Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 5]

Afrikaans reisdagboek I
Fragmenten
L.J. Pieters

28 oktober. Aankomst in Dakar. De snelle vlucht met een jet vanuit Parijs maakt dat je totaal gedesorienteerd in een vreemde omgeving aankomt. Het is nog donker en er valt weinig te zien op de tocht van het vliegveld Yof naar de stad. In de hall van het hotel ligt een senegalese bediende in diepe slaap op de tegelvloer. Na een paar uur geprobeerd te hebben te slapen en een gevecht met de air-conditioning die veel lawaai maakt en die ik aan en uitdraai, ga ik de stad in om enigszins wegwijs te worden.

De eerste indruk is die van een carnaval; de vrouwen lopen in de meest ongelofelijke kleurencombinaties rond, de mannen meestal in lange witte of bruine nachthemden: de enigen die zich niet verkleed hebben zijn de fransen die hier in vrij groten getale rondlopen. Op alle straathoeken worden maskers, lelijk houtsnijwerk en pijl-en-bogen voor de toeristen aangeboden. Er zijn nogal wat bedelaars die op houten plankjes naar je toe komen rollen en hun hand ophouden.

's Middags eerste gesprekken met fransen, die nogal pessimistisch zijn. ‘Er is hier zoveel veranderd,’ maar als je er dieper op doorgaat blijkt dat ze zich over de politiek niet zo ongerust maken, - Senegal is één van de meest frans georiënteerde gebieden in Afrika -, maar wel over de economische situatie sinds het verdwijnen van de Mali Federatie, die Senegal en de franse Soudan omvatte. In augustus viel de Federatie uit elkaar nadat Modibo Keita, de premier, een soudanees in Dakar, dus in een voor hem vreemde omgeving een revolutie op touw had proberen te zetten. Het antwoord daarop kwam in de vorm van de ‘brousse’, horden senegalezen van het platteland met primitieve wapens, die door de Senegalese leiders Senghor en Mamadou Dia naar Dakar opgetrommeld waren. Modibo Keita kreeg huisarrest en werd daarna met 300 soudanese regeringsambtenaren op de trein gezet naar Bamako. Bij de grens konden ze uitstappen en 12 kilometer in de brandende zon naar het eerste soudanese station lopen. Sindsdien is het een kwestie van ‘orgueil’, evenals tussen De Gaulle en de premier van Guinea Sekou Touré. Economisch gezien is de hele scheiding onzinnig omdat Dakar de aanvoerhaven voor de Soudan is en alles nu via de dure omweg van Abidjan in de Ivoorkust gaat. Waarschijnlijk had Modibo Keita die er marxistische ideeën op na schijnt te houden gerekend op meer steun uit de Medina, de reusachtige smerige wijk met het stadsproletariaat van Dakar, maar de echte oppositie tegen het régime van Senghor en Mamadou Dia schijnt niet vandaar te komen maar uit de Casamance, het zuidelijk gedeelte van Senegal. Theorieën over de opbouw van de samenleving spelen een minder grote rol dan de oude stam-tegenstellingen.

's Avonds diner bij mijn oude franse gastheer D. die een hele komedie voor mij opvoert met zijn groen-geel-rode sjerp van député van de nationale vergadering van Senegal. Tenslotte begrijp ik dat hij na alle opeenvolgende grondwetten eigenlijk geen député meer is.

29 oktober. Rondrit door Dakar en over het schiereiland van Cap Vert. De moderne franse architectuur is over het algemeen mooi; in schrille tegenstelling daarmee de enorme verzameling lemen en houten schuurtjes met gegolfde plaatijzeren daken van de Medina. De mooie nieuwe universiteits-wijk daarnaast maakt het contrast alleen maar groter.

Voordat we 's middags wegrijden naar de haven moeten we wachten; onze moslim-chauffeur zegt zijn gebeden op een matje in de garage op. De haven is modern geoutilleerd en op het centrale aannemingskantoor voor havenarbeiders schijnt alles goed te lopen. Het is een te weidse benaming voor een krot, waarin de meest moderne machines voor de administratie opgesteld staan. Er wordt weinig gestaakt in de haven; de senegalezen zijn over het algemeen passief, anders dan bijvoorbeeld in Dahomey waar de bevolking actiever en intelligenter is en de vakbonden een werkelijke invloed uitoefenen.

In Dakar gaat alles nog erg paternalistisch onder leiding van de fransen en de senegalezen doen daar zelf braaf aan mee.

31 oktober. Tocht met een auto naar Kaolack in het binnenland. Het landschap is troosteloos, weinig bos, de enkele baobabs lijken me de meest gepijnigde en ongelukkige bomen die ik ooit gezien heb. We stoppen bij een grondnotenveldje. De basis waarop de senegalese economie rust is weinig indrukwekkend; ze groeien van zelf wel, die 800.000 tonnen grondnoten per jaar en de half naakte senegalezen die nu om ons heen komen staan, doen niet veel meer dan de grond een beetje bijharken.

Zelfs in dit seizoen is Kaolack bijzonder heet en alleen 's avonds wordt het wat koeler. Met mijn franse gastheer ga ik die avond naar een ‘meshoui’ partij, d.w.z. we krijgen een heel geroosterd schaap dat op een houtskoolvuur in de tuin klaar gemaakt wordt. De gasten trekken de stukken vlees er met hun vingers af; na enige aarzeling van mijn kant valt het wel mee. Tot mijn verbazing was er ook een neger-echtpaar uitgenodigd, want hoewel de grote club in Kaolack nu voor senegalezen toegankelijk is, hebben de fransen een exclusievere club met hogere contributies opgericht, een blijkbaar algemeen gebruikelijke manier om nog wat terrein te behouden. Ook op het strand en in de zwembaden speelt dit achterhoede-gevecht zich af, maar op het exclusieve strandje van Ngor bij Dakar liepen toch al senegalese meisjes in bikini's rond. Het neger-echtpaar blijkt uit Martinique afkomstig te zijn en voor de fransen zijn dat blijkbaar geen negers hier in Senegal; ze zijn dus volkomen geaccepteerd.

2 november. Met een vliegtuig naar Ziguinchor in het zuiden van Senegal. Ziguinchor; of in vertaling ‘ville des pleurs’ omdat de slaven hier vandaan werden verscheept - in een oude winkel zie je de ijzeren ringen in de muur nog waar ze aan vast gemaakt werden - is een stadje van 15.000 inwoners waarvan 300 fransen, op de oever van de brede Casamance en aan de rand van het oerwoud. Het

[p. 6]

is hier prachtig en voor mijn primitieve gevoel volkomen Afrika. In de reusachtige bomen zitten grote witte duiven die een geweldig lawaai maken en alles is doordrenkt van een vochtige loom makende warmte.

We gaan door het oerwoud met een auto over een karrespoor naar Portugees Guinea. Wat mij als nieuwkomer vooral opvalt is het merkwaardige diffuse licht en de vreemde geluiden in het oerwoud, Op onze tocht komen we een wilde ‘floup’ tegen die met pijl en boog op vogels loopt te jagen. De negerstammen hier in de buurt zijn nog volkomen ongeciviliseerd. In Varela, in Portugees Guinea zitten we in een primitief hotelletje dat echter door de smokkelhandel van alle denkbare merken sigaretten is voorzien. Een ‘floup’ komt uit het bos om mee te helpen bij het opknappen van het terras. Hij wordt volkomen ‘genegerd’ door de portugese negerbedienden, die hem het gebruik van een stoel proberen uit te leggen. Tenslotte gaat hij maar weer moedeloos op de grond zitten. Evenals in Portugal zie je hier portugezen rondlopen in alle tinten, van volkomen zwart tot helemaal blank, een gevolg van de portugese manier van koloniseren.

4 november. Weer terug in Dakar. Ik ga nu op bezoek bij senegalese regeringsmensen. Het is heel gemakkelijk een audiëntie te krijgen; blijkbaar zien ze buitenlanders wel graag. Senghor, de president is in Parijs, wat erg jammer is; met de secretaris-generaal Diallo heb ik een vrij lang gesprek. Intelligente en volkomen frans opgevoede senegalees die uitstekend frans spreekt. Het is opvallend dat iedereen van hoog tot laag uitstekend frans spreekt.

Het hele regerings-apparaat is ondergebracht in een reusachtig gebouw dat oorspronkelijk bestemd was om de hele administratie van frans West-Afrika te herbergen. Het is nu dus veel te groot voor Senegal alleen en ze zwemmen er in de ruimte. Het versterkt weer mijn gevoel, dat Senegal door de omstandigheden een van de rest van Afrika afgesneden voorpost is geworden met een economisch en politiek vrij zwakke basis.

Dakar zelf is ontstaan als een ravitaillerings-post op de route langs Afrika en niet als een natuurlijke haven aan een rivier-monding. De verbinding met het achterland is alleen de spoorweg.

De minister van transportzaken Abdoulaye Fofana is optimistisch gestemd over de mogelijkheden, dat de breuk tussen Senegal en de Soudan (nu Mali) weer bijgelegd wordt, maar als ik hem vraag wanneer dat dan zal gebeuren, antwoordt hij ontwijkend. Uit het gesprek krijg ik weer de indruk dat het in de afrikaanse politiek minder om beginselen dan om een ‘incompatibilité d'humeur’ tussen de verschillende leiders gaat. Modibo Keita, de autoritaire soudanees kan niet overweg met de minder autoritair aangelegde senegalezen. Allen hebben echter min of meer socialistische ideëen, maar je moet voorzichtig zijn dit in westerse zin uit te leggen, er spelen te veel voor ons gevoel irreële factoren door heen.

5 november. Afscheidsdiner met mijn franse gastheren op het onbehoorlijk romantische Ile de Gorée (Goeree) voor de kust van Dakar. Palmen, een reusachtige tropennacht en alleen maar 3 à 400 jaar oude huizen; Gorée het oude slavenstation is nu zo dood als een pier. Met mijn oude gastheer D. bezoek ik onder leiding van een paar slimme negerjochies het

De tekeningen in dit nummer (‘Vijf van rood’) zijn van Peter Vos

‘maison des esclaves’. Na afloop krijgen ze een fooi waar ze van omrollen onder voorwaarde dat ze aan hun vader vertellen dat het de député D. was die hen op deze wijze bedacht. Ze verdwijnen grinnikend in de nacht. In de verte flonkert het silhouet van Dakar met als markant punt het indrukwekkende paleis van de franse hoge commissaris voor West-Afrika waar Senghor nu woont.

7 november. Conakry in Guinea. De controle op het vliegveld was grondig en alles werd op een naoorlogs-europese manier door de douane onderzocht. Ik heb een nieuw frans woord geleerd, ‘rouspéter’, tegenstribbelen, pruttelen, het is een woord dat de houding van de fransen hier goed weergeeft en mijn franse gastheer L. gebruikt het dan ook telkens. Hij is nogal zenuwachtig en moroos omdat z'n vrouw in Frankrijk zit en daar ook blijft; de meeste fransen hebben hun families terug gestuurd. De aanleiding voor de afscheiding van Guinea uit de franse Communauté was een opzettelijk verwekt misverstand tussen De Gaulle en Sekou Touré; de laatste franse hoge commissaris Cornut Gentille schijnt namelijk een brief met de tekst van een redevoering van Touré, bestemd voor De Gaulle te hebben achtergehouden. Daarop hield Sekou Touré de bewuste redevoering in Conakry in de veronderstelling dat De Gaulle met de tekst accoord gegaan was. Gevolg, een woedende De Gaulle, die zelfs zijn kepi op het spreekgestoelte liet liggen, een breuk met Sekou Touré die nog moeite deed De Gaulle te spreken te krijgen, een massief ‘neen’ bij het referendum en daarna uittocht van de franse regeringsambtenaren met medeneming van telefoons en kranen uit de douches. Deze uittocht met medeneming van alles maakte een bar slechte indruk en sindsdien regent het nog kleine pesterijen over en weer. De oorzaak van dit alles ligt natuurlijk dieper; Sekou Touré meende waarschijnlijk dat hij met de minerale rijkdommen van Guinea achter zich een onafhankelijke politiek kon voeren. Het gevolg daarvan is dat alle grote winkels met verbruiksgoederen nu leeg zijn. Ik zag een winkel met instrumenten en werktuigen uit Oost-Duitsland; voor de rest importeerden de russen allerlei onnuttige zaken zoals enorme hoeveelheden koffertjes waar iedereen nu mee rondloopt in Conakry, maar katoentjes bijvoorbeeld ontbreken bijna geheel. Een inwoner van Conakry vertelde me een beetje meesmuilend de historie van de russische suikerklontjes die eerst niet smelten wilden, hetgeen een rare indruk maakte in een land waar de bevolking veel suiker gebruikt. Nu zijn er betere russische suikerklontjes.

Er zijn hier ongeveer 6000 chinezen die ik o.a. bezig zag met een tentoonstellingshal voor een chinese tentoonstelling. Een guinees die naast mij er naar stond te kijken merkte op, dat de chinezen alles zelf deden en dat de bevolking er niet aan te pas kwam. En dat terwijl er een vrij grote werkloosheid is in Conakry. Werkloosheid is overigens een betrekkelijk begrip hier; een man uit de ‘brousse’ komt naar de stad en vindt daar werk, na een tijdje komen zijn vriendjes uit het binnenland ook, die hij dan soms voor lange tijd onderhoudt. Eén man verdient soms de kost voor 15 volwassenen, een situatie die hier niet vreemd gevonden wordt en ook mogelijk is gezien de geringe levensbehoeften.

De moeilijkheid voor het régime van Sekou Touré lijkt me op het ogenblik het tekort aan verbruiksgoederen. Hij had net een redevoering gehouden voor de vertegenwoordigers van buitenlandse handelshuizen en hen verzekerd van zijn medewerking, maar door de fransen werd dat gezien als een manoeuvre om hun straks als het toch niet goed zou lopen, nog meer te verwijten. Voor-

[p. 7]

naamste moeilijkheid is de guineese frank die geen cent waard is in het buitenland.

8 november. Het gekke is dat het hier, ondanks alle schrikbarende verhalen die je van te voren over dit land hoort, een betrekkelijk stabiele toestand is. Gisteravond laat ging ik nog in mijn eentje de inheemse wijk in; overal kleine lampjes waarbij druk handel gedreven wordt op straat. Na de drukkende hitte overdag leeft de hele stad 's nachts op. De huizen zijn armelijk maar het geheel is minder smerig dan de Medina in Dakar. Van vijandigheid tegenover blanken merkte ik niets, maar ik vertelde er in gesprekken wel bij, dat ik geen fransman was. Overigens kan een kind dat horen.

Sekou Touré is behalve bij de inheemse of buitenlandse (syrische en libanese) handelaren wel gezien bij de bevolking. Hij schafte huwelijken beneden de 17 jaar voor de vrouwen af, gaf hun een in theorie gelijke positie met de man en kan daarmee op veel vrouwelijk kiezersvolk rekenen, dat bovendien gevoelig is voor zijn mannelijk schoon. In Conakry zijn de bedelaars van de straat verwijderd en mogen de vrouwen niet meer met ontbloot bovenlijf - vroeger een voorname toeristische attractie - over straat lopen.

In het hotel kom je in tegenstelling tot Dakar veel buitenlanders tegen; amerikanen, engelsen, duitsers uit de twee kampen, israëliers, jougoslaven, indochinezen (Viet Minh) enz. De amerikanen schijnen niet zo'n beste beurt gemaakt te hebben met hun benoeming van een neger tot amerikaans ambassadeur in Conakry, verder schijnen ze voornamelijk met dollars te rinkelen. De west-duitsers en vooral de israëliers doen het verstandiger; die bieden steun aan bij bepaalde projecten zoals scholen en werkplaatsen. Van de russen merk je weinig, ze sluiten zich evenals de chinezen nogal af. In de haven lag een russisch schip al weken lang wapens te lossen. Dat gebeurde 's nachts en dan was het hele havengebied hermetisch gesloten.

's Morgens bezoek aan de minister van economische zaken Béavogui, Nietszeggend gesprek, maar later blijkt dat hij telefonisch nog om nadere inlichtingen heeft gevraagd. Daarna 's middags een bezoek aan Lamine Touré, de ‘directeur du port’, een halfbroer of neef van Sekou. Deze Touré maakte een bijzonder sympathieke en intelligente indruk. Nadat de fransen alles weggehaald hadden wist hij de haven van Conakry draaiende te houden. Het gaat wel niet erg indrukwekkend, maar de zaak is toch niet vastgelopen. Alles wordt door de guinezen zelf gedaan.

In het gesprek met Lamine Touré sta je tegenover een intelligente en energieke neger, die zijn meningen niet onder stoelen of banken steekt en niet aangetast is door ons ‘angry’ westers scepticisme. Gevoelens dat je bij hem achter ligt enerzijds en anderzijds dat hij je nog meer kan vertellen beginnen dan een rol te spelen. Het instinct dat je met een neger te maken hebt valt niet helemaal te onderdrukken en maakt het gesprek telkens geforceerd.

Blijft over tenslotte een gevoel van sympathie voor hem zelf en voor de manier waarop hij de ontwikkeling in zijn land verdedigt. Was het een blijk van vertrouwen in een hollander, dat hij zijn poolse adviseur die anders bij elk gesprek aanwezig schijnt te zijn, in de kamer naast ons liet?

In het restaurant 's avonds kwam Keita Fodeba binnen, vroeger leider van de Ballets Africains, nu minister van defensie; - maar geen parallellen zoeken in Holland. - Fodeba schijnt voornamelijk voor de buitenlandse contracten van het régime gezorgd te hebben in de tijd dat hij nog met zijn ballet rondzwierf.

9 november. De paar dagen dat ik in Guinea ben zijn te kort om enige orde te scheppen in de verschillende tegenstrijdige meningen die je hoort en de indrukken die je opdoet. Iedereen is het er over eens dat Conakry een prachtig gelegen stad is; mooier en sympathieker dan Dakar vind ik, maar de rest? Is Guinea een bastion in Afrika voor invloed van achter het ijzeren gordijn, is het een land dat met uiterst gebrekkige middelen zijn eigen weg probeert te gaan, is het bezig een communistische staat te worden, is het uitgesproken anti-Westers? Voorzover ik weet worden aan de grote buitenlandse, voornamelijk franse mijnbedrijven (Fria) geen moeilijkheden in de weg gelegd. Maar misschien komt dat later nog.

‘Le Parti Démocratique de Guineé, dépositaire de la Volonté Populaire, conduira la Nation dans l'Honneur et la Dignité vers le Progrès, la Justice et la Solidarité’ staat er op een geheel lege bladzijde van het Bulletin Quotidien van het Agence Guinéenne de Presse. Dat heeft Sekou Touré gezegd en de franse invloed lijkt me dus nog niet helemaal verdwenen.