Hollands Weekblad. Jaargang 2

Geld, kapitaal en politiek
E. Damen

Door te produceren in industrie en landbouw, door handel te drijven en door diensten te verlenen, waarbij scheepvaart en luchtvaart een belangrijke rol spelen, verwerft het Nederlandse volk zich jaarlijks een nationaal inkomen van circa negen miljard dollar. Dat we daarvoor betrekkelijk hard moeten werken blijkt wel uit het feit, dat b.v. België met 2½ miljoen minder mensen vrijwel hetzelfde nationale inkomen heeft als wij, terwijl de Ver. Staten met een werkzame beroepsbevolking die slechts plm. 20 maal zo groot is als de onze in 1960 een nationaal inkomen in de orde van grootte van 500 miljard dollar bijeenbracht. Dat wij ondanks onze door de natuur veroorzaakte handicaps (vrijwel geen bodemschatten) toch ons best doen, blijkt uit het feit, dat het nationale inkomen in de afgelopen tien jaar met meer dan 100 pct is gestegen en in België b.v. maar met plm 65 pct. Belangrijke elementen van ons nationale inkomen zetten slechts schamele zoden aan onze welvaartsdijk. Het rendement van de vrachtvaart en van de luchtvaart is bescheiden, ook het rendement van de landbouw is niet zo erg hoog. Van onze industrie zijn de metaalindustrie en de elektrotechnische industrie heel profijtelijk, maar in de chemische sector zitten nogal wat grondstoffen en halffabrikaten, waarop de winst ook maar matig is. Het ontbreken van een grote industrie voor werktuigmachines, de slechts kleine auto-industrie, het overwicht aan betrekkelijk arbeidsintensieve middengrote ondernemingen zijn allemaal oorzaken van het verschijnsel, dat een jaarlijkse stijging van het nationale inkomen van plm. 10 pct in absolute hoeveelheden geld nog altijd aan de bescheiden kant is. Zijn wij dus een land, waar de economische bomen niet in de hemel groeien, onze volksaard heeft gelukkig een tamelijk sobere inslag, zodat we ons niet ongelukkig voelen bij vergelijkingen met rijkere Amerikanen of Duitsers. Wij zien zelfs kans om van ons totale nationale inkomen een aanzienlijk deel te besparen, in onze huishoudingen, in de bedrijven en bij de overheid.

Voorbijgaand aan de talrijke spaartechnieken, kan in het algemeen gezegd worden, dat sparen neerkomt op kapitaalvorming. In een evenwichtige economische eenheid is het de bedoeling, dat het kapitaal gebruikt wordt voor investeringen. Het duidelijkst is dit te zien in de fabrieken, waar aan het einde van het jaar een brok winst wordt afgezonderd - ‘afgeschreven’ - om besteed te worden voor de aanschaf van ‘kapitaalgoederen’, machines, gebouwen, vrachtauto's e.d. Ook de overheid investeert met kapitaal in wegen, scholen, schilderijen, sluizen en politie-auto's etc. Doordat het sparen technisch op zo enorm veel manieren mogelijk is, wordt maar een klein deel van het bespaarde kapitaal meteen ter plaatse gebruikt, zoals in fabrieken en bij gemeentebedrijven; voor een belangrijk deel wordt het kapitaal gevoerd naar de ‘kapitaalmarkt’, waarvan men de aanwezigheid kan zien aan het bestaan van een effectenbeurs, hoewel ook van banken, verzekeringsmaatschappijen, financieringsinstituten e.d.

Mensen, die kapitaal beschikbaar hebben, kunnen op die kapitaalmarkt in grote lijnen twee dingen doen. Zij kunnen het kapitaal

[p. 4]

tegen de heersende rentevoet uitlenen, ofwel zij kunnen wat meer risico nemen en deelnemen in het bedrijfsleven. Risicomijdend kapitaal is geld, dat wordt uitgeleend onder meestal zekere waarborgen tegen een vaste rente. Risicodragend kapitaal is geld, dat ‘gestoken wordt’ in ondernemingen. Als de ondernemingen mis lopen, is het kapitaal verloren, maar daar staat tegenover dat wanneer de ondernemingen goed lopen, het kapitaal niet alleen zichzelf sterk vermeerdert, maar daarenboven een enorm hoog rendement kan opleveren.

Omdat echter een nationale economie een gecompliceerde zaak is, komt het zelden voor, dat er precies evenwicht bestaat tussen aanbod van kapitaal en vraag ernaar. Bovendien verloopt de kapitaalproduktie niet regelmatig. In de eerste plaats kan er het ene jaar meer gespaard worden dan het andere, maar in de tweede plaats gaat de vraag naar kapitaal ook met rukken en schokken. Ondernemingen als de Koninklijke Nederlandse Petroleum Mij of Philips komen niet elk jaar op de kapitaalmarkt met aandelenuitgiftes, maar als ze dan komen, is er meteen een grote brok besparingen op. Zodoende is er tussen de sparende natie aan de ene kant en de kapitaalmarkt aan de andere kant een soort reservoir van geld, waarvan men kan zeggen, dat het kan vriezen of dooien: dat geld kan terugvloeien naar de consumptie en de uitgaven van het dagelijkse leven, maar het kan ook naar de kapitaalmarkt gaan en zich beschikbaar stellen voor investeringen. Dit reservoir is de geldmarkt. Terwijl de kapitaalmarkt een duidelijke openbare zaak is, waarop iedereen vrijelijk toegang heeft, is de geldmarkt veel meer een besloten, overwegend technische aangelegenheid van de handelsbanken, van heel grote ondernemingen en niet het minst van de staat. Terwijl op de kapitaalmarkt geld is ingevolge besparingen en daar naar ‘belegging’ zoekt, is op de geldmarkt het geld een artikel, een commodity, handelswaar; men kan er in zekere zin geld kopen. Dit is bijzonder aangenaam voor de overheid, speciaal de centrale overheid. Wel kan de staat met enige handigheid zijn inkomsten tamelijk regelmatig laten vloeien waar het de belastingen betreft, maar toch kan de staat ook wel eens krap zitten. Daarom heeft de staat, i.c. het ministerie van financiën in Amsterdam, waar de geldmarkt is, een ‘Agent’. Als ze in Den Haag krap zitten, geeft deze Agent ‘schatkistpapier’ af, promessen en andere papieren, waarop de staatskas contanten krijgt, natuurlijk tegen een kleine vergoeding. Wanneer deze Agent bekend maakt, dat hij

[p. 5]

‘papier heeft af te geven’ (waarop de rente van te voren wordt betaald) rennen de geldmarktinstituten naar de Herengracht. De vorige week had de Agent een partij papier klaar liggen en de vraag was zo groot, dat iedereen maar de helft kreeg van het bedrag, dat hij wel aan de staat had willen afstaan voor 3, voor 6 of voor 12 maanden.

Het is echter zover gekomen, dat de staat schatkistpapier afgeeft, als hij helemaal niet krap zit. Toen de vorige week voor ca. f 175 mln aan schatkistpromessen werd ‘verkocht’, had de minister van financiën aan tegoeden bij de Ned. Bank, in eigen kas, bij de PTT etc. meer dan een miljard in kas. Het afgeven van schatkistpapier werd dus bepaald niet gedaan om de staat over een krappe laatste week van de maand heen te helpen. Nauwelijks had de staat het resultaat van de inschrijving op schatkistpapier bekend gemaakt of er kwam een nieuw beroep op de geldmiddelen, ditmaal op de kapitaalmarkt: de minister van financiën schreef tegen 1 maart een staatslening uit van f 350 miljoen tegen een rente van 4,25 pct per jaar. Terwijl de kas van het Rijk behoorlijk gevuld was en nadat in 1960 ook een hele serie staatsleningen was uitgeschreven, begon de minister van financiën in de eerste helft van januari alweer opnieuw te lenen. Steekt de man zich niet tezeer in de schulden en waarom, als hij toch geld genoeg heeft?

Dit is nu een staaltje van wat men economische politiek kan noemen. Door zich behoorlijk in de staatsschuld te steken, bewijst de minister van financiën het land een veel groter dienst dan wanneer hij zich op de borst klopte en zeide: ik zit zo goed in mijn slappe was, dat ik geen mens nodig heb om mijn verplichtingen na te komen. Wel moet hij daarvoor natuurlijk het offer brengen van de verschuldigde rente, maar daar staat tegenover dat deze leningenpolitiek een belangrijk hulpmiddel is tot kanalisatie van de geldstroom. De geldstroom ontstaat doordat in het algemeen gesproken de burgers werken en daaraan verdienen. Als het nationale inkomen stijgt, is er bijna automatisch een zekere ‘geldschepping’. Als voorbeeld een eenvoudige zaak: iemand maakt een motortje voor f 100 kosten. Hij verkoopt het in Duitsland voor DM 200. Die marken gaan naar de Ned. Bank, die er plm. f 180 voor teruggeeft; er is tachtig gulden ‘geld geschapen’. Een deel van de geldschepping komt tot uiting in de z.g. bankbiljettencirculatie. Op 4 jan. 1960 was er aan bankpapier in Nederland in omloop f 4.446.448.200 en een jaar later op 9 januari 1961 was aan bankpapier in omloop f 4.680.467.950, dus maar

[p. 6]

weinig meer hoewel er toch van alles bijgekomen was aan industrieprodukten, aan koeien en schoolboeken. Er zitten nog meer kanten aan, maar dit voorbeeld laat al enigszins zien, dat de mede door de geldhoeveelheid bepaalde koopkrachtige vraag in evenwicht was met de goederenhoeveelheid. In West-Duitsland is de bankpapiercirculatie in 1960 met anderhalf miljard D-mark gestegen en al waren daar wel redenen voor, toch is die stijging wat groot geweest, zodat er prijsstijgingen optreden als gevolg van veel beschikbaar geld en te weinig aanbod van goederen en vooral diensten.

Wil dus een staatsoverheid tijdens een duidelijke periode van hausse, waarin iedereen goed, gemakkelijk en vrij veel verdient, verstandig optreden, zodat het evenwicht niet wordt verstoord, dan moet zij telkens een oplopend aanbod van geld en kapitaal ‘afromen’, zoals het wordt genoemd. Het vergt echter niet alleen een fijne neus, maar ook moed, want de zaken zijn hier erg eenvoudig voorgesteld. In werkelijkheid betekent het binden van overtollige liquiditeiten bij burgers, handelsbanken en grote lichamen voor een minister van financiën een dicht bevolkt wespennest. Een belangrijk gevolg van dit telkens weer afromen van de kapitaal-, subs. geldmarkt, is het remmen van de kredietverlening, zowel aan het bedrijfsleven als aan de burgers. Als er te veel met krediet wordt gedaan, schiet de binnenlandse produktie tekort en wordt er teveel ingevoerd (auto's, machines, snoep). Bovendien kan er een te zwaar beroep ontstaan op de toch al krappe arbeidsmarkt. Vanwege de belangrijke positie van het krediet moet de president van de nationale bank oog in oog zien met de minister van financiën, resp. met het gehele regeringsbeleid; dit hele beleid eist echter een letterlijk van dag tot dag spieden en uitkijken hoe de zaken zitten. En daarnaar handelen. Hetgeen economische politiek is. Althans een belangrijk onderdeel ervan.