hilversumse clubs niettemin een schrikreactie hadden, komt doordat het nu geëlimineerde ontwerp het voortbestaan van hun relatief monopolie verzekerde.

De manier waarop de staatssecretaris zich heeft uitgelaten over het VPRO-plan is, op zijn zachtst uitgedrukt, weinig tactisch. Ondanks zijn tekortkomingen is dit plan een van de weinige weldoordachte bijdragen tot de discussie over de toekomst van de omroep. Dat de vrijheid van meningsuiting er niet voldoende door gegarandeerd zou

[p. 12]

worden is klinkklare nonsens. Maar de politicus Scholten zou oogkleppen voorgehad moeten hebben, om het VPRO-plan zonder meer als uitgangspunt aan de commissie te offreren. Hij heeft nu eenmaal rekening te houden met de politieke situatie, die met betrekking tot de omroep al dertig jaar statisch is, een gezonde ontwikkeling stagneert.

Zo kort na het lijmen van de breuk zou het onverstandig zijn geweest een nieuwe crisis te riskeren (redenerend vanuit het standpunt van dit kabinet althans). Het was niet denkbeeldig, dat intrekking zonder meer van het ontwerp-omroepwet in combinatie met indiening van de nota inzake reclametelevisie - die over enkele weken wordt verwacht - hiertoe geleid zou hebben. Ten aanzien van de reclametelevisie koestert de regering nu eenmaal andere gedachten dan de omroeporganisaties en hun politieke aanhang.

De te vormen commissie zal de reclametelevisie niet buiten haar studie kunnen houden. Zij zal, de beperkte opdracht ten spijt, toch ook een aantal essentiële elementen van het VPRO-plan niet kunnen negeren.

Veel hangt af van de samenstelling van de commissie. Het is in principe bedenkelijk dat het voorzitterschap is toevertrouwd aan prof. mr. L.W.G. Scholten die als voorzitter van de Radioraad verondersteld mag worden, vergroeid te zijn met de materie; van wie men bovendien geen volledig onafhankelijke instelling ten aanzien van het huidige bestel mag verwachten. Wil de commissie tot constructieve resultaten komen, dan is een frisse, onbevooroordeelde benadering van de problematiek voorwaarde. Daarom mag men hopen, dat geen leden uit de kring der omroeporganisaties benoemd zullen worden; dat politieke figuren à titre personnel zitting zullen krijgen, niét als vertegenwoordigers van partijen.

De commissie zal zich niet ontveinzen, dat enkele vraagstukken die de staatssecretaris in zijn speech heeft genoemd, rechtstreekse gevolgen zijn van het huidige, commercieel gestructureerde bestel: de programmacoördinatie (lees: het gebrek, zelfs in inzicht, daaraan); het verzet tegen gemeenschappelijk gebruik van de studio's (binnen tien jaar is een overschot aan radiostudio's van bepaalde typen te verwachten, terwijl de televisie zich dan nog zal moeten behelpen met noodgebouwen); het geharrewar rond de financiering van de wereldomroep (rechtstreekse financiering uit de schatkist is een wezenlijk gevaar voor de internationale goodwill die dit nationale orgaan door zijn belangrijk werk kweekt).

De positieve uitlatingen van de staatssecretaris over een derde radioprogramma bewijzen, dat hij in denken de meeste kamerleden vooruit is. De omroepclubs hebben altijd laten weten, dat zij van een derde programma niets dan onheil verwachtten. Hun standpunt vond uitdrukking in de reactionaire scepsis van de socialist Vrolijk.

Ook de regionale omroep is door de heer Scholten genoemd. Deze zou in principe een belangrijk aandeel aan de ‘nationale’ (Hollands-provinciale) programma's kunnen leveren. Bovendien verdient hij op grond van zijn functie als instituut van ‘public service broadcasting’ ruimere waardering en ruimere ontplooiingsmogelijkheden.

Het zou een goed ding zijn, wanneer door het besluit van de staatssecretaris de discussie over de omroep ook buiten het parlement op gang werd gebracht. Men zou in akademische kringen, onder kunstenaars, bij hen die zich bezig houden met algemeen vormings- en jeugdwerk dezelfde bewogenheid mogen verwachten als die waartoe de sportwereld door de totokwestie is gebracht. Resulteert deze bewogenheid in de formulering van inzichten en desiderata, dan kan de commissie-Scholten hiervoor niet ongevoelig zijn. Zij is per slot van rekening geintroduceerd als ‘bevredigingscommissie’.

H.S.